U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Milomira Nikolića, predsednika veća, Marine Govedarica i Slađane Nakić Momirović, članova veća, u parnici tužilaca M.S. i A.S., oboje iz Č., čiji je zajednički punomoćnik LJ.M., advokat iz Č., protiv tužene Republike Srbije – Ministarstva pravde, koju zastupa Republičko javno pravobranilaštvo - Odeljenje u Kraljevu, radi naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca A.S., izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1350/14 od 15.04.2015. godine, u sednici veća održanoj 29.10.2015. godine, doneo je

P R E S U D U

DELIMIČNO SE USVAJA revizija tužioca A.S. iz Č. i PREINAČUJE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1350/14 od 15.04.2015. godine u stavu II tačkama 2. i 3. izreke, tako što se obavezuje tužena Republika Srbija – Ministarstvo pravde da tužiocu A.S. iz Č. na ime naknade štete zbog lišenja slobode njegovog oca sada pok. V.S., biv. iz Č., pored dosuđenog iznosa isplati i iznos od 600.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 13.01.2014. godine do isplate, u roku od 15 dana od dana prijema prepisa presude, kao i troškove parničnog postupka u iznosu 84.750,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

U preostalom delu revizija tužioca A.S. iz Č., izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1350/14 od 15.04.2015. godine, ODBIJA SE kao neosnovana.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Čačku P 13/2013 od 13.01.2014. godine, obavezana je tužena da tužiocu na ime naknade nematerijalne štete zbog lišenja slobode njegovog oca sada pok. V.S. biv. iz Č. isplati iznos od 2.000.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 13.01.2014. godine do isplate (stav prvi izreke); odbijen je tužbeni zahtev tužioca u delu u kojem je tražio da mu tužena na ime naknade nematerijalne štete zbog lišenja slobode njegovog oca sada pok. V.S. biv. iz Č., povrede časti i ugleda i pretrpljenih duševnih bolova zbog smrti bliskog lica – oca, pored iznosa dosuđenog stavom prvim izreke navedene presude, plati iznos od još 39.846.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 13.01.2014. godine, kao dana presuđenja, do isplate, kao neosnovan (stav drugi); odbijen je tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da joj tužena na ime naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove zbog neosnovanog lišenja slobode njenog supruga sada pok. V.S. biv. iz Č., povrede časti i ugleda, pretrpljenih duševnih bolova zbog smrti bliskog lica – supruga, isplati iznos od 38.923.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 13.01.2014. godine, kao dana presuđenja, do isplate, kao neosnovan (stav treći izreke) i obavezana je tužena da tužiocu na ime naknade troškova parničnog postupka isplati iznos od 17.565,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od izvršnosti presude do isplate (stav četvrti izreke).

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 1350/14 od 15.04.2015. godine, stavom I izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilaca i potvrđena presuda Višeg suda u Čačku P 13/2013 od 13.01.2014. godine u stavovima drugom i trećem izreke. Stavom II izreke, preinačena je prvostepena presuda u stavovima prvom i četvrtom izreke tako da glasi: 1. delimično se usvaja tužbeni zahtev tužioca i obavezuje tužena da tužiocu na ime naknade nematerijalne štete zbog lišenja slobode njegovog oca sada pok. V.S. iz Č., isplati iznos od 400.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 13.01.2014. godine do isplate; 2. odbija se tužbeni zahtev tužioca u delu u kome je tražio da mu tužena na ime naknade nematerijalne štete zbog lišenja slobode njegovog oca sada pok. V.S. biv. iz Č. isplati još 1.600.000,00 dinara kao neosnovan i 3. obavezuje se tužena da tužiocu na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 3.682,50 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Prema stanju iz spisa tužba u ovoj parnici podneta je 17.06.2013. godine, a drugostepena odluka doneta je 15.04.2015. godine iz čega proizilazi da se postupak sprovodi po odredbama važećeg Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11, 49/13-US, 74/13–US i 55/14) i da se dozvoljenost revizije podnete na osnovu člana 403. Zakona o parničnom postupku u ovom sporu ocenjuje prema iznosu od 40.000 evra, a shodno stavu 3. navedenog člana ZPP koji propisuje da je revizija dozvoljena u imovinsko pravnim sporovima ako vrednost predmeta spora pobijanog dela prelazi dinarsku protivvrednost od 40.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe, a koji iznos je u konkretnom slučaju, ispod revizijom pobijanog dela potraživanja od 41.446.000,00 dinara, koji predstavlja protivvrednost iznosa od 364.092,85 evra.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pravilnost pobijane odluke na osnovu člana 408. ZPP i našao da je revizija delimično osnovana.

U provedenom postupku nema bitne povrede odredaba parničnog postupka predviđene članom 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilja je supruga a tužilac sin sada pok. V.S., biv. iz Č. (rođen .... godine preminuo .... godine), koji je presudom Okružnog suda u Čačku K 4/80 od 15.03.1980. godine bio osuđen zbog izvršenja dva krivična dela, i to krivičnog dela udruživanja radi neprijateljske delatnosti iz člana 136. stav 2. u vezi stava 1. u vezi člana 114. KZ SFRJ (na kaznu zatvora u trajanju od osam godina i šest meseci) i zbog krivičnog dela teška krađa iz člana 250. stav 1. tačka 1. KZ SFRJ (na kaznu zatvora u trajanju od jedne godine), pa mu je bila izrečena jedinstvena kazna zatvora u trajanju od devet godina. V.S. je bio lišen slobode 05.10.1979. godine i prvih šest meseci je proveo u istražnom zatvoru u Čačku a nakon toga je kaznu izdržavao u KPD Požarevac do 15.05.1987. godine kada je uslovno pušten na slobodu tako da je bio lišen slobode ukupno sedam godina, sedam meseci i 10 dana. Nakon lišenja slobode supruga, odnosno oca, tužioci su nastavili da žive u porodičnoj kući svog svekra, odnosno dede (oca V.S.) u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa njim, živeći od njegove penzije i zarade koju je tužilja ostvarivala. Pravnosnažnim rešenjem Okružnog suda u Čačku Reh. 1/06 od 23.01.2008. godine delimično je usvojen zahtev sada pok. V.S. za rehabilitaciju i utvrđeno da je ništava pravnosnažna presuda Okružnog suda u Čačku K 4/80 od 15.03.1980. godine u delu kojim je on osuđen iz ideološko – političkih razloga zbog krivičnog dela iz člana 136. stav 2. u vezi stava 1. u vezi člana 114. KZ SFRJ na kaznu zatvora u trajanju od osam godina i šest meseci i poništene su pravne posledice te osude. Utvrđeno je i da je V-S. od .... godine bolovao od kancera u vezi koje bolesti je iste godine nad njim preduzet operativni zahvat a potom vršena terapija zračenja, da je lečenje završeno 20.07.1979. godine, da je V.S. preminuo 24 godine nakon izlaska iz KPD P. te da njegova bolest koja je bila razlog smrti nije u uzročno-posledičnoj vezi sa boravkom u zatvoru i odnosom ondašnjeg režima prema njemu, odnosno da između smrti V.S. i njegovog boravka na izdržavanju kazne zatvora ne postoji uzročno- posledična veza.

Na ovako utvrđeno činjenično stanje nižestepeni sudovi su pravilno primenili materijalno pravo – odredbe člana 7. tačka 5. i 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 92/11), kada su našli da tužilac ima pravo da podnese zahtev za obeštećenje jer je dete lica iz člana 1. stav 1. ovog Zakona i jer je za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja rastao bez roditeljskog staranja oca, te da ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode roditelja u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Nižestepeni sudovi su delimično usvojili tužbeni zahtev tužioca za naknadu nematerijalne štete (prvostepeni sud je tužiocu po tom osnovu dosudio 2.000.000,00 dinara, a drugostepeni sud koji je preinačio odluku prvostepenog suda iznos od 400.000,00 dinara).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda odluka drugostepenog suda u odbijajućem delu zahteva tužioca za naknadu nematerijalne štete je delimično zasnovana na pogrešnoj primeni materijalnog prava i to odredbe člana 200. Zakona o obligacionim odnosima. Iz ovog razloga, Vrhovni kasacioni sud je preinačio presudu Apelacionog suda u Kragujevcu u stavu II tačka 2. izreke.

Tužilac, kao lice kome je bilo uskraćeno roditeljsko staranje u periodu dužem od sedam godina, a počev od pete godine života (tužilac je rođen …. godine a njegov sada pok. otac je bio lišen slobode 05.10.1979. godine), prema odredbama člana 7. tačka 5. i 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode sada pokojnog oca.

Ocenjujući okolnosti konkretnog slučaja: da je tužilac počev od svoje pete godine života pa narednih nešto više od 7,5 godina bio lišen očevog prisustva, njegovog staranja, izdržavanja, pažnje i ljubavi i da je tokom odrastanja i školovanja kod tužioca postojala svest o negativnom odnosu okoline prema njemu zbog boravka njegovog oca u zatvoru, te da su se posledice očeve osude svestrano odrazile na ličnost i život tužioca, Vrhovni kasacioni sud nalazi da dosuđeni iznos naknade nematerijalne štete od 400.000,00 dinara nije adekvatan značaju povređenog dobra tužioca i cilju kome naknada služi. Zato je presuda drugostepenog suda delimično preinačena, pa je na osnovu člana 200. Zakona o obligacionim odnosima tužena obavezana da tužiocu pored dosuđenog iznosa od 400.000,00 dinara isplati i iznos od 600.000,00 dinara. Iznos od ukupno 1.000.000,00 dinara predstavlja pravičnu novčanu naknadu kojom će se postići satisfakcija tužioca za pretrpljene duševne patnje. Tužiocu je dosuđena na osnovu člana 277. Zakona o obligacionim odnosima i kamata i to od donošenja prvostepene odluke do isplate.

Traženi iznos naknade nematerijalne štete preko dosuđenog pa za još 40.864.000,00 dinara je previsoko postavljen. Odredba člana 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima obavezuje sud da prilikom odlučivanja o zahtevu za naknadu materijalne štete, kao i o visini njene naknade, vodi računa o značaju povređenog dobra i cilju kome služi ta naknada, ali i o tome da se njome ne pogoduje težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i društvenom svrhom. Imajući u vidu navedene kriterijume za određivanje visine pravične novčane naknade Vrhovni kasacioni sud je reviziju tužioca u preostalom delu odbio kao neosnovanu. Nijednim revizijskim navodom ne dovodi se u sumnju pravilnost ocene da iznos od 1.000.000,00 dinara predstavlja pravičnu novčanu naknadu koja je srazmerna jačini i trajanju duševnih bolova koje je tužilac pretrpeo. Prilikom odmeravanja naknade uzeti su u obzir značaj povređenog dobra i cilj kome pravična novčana naknada služi, a to je ublažavanje posledica pretrpljenih bolova. Dosuđivanje većeg iznosa ne bi bilo u skladu sa svrhom koja se ostvaruje pravičnom novčanom naknadom.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da se ne mogu prihvatiti navodi revizije da je važeća sudska praksa da se licima zbog neosnovane osude, ako nisu ranije osuđivana, za jedan dan neosnovanog lišenja slobode dosuđuje naknada od 6.000,00 – 10.000,00 dinara, te da je taj iznos trebalo dosuditi i tužiocu za svaki dan perioda dok je njegov otac bio lišen slobode, što dalje znači da je tužiocu na ime pretrpljene nematerijalne štete trebalo dosuditi najmanje iznos od 14.442.000,00 dinara. Izloženo shvatanje nema uporišta u Zakonu o rehabilitaciji, Zakonu o obligacionim odnosima niti bilo kom drugom važećem propisu. Na drukčiju ocenu pravilnosti primene materijalnog prava od strane nižestepenih sudova nisu od uticaja međunarodni pravni akti na koje se revizija poziva (Rezolucija broj 1096 Parlamentarne skupštine Saveta Evrope od 27.06.1996. godine o merama za neutralizaciju negativnih posledica bivših totalitarnih komunističkih režima; odredba člana 14. Konvencije Ujedinjenih Nacija...).

Cenjeni su i svi drugi navodi revizije, ali kako nisu od značaja za mogućnost donošenja drukčije odluke u ovoj pravnoj stvari, to shodno članu 396. stav 1. u vezi člana 419. ZPP nisu posebno obrazlagani.

Zbog delimičnog preinačenja drugostepene presude i povećanja iznosa koji je tužiocu dosuđen na ime naknade nematerijalne štete, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 165. stav 2. i člana 153. i 154. Zakona o parničnom postupku preinačio odluku o troškovima postupka, pa je tužiocu na ime sastava tužbe od strane punomoćnika advokata dosuđen iznos od 11.250,00 dinara, a na ime zastupanja od strane punomoćnika advokata na četiri ročišta za glavnu raspravu iznos od ukupno 51.000,00 dinara, što je sve odmereno prema Tarifi o nagradama i naknadi troškova za rad advokata („Službeni glasnik RS“ br. 121/12) U skladu sa istom Tarifom tužiocu je imajući u vidu delimičan uspeh revizije dosuđen i iznos od 22.500,00 dinara na ime troškova za sastav revizije od strane punomoćnika advokata. Kao vrednost predmeta spora prilikom obračuna troškova postupka uzet je iznos sa kojim je tužilac uspeo u parnici.

Na osnovu izloženog Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 416. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu prvom izreke, a na osnovu člana 414. istog Zakona kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća-sudija,

Milomir Nikolić,s.r.