Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 2922/19 od 25.11.2019. godine, prvim stavom izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužioca i tužene „Železnice Srbije“ AD Beograd i potvrđena je prvostepena presuda u stavu prvom izreke, u odnosu na tuženog „Železnice Srbije“ AD Beograd i u stavovima drugom i trećem izreke. Drugim stavom izreke, ukinuto je rešenje o troškovima parničnog postupka sadržano u stavu četvrtom izreke prvostepene presude i predmet u ukinutom delu vraćen prvostepenom sudu na ponovni postupak.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložio da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP.

Tuženi AD „Železnice Srbije“ Beograd je podneo odgovor na reviziju tužioca.

Članom 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku - ZPP („Službeni glasnik RS“, br.72/11, 87/18), propisano je da je revizija izuzetno dozvoljena zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja ne bi mogla da se pobija revizijom, ako je po oceni Vrhovnog kasacionog suda potrebno da se razmotre pravna pitanja od opšteg interesa ili pravna pitanja u interesu ravnopravnosti građana, radi ujednačavanja sudske prakse, kao i ako je potrebno novo tumačenje prava (posebna revizija). Stavom 2. istog člana propisano je da o dozvoljenosti i osnovanosti revizije iz stava 1. ovog člana odlučuje Vrhovni kasacioni sudu u veću od pet sudija.

Pravnosnažnom presudom odlučeno je o zahtevu tužioca za isplatu naknade troškova za smenski rad, ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora. Imajući u vidu različitu praksu Apelacionog suda u Kragujevcu o ovom pravnom pitanju u odnosu na ostale apelacione sudove, kao i u odnosu na pravno shvatanje Vrhovnog kasacionog suda izražeo u predmetima sa identičnim pravnim i činjeničnim stanjem, kada je u pitanju zahtev za naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, to sledi da u ovom slučaju postoji potreba odlučivanja o posebnoj reviziji, radi ujednačavanja sudske prakse, sa kojih razloga su ispunjeni uslovi iz člana 404. ZPP i na osnovu čega je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku primenom člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“, br.72/11, 87/18) i utvrdio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je bio zaposlen kod tuženog AD „Železnice Srbije“ Beograd na osnovu ugovora o radu od 05.02.2003. godine, do 31.08.2015. godine, kada je po osnovu Aneksa broj 4 ugovora o radu od 28.08.2015. godine prešao na rad kod tuženog „Infrastruktura železnice Srbije“ AD Beograd (kao poslodavca sledbenika) na poslove ,,...“ u OC za SP ... . Aneksom broj 4 ugovora o radu od 28.08.2015. ugovoreno je i da zaposleni ima pravo na zaradu koja se sastoji od zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, zarade po osnovu doprinosa zaposlenog poslovnom uspehu poslodavca (nagrade, bonusi i sl.) i drugih primanja po osnovu radnog odnosa, u skladu sa Kolektivnim ugovorom, šta se smatra zaradom i da se osnovna zarada zaposlenog utvrđuje na osnovu osnovne zarade, dela zarade za radni učimak i uvećane zarade, a da se osnovna zarada zaposlenog utvrđuje kao proizvod vrednosti radnog časa, koeficijenta posla utvrđenog u prilogu 1 KU i prosečnog mesečnog fonda časova rada od 174 časa, uvećana za poreze i doprinose, da su elementi za utvrđivanje radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog utvrđeni Kolektivnim ugovorom. U spornom periodu tuženi u listama sa obračunom zarada tužiocu nisu iskazivali novčani iznos traženih naknada.

Tužilac tužbom traži da mu tuženi solidarno isplate naknadu troškova za za smenski rad, ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od 01.02.2014. godine do 31.01.2017. godine.

Nižestepeni sudovi su odbili, kao neosnovane zahteve tužioca za isplatu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora za traženi period smatrajući da su potraživanja tužioca neosnovana, jer je tužiocu u vrednost zarade uračunata i naknada troškova za smenski rad, ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Ovo, jer su nižestepeni sudovi smatrali da je članom 118. stavom 1. tačkom 5. i 6. Zakona o radu propisano pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, ali ne i njihova visina, već da je propisano da zaposleni ima pravo na naknadu ovih troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu, pa kada kolektivni ugovor i ugovor o radu ne utvrđuju visinu naknade ovih troškova ishrane, već opštim aktom određuju da se oni uračunavaju u cenu radnog časa, da zaposleni ne može potraživati isplatu novčanih iznosa po ovim osnovama, jer nema odgovarajućeg kolektivnog ugovora, kao opšteg akta za njihovu konkretnu realizaciju. Osim toga, nižestepeni sudovi su smatrali da utvrđivanje visine naknade spornih troškova primenom Opšteg kolektivnog ugovora iz 1995. godine, a koji nije bio na pravnoj snazi tokom spornog perioda, nije prihvatljivo, jer predstavlja povredu jednog od osnovnih načela pravnog poretka – načela vremenskog važenja zakona (i drugih opštih akata), zbog čega nije bilo mesta usvajanju opredeljenog zahteva tužioca, jer tokom spornog perioda naknada spornih troškova nije bila ugovorena ni ugovorom o radu, niti nekim drugim važećim aktom na drugačiji način od onog koji je određen u Aneksu kolektivnog ugovora iz 2006. godine i Kolektivnim ugovorom iz 2015. godine, a sama po sebi činjenica da je tim opštim aktima ugovoreno pravo na naknadu spornih troškova, tako što je uključeno u cenu jednog radnog sata, bez nominalnog opredeljenja istih, ne znači da zaposlenima, pa i tužiocu nisu isplaćeni, i da tužiocu nije pričinjena šteta.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da se osnovano revizijom ukazuje da je pobijana odluka doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Članom 104. stavom 1. Zakona o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05, 61/05. 54/09, 32/13), propisano je da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu. Članom 118. stavom 1. tačkom 5. i 6. istog zakona, propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu, i to: za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Članom 121. stavom 1. Istog zakona propisano je da je poslodavac dužan da zaposlenom prilikom svake isplate zarade i naknade zarade dostavi obračun.

U spornom periodu bio je na snazi Kolektivni ugovor tuženog od 30.11.2002. godine (''Službeni glasnik RS'' 84/02, 108/04, 112/08, 45/09, 70/10 i 46/11) sa Aneksom Kolektivnog ugovora od 26.07.2006. godine (''Službeni glasnik RS'' 4/06). Pre izvršenih statusnih promena kod tužene ''Železnice Srbije'' AD usvojen je Kolektivni ugovor (''Službeni glasnik Železnice Srbije'' broj 4/15), kojim je članom 144. bilo propisano da stupa na snagu od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Železnice Srbije“, a da njegove odredbe koje se odnose na obračun i isplatu zarada, naknade zarada i drugih primanja zaposlenih da se primenjuju počev od 01.02.2015. godine.

Aneksom Kolektivnog ugovora tuženog (''Službeni glasnik RS'', br. 4/06) članom 2. promenjen je član 57. Kolektivnog ugovora i ugovoreno da zaposleni ima pravo na zaradu koja se sastoji od zarade za obavljani rad i vreme provedeno na radu, primanja za ishranu u toku rada i primanja za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Članom 5. stavo 6. istog aneksa promenjen je član 61. i ugovoreno da je u vrednost jednog radnog časa iz stava 1. i 2. ovog člana uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 naknade regresa za korišćenje godišnjeg odmora svedena na jedan radni čas.

Članom 57. stavom 1. Kolektivnog ugovora za JP „Železnice Srbije“ AD („Službeni glasnik Železnice Srbije“, br. 4/15), čije se odredbe koje se odnose na obračun i isplatu zarada, naknade zarada i drugih primanja zaposlenih primenjuju počev od 01.02.2015. godine, propisano je da je u vrednost jednog radnog časa uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 regresa za korišćenje godišnjeg odmora svedena na jedan radni čas.

Zakonom o radu zaposlenima je dato pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, a poslodavcima je ostavljena mogućnost da svojim opštim aktom ili ugovorom utvrde visinu tih naknada i da ih prikažu u obračunskoj listi zaposlenih. Aneksom Kolektivnog ugovora iz 2006. godine i Kolektivnim ugovorom iz 2015. godine regulisano je pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora kroz vrednost jednog radnog časa, međutim, ne može se utvrditi koji iznos predstavlja naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, s obzirom da ove naknade nisu određene u nominalnom iznosu, niti su u nominalnom iznosu iskazane u obračunskim listama za isplatu zarade tužiocu, zbog čega se ne može prihvatiti zaključak nižestepenih sudova da je tužiocu naknada troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora isplaćena kroz vrednost jednog radnog časa. Osim toga, visina naknade troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, mora biti određena u istom nominalnom iznosu za sve zaposlene, bez obzira na njihovu stručnu spremu, radno mesto i koeficijent za obračun i isplatu zarade, pa ukoliko bi se prihvatio zaključak nižestepenih sudova da je vrednost ovih troškova uračunata u vrednost jednog radnog časa, bez određivanja visine naknade u nominalnom iznosu, tada visina naknade troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora ne bi bila ista za sve zaposlene, već bi bila u direktnoj srazmeri sa koeficijentom radnog mesta, što ne bi bilo pravilno. Shodno navedenom moglo bi se zaključiti da je tuženi u pogledu isplate traženih naknada, zakonske odredbe primenjivao na štetu tužioca.

S obzirom na to da je Zakonom o radu zaposlenima dato pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, a poslodavcima je ostavljena mogućnost da svojim opštim aktom ili ugovorom utvrde visinu tih naknada i kako Aneksom Kolektivnog ugovora iz 2006. godine i Kolektivnim ugovorom iz 2015. godine nije utvrđena visina spornih naknada, to tužilac, suprotno zaključku nižestepenih sudova, može potraživati naknadu prema parametrima iz ranije kolektivnog ugovora pravnog prethodnika tuženog, kojim je utvrđena visina spornih naknada.

Kako zbog pogrešne primene materijalnog prava nižestepeni sudovi nisu cenili pravilnost obračuna i visinu traženih naknada troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, to je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno, zbog čega je Vrhovni kasacioni sud na osnovu člana 416. stav 2. ZPP odlučio kao u izreci.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će utvrditi činjenično stanje imajući u vidu primedbe iz ovog rešenja, a potom doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka, s obzirom da ista zavisi od odluke o glavnoj stvari.

Predsednik veća – sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić