Protiv navedenih pravnosnažnih presuda zahtev za zaštitu zakonitosti podneo je branilac okrivljenog AA, advokat Dejan Krstić, zbog povreda zakona iz člana 485. stav 1. tačka 1) ZKP u vezi člana 439. tačka 1) ZKP i člana 438. stav 1. tačka 1) i stav 2. tačka 1) i 2) ZKP, sa predlogom da Vrhovni kasacioni sud usvoji podneti zahtev, te da preinači drugostepenu presudu na taj način što će osloboditi okrivljenog optužbe primenom odredbe člana 1. i člana 423. KZ.

Vrhovni kasacioni sud je dostavio primerak zahteva za zaštitu zakonitosti Republičkom javnom tužiocu, shodno odredbi člana 488. stav 1. Zakonika o krivičnom postupku, te je u sednici veća koju je održao u smislu člana 490. ZKP, bez obaveštenja Republičkog javnog tužioca i branioca okrivljenog, smatrajući da njihovo prisustvo nije od značaja za donošenje odluke (član 488. stav 2. ZKP), razmotrio spise predmeta i pravnosnažne presude protiv kojih je zahtev za zaštitu zakonitosti podnet, pa je, po oceni navoda iznetih u zahtevu, našao:

Zahtev za zaštitu zakonitosti branioca okrivljenog AA je neosnovan.

Ukazujući na povredu krivičnog zakona iz člana 439. tačka 1) ZKP, branilac okrivljenog AA u podnetom zahtevu ističe da okrivljeni nije mogao biti osuđen za krivično delo, koje u vreme izvršenja nije bilo propisano Krivičnim zakonikom, navodeći da su u konkretnom slučaju inkriminisane radnje za koje je okrivljeni oglašen krivim preduzete u periodu od maja 2008. godine do marta 2009. godine, dok je krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica propisana Krivičnim zakonikom tek 2012. godine.

Po oceni ovoga suda, neosnovani su navodi zahteva za zaštitu zakonitosti branioca okrivljenog u delu u kojem ističe da u vreme izvršenja dela (08.05.2008. godine do 11.03.2009. godine), kao krivično delo nije postojalo krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. KZ, za koje je okrivljeni pravnosnažno oglašen krivim i osuđen, a koje delo je u Krivični zakonik uneto izmenama koje se primenjuju počev od 15.04.2013. godine i važilo je do 01.03.2018. godine. Naime, u vreme izvršenja krivičnog delo je postojalo krivično delo zloupotreba službenog položaja iz člana 359. KZ predviđeno u glavi trideset tri - krivična dela protiv službene dužnosti, a u vreme presuđenja i donošenja drugostepene odluke postojalo je krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 227. KZ predviđeno u glavi dvadeset dva - krivična dela protiv privrede, a koje je u Krivični zakonik uneto izmenama koje se primenjuju počev od 01.03.2018. godine, što je suprotno stavu branioca da nema pravnog kontinuiteta između navedenih krivičnih dela.

Izneti navodi zahteva za zaštitu zakonitosti branioca okrivljenog su neosnovani zato što, imajući u vidu zakonski opis bića navedenih krivičnih dela, po oceni ovoga suda, između krivičnog dela zloupotreba službenog položaja iz člana 359. Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“, broj 85/2005, 72/2009) koji je važio u vreme izvršenja krivičnog dela, krivičnog dela zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“, broj 121/2012, sa stupanjem na snagu 15.04.2013. godine) i krivičnog dela zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 227. Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“, broj 94/2016 od 24.11.2016. godine, sa stupanjem na snagu 01.03.2018. godine izmena u odnosu na ovo krivično delo) koji je važio u vreme donošenja prvostepene i drugostepene presude, kao i njihovih kvalifikatornih oblika, postoji jasan pravni kontinuitet inkriminacije, pri čemu je sud u konkretnom slučaju radnje okrivljenog AA pravilno pravno kvalifikovao kao krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“ broj 121/2012, sa stupanjem na snagu 15.04.2013. godine), s obzirom da je isti najblaži za okrivljenog, imajući u vidu visinu zaprećene kazne.

Iz spisa predmeta proizilazi da je okrivljenom AA optužnicom Višeg javnog tužioca u Beogradu Kt 495/10 od 14.10.2011. godine, izmenjenom dana 23.04.2013. godine i dana 14.01.2020. godine, stavljeno na teret da je u vremenskom periodu od 08.05.2008. godine do 11.03.2009. godine, izvršio krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. stav 3. u vezi stava 1. KZ u produženom trajanju u vezi člana 61. KZ

U vreme izvršenja krivičnog dela postojalo je krivično delo zloupotreba službenog položaja iz člana 359. KZ, koje je u stavu 4. izričito predviđalo krivičnu odgovornost odgovornog lica. Izmenama i dopunama Krivičnog zakonika od 24.12.2012. godine, objavljenim u „Službenom glasniku RS“ broj 121/2012 sa stupanjem na snagu dana 15.04.2013. godine, krivično delo zloupotreba službenog položaja je „podeljeno“ u dva krivična dela. Pri tome, deoba je izvršena prema svojstvu učinioca i ovlašćenjima koja mu pripadaju i to na krivično delo zloupotreba službenog položaja kažnjivo po članu 359. KZ i krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica kažnjivo po članu 234. KZ.

Krivično delo zloupotreba službenog položaja iz člana 359. KZ izmenjeno je samo utoliko što su u delu odredbe stava 1. brisane reči „ili odgovorno“, te od navedenih izmena, izvršilac ovog krivičnog dela može biti samo službeno lice. Istovremeno, odredbe koje se odnose na zloupotrebu položaja i krivicu odgovornog lica, ovim izmenama izdvojene su u posebno krivično delo - krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. KZ, čiji je zaštitni objekt privredno poslovanje i imovina u tom poslovanju, pri čemu je radnja krivičnog dela ostala neizmenjena.

Dakle, navedenim izmenama u Krivični zakonik je uneto krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. KZ, koje zadržava jasan pravni kontinuitet sa krivičnim delom zloupotreba službenog položaja iz člana 359. KZ, u slučaju da se kao izvršilac javlja odgovorno lice. Uvođenje krivičnog dela iz člana 234. KZ je posledica potrebe da se napravi razlika između odgovornog i službenog lica, jer je krivično delo iz člana 359. KZ u potpunosti izjednačavalo službeno i odgovorno lice, iako su imali različita ovlašćenja, u različitim oblastima.

Sledstveno napred navedenom, po oceni ovoga suda, između odredbe člana 359. KZ koja je važila u vreme izvršenja krivičnog dela i odredbe člana 234. KZ koja je stupila na snagu 15.04.2013. godine, a koja je u konkretnom slučaju po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda pravilno primenjena, postoji jasan pravni kontinuitet inkriminacije, s obzirom da krivično delo iz člana 234. KZ i pored navedenih razlika u svom zakonskom opisu, ima ista obeležja kao i krivično delo zloupotreba službenog položaja iz člana 359. KZ i to pre svega radnju izvršenja.

Pored toga, u konkretnom slučaju je zadržan i jasan pravni kontinuitet inkriminacije krivičnog dela zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. KZ sa inkriminacijom krivičnog dela pod identičnim zakonskim nazivom i sa istim bitnim elementima i propisanom kaznom iz člana 227. KZ, a koje delo je u Krivični zakonik uneto izmenama koje se primenjuju počev od 01.03.2018. godine, s obzirom da se navedenim izmenama inkriminiše isto ponašanje kao i pre izmena i dopuna Krivičnog zakonika, a dodavanje u zakonski opis krivičnog dela iz člana 227. stav 1. KZ zakonske formulacije „... ukoliko time nisu ostvarena obeležja nekog drugog krivičnog dela“, a koja nije bila sadržana u članu 234. stav 1. ranije važećeg KZ, po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, nema bitnog značaja za ocenu postojanja predmetnog krivičnog dela na dan stupanja na snagu Zakona o izmenama i dopunama Krivičnog zakonika, jer predmetno krivično delo (i njegovi kvalifikatorni oblici) i za koje je okrivljeni optužen i pravnosnažno oglašen krivim i dalje postoji kako u svome nazivu, tako i u svim svojim bitnim obeležjima.

Pri ovome, kako je za krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. stav 3. u vezi stava 1. Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“, broj 121/2012 od 24.12.2012. godine, sa stupanjem na snagu 15.04.2013. godine) predviđena kazna zatvora u trajanju od 2 godine do 10 godina, dok je za krivično delo zloupotreba službenog položaja iz člana 359. stav 3. u vezi stava 1. Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“, broj 85/2005, 72/2009) koji je važio u vreme izvršenja krivičnog dela bila predviđena kazna zatvora u trajanju od 2 godine do 12 godina, to je očigledno da su za okrivljenog blaže izmene i dopune Krivičnog zakonika od 24.12.2012. godine, objavljene u „Službenom glasniku RS“ broj 121/2012 sa stupanjem na snagu dana 15.04.2013. godine, pa samim tim je blaža i pravna kvalifikacija radnji okrivljenog kao krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. stav 3. u vezi stava 1. KZ, a kako je pravilno sud i kvalifikovao radnje okrivljenog. Vrhovni kasacioni sud je imao u vidu da, iako je i za krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 227. stav 3. u vezi stava 1. Krivičnog zakonika koji je važio u vreme donošenja pobijanih presuda predviđena kazna zatvora u trajanju od 2 godine do 10 godina kao i za krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. stav 3. u vezi stava 1. KZ, navedena zakonska norma ni na koji način nije blaža za okrivljenog, niti u pogledu kruga lica koja mogu biti izvršioci ovog krivičnog dela, niti u pogledu propisanih radnji izvršenja, kao ni u pogledu visine zaprećene kazne, već zakonska formulacija navedene norme, prema oceni Vrhovnog kasacionog suda, stavlja samo jednu više obavezu sudu da zbog brojnih novih krivičnih dela uvedenih izmenama i dopunama Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS“, broj 94/2016 od 24.11.2016. godine) u grupu krivičnih dela protiv privrede dodatno vodi računa o pravilnoj pravnoj kvalifikaciji radnji izvršenja.

Pored toga, branilac okrivljenog u zahtevu navodi da je pobijanim presudama učinjena bitna povreda odredaba krivičnog postupka iz člana 438. stav 1. tačka 1) ZKP u vezi člana 61. Krivičnog zakonika, odnosno da je nastupila apsolutna zastarelost krivičnog gonjenja u odnosu na tačku 2. izreke prvostepene odluke (za radnje izvršene u periodu od 08.05.2008. godine do 30.12.2008. godine).

Odredbom člana 438. stav 1. tačka 1) ZKP je propisano da bitna povreda odredaba krivičnog postupka postoji ako je nastupila zastarelost krivičnog gonjenja ili je gonjenje isključeno usled amnestije ili pomilovanja ili je stvar već pravnosnažno presuđena ili postoje druge okolnosti koje trajno isključuju krivično gonjenje.

Produženo krivično delo za koje je okrivljeni pravnosnažno oglašen krivim, pobijanom prvostepenom presudom, obuhvata krivična dela čije je bitno obeležje određeni novčani iznos, pa se stoga u smislu člana 61. stav 5. KZ, ima smatrati da je produženim delom ostvaren zbir iznosa ostvarenih pojedinačnim delima, a što očigledno proizilazi iz izreke i obrazloženja prvostepene presude. S tim u vezi je i pravna kvalifikacija navedenog produženog krivičnog dela izvršena prema sveukupnom zbiru novčanih iznosa ostvarenih pojedinačnim radnjama. U tom slučaju zastarelost krivičnog gonjenja kod produženog krivičnog dela počinje teći od momenta kada je preduzeta radnja poslednjeg dela koje je obuhvaćeno produženim krivičnim delom, a rok se određuje prema pravnoj kvalifikaciji koja je prihvaćena za produženo krivično delo.

Neosnovani su navodi zahteva za zaštitu zakonitosti i u pogledu zastarelosti krivičnog gonjenja, jer iz izreke prvostepene odluke Višeg suda u Beogradu K 313/14 od 12.04.2021. godine, proizilazi da je prvostepeni sud u presudi sabrao iznose iz pojedinačnih radnji, što predstavlja obeležje krivičnog dela zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. stav 3. u vezi stava 1. KZ Krivičnog zakonika i na taj način došao do zbirnog iznosa, koji predstavlja postignutu imovinsku korist, imajući u vidu da su radnje okrivljenog obuhvaćene jedinstvenim umišljajem, koji proizilazi iz izreke prvostepene presude, zbog čega se pojedinačne radnje ne mogu razdvajati, već se zastarelost krivičnog gonjenja, shodno odredbi člana 61. stav 5. KZ, računa od poslednje preduzete radnje koja je izvršena dana 11.03.2009. godine, a koja nije zastarela u vreme donošenja drugostepene odluke. Kako je okrivljeni prvostepenom presudom oglašen krivim da je u vremenskom periodu od 08.05.2008. godine do 11.03.2009. godine, izvršio krivično delo zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 234. stav 3. u vezi stava 1. KZ u produženom trajanju u vezi člana 61. Krivičnog zakonika, a prema istom zakonu propisana kazna zatvora je od dve do deset godina, to proizilazi da u konkretnom slučaju, u smislu člana 103. tačka 3) KZ u vezi člana 104. tačka 6) KZ, apsolutna zastarelost krivičnog gonjenja nije nastupila u momentu donošenja drugostepene odluke, kako se neosnovano ističe u podnetom zahtevu, te donošenjem pobijanih pravnosnažnih presuda, nije učinjena bitna povreda odredaba krivičnog postupka iz člana 438. stav 1. tačka 1) ZKP.

Pored toga, branilac okrivljenog ističe i bitnu povredu odredaba krivičnog postupka iz člana 438. stav 2. tačka 1), navodima da se nižestepene presude zasnivaju na dokazu na kome se po odredbama ZKP ne mogu zasnivati i to na iskazima svedoka, stranih državljana, koji nisu ispitani pred sudom već u policijskoj stanici. Kao razlog nezakonitosti ovog dokaza branilac ističe da je nepravilno naveden bilateralni sporazum između Republike Srbije i Savezne Republike Nemačke, bez navođenja naziva istog, niti datuma ratifikacije, kao i da su jedina dva sporazuma zaključena 1970. godine i 1971. godine između navedene dve republike. Branilac dalje navodi da je u konkretnom slučaju osnovno pravilo prilikom ispitivanja svedoka u toku glavnog pretresa, a koji nisu dostupni sudu iz bilo kog razloga, da se isti mogu ispitati pred organom zemlje u kojoj borave, ali na taj način da se ispoštuju uslovi predviđeni Zakonikom o krivičnom postupku i to u skladu sa odredbom člana 84. Zakona o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima, iz čega dalje proizilazi da u fazi glavnog pretresa svedoka ne može da saslušava policija, niti tužilac.

Izneti navodi zahteva za zaštitu zakonitosti branilaca okrivljenog se, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, ne mogu prihvatiti kao osnovani.

Odredbom člana 1. Zakona o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima („Službeni glasnik RS“br. 20/2009 od 19.03.2009. godine) propisano je da se ovim zakonom uređuje postupak pružanja međunarodne pravne pomoći u krivičnim stvarima u slučajevima kada ne postoji potvrđeni međunarodni ugovor ili kada određena pitanja njime nisu uređena. Članom 2. istog zakona propisani su oblici međunarodne pravne pomoći, koji obuhvataju 1) izručenje okrivljenog ili osuđenog, 2) preuzimanje i ustupanje krivičnog gonjenja, 3) izvršenje krivične presude, 4) ostale oblike međunarodne pravne pomoći.

Članom 83. Zakona o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima propisani su ostali oblici međunarodne pravne pomoći, između ostalog stavom 1. tačka 1) izvršenje procesnih radnji, kao što su pozivanje i dostavljanje pismena, saslušanje okrivljenog, ispitivanje svedoka i veštaka, uviđaj, pretresanje prostorija i lica i privremeno oduzimanje predmeta.

Zakonom o ratifikaciji ugovora između Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i Savezne Republike Nemačke o pravnoj pomoći u krivičnim stvarima („Službeni list SFRJ“ broj 33/72 od 1. oktobra 1971. godine), ratifikovan je Ugovor između SFRJ i Savezne Republike Nemačke o pravnoj pomoći u krivičnim stvarima.

Članom 1. navedenog Ugovora o pravnoj pomoći u krivičnim stvarima, propisano je da se strane ugovornice obavezuju da će, prema niže navedenim odredbama u uslovima, u najvećoj mogućoj meri uzajamno ukazivati pravnu pomoć u svim postupcima u pogledu krivičnih dela za koja su u vreme kada je zatražena pravna pomoć nadležni pravosudni organi države molilje.

Članom 15. Ugovora o pravnoj pomoći u krivičnim stvarima propisano je da se prilikom izvršavanja zamolnice primenjuje pravo zamoljene države.

Imajući u vidu citirane odredbe, izvedeni dokaz, ispitivanje svedoka i po načinu pribavljanja i po svojoj sadržini predstavlja zakonit dokaz i na istom se može zasnivati presuda. Navedena radnja, ispitivanje svedoka je sprovedena u skladu sa članom 15. citiranog Ugovora o pravnoj pomoći u krivičnim stvarima, odnosno u konkretnom slučaju je primenjeno pravo zamoljene države, odnosno Zakonik o krivičnom postupku Republike Nemačke, u skladu sa bilateralnim ugovorom zaključenim između SFRJ i Savezne Republike Nemačke.

Neosnovani su navodi branioca okrivljenog da je u konkretnom slučaju trebalo primeniti odredbe Zakonika o krivičnom postupku Republike Srbije, jer su iste supsidijarnog karaktera u odnosu na bilateralni ugovor, u smislu citiranih odredbi Zakona o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima. Pravilno je prvostepeni sud odbio kao neosnovan predlog o izdvajanju zapisnika o ispitivanju svedoka Johann Leonhard Betheimera dat u policijskom reonu Ditzingen i svedoka Der Emeri Nicholasa dat u policijskoj stanici Reningeng, nalazeći da su predmetni zapisnici sačinjeni u postupku po zamolnici prvostepenog suda, upućenoj nadležnom organu Savezne Republike Nemačke, na osnovu važećeg bilateralnog ugovora između dve države, pri čemu se u postupanju po zamolnici, primenjuje procesno pravo zamoljene države. Sledstveno navedenom, kao neosnovani se ocenjuju navodi zahteva branioca okrivljenog kojima se ukazuje da je izvođenjem ovog dokaza i zasnivanjem pobijane pravnosnažne presude na istom, sud učinio bitnu povredu odredaba krivičnog postupka iz člana 438. stav 2. tačka 1) ZKP.

Pored toga, branilac okrivljenog u ostalom delu zahteva navodi povredu odredaba krivičnog postupka iz člana 438. stav 2. tačka 2) ZKP, jer se izreka presude ne može smatrati pravilnom, a koja povreda ne predstavlja zakonski razlog zbog koga je, u smislu odredbe člana 485. stav 4. ZKP, dozvoljeno podnošenje zahteva za zaštitu zakonitosti okrivljenom i njegovom braniocu, pa se Vrhovni kasacioni sud u razmatranje iste nije upuštao.

Sa iznetih razloga, nalazeći da pobijanim presudama nisu učinjene povrede zakona iz člana 438. stav 1. tačka 1) i člana 438. stav 2. tačka 1) i člana 439. tačka 1) ZKP, na koje se neosnovano ukazuje zahtevom za zaštitu zakonitosti branioca okrivljenog AA, advokata Dejana Krstića, Vrhovni kasacioni sud je, na osnovu člana 491. stav 1. ZKP, zahtev u odnosu na navedene povrede odbio kao neosnovan i odlučio kao u izreci presude.

Zapisničar-savetnik                                                                                    Predsednik veća-sudija

Maša Denić,s.r.                                                                                              Biljana Sinanović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić