U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Milomira Nikolića, predsednika veća, Slađane Nakić Momirović i Marine Govedarica, članova veća, u parnici tužioca Z.Š. iz K., čiji je punomoćnik M.M.P., advokat iz N., protiv tuženog Ž.S. AD B., radi isplate, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 br. 2542/14 od 20.08.2014. godine, u sednici održanoj 10.02.2016. godine, doneo je

P R E S U D U

PRIHVATA SE predlog tužioca za odlučivanje o reviziji izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 br. 2542/14 od 20.08.2014. godine kao izuzetno dozvoljenoj.

PREINAČUJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž1 br. 2542/14 od 20.08.2014. godine i presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 2557/11 od 03.04.2014. godine i obavezuje tuženi da tužiocu, na ime neisplaćene zarade po osnovu smenskog rada u periodu od 01.05.2008. do 30.11.2008. godine, isplati ukupno 30.107,00 dinara i to: - za mesec maj 2008. godine, iznos od 5.478,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 17.06.2008. godine, pa do konačne isplate; - za mesec jun 2008. godine, iznos od 5.544,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 21.07.2008. godine, pa do konačne isplate; - za mesec jul 2008. godine, iznos od 6.061,00 dinar, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 21.07.2008. godine, pa do konačne isplate; - za mesec avgust 2008. godine, iznos od 4.829,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 15.09.2008. godine, pa do konačne isplate; - za mesec septembar 2008. godine, iznos od 352,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 15.10.2008. godine, pa do konačne isplate; - za mesec oktobar 2008. godine, iznos od 5.550,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 19.11.2008. godine, pa do konačne isplate; - za mesec novembar 2008. godine, iznos od 2.343,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 16.12.2008. godine, pa do konačne isplate.

OBAVEZUJE SE tuženi da tužiocu na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 144.648,00 dinara, u roku od 8 dana po prijemu presude.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 2557/11 od 03.04.2014. godine, odbijen je tužbeni zahtev kojim je traženo da se obaveže tužena da tužiocu na ime razlike između isplaćene i pripadajuće zarade po osnovu uvećanja za rad u smenama, u periodu od 01.05.2008. godine do 30.11.2008. godine, isplati ukupan iznos od 30.107,55 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od dospelosti svakog mesečnog iznosa pa do konačne isplate (stav prvi izreke). Obavezan je tužilac da tuženom na ime troškova postupka isplati iznos od 8.700,00 dinara (stava drugi izreke).

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 br.2542/14 od 20.08.2014. godine, odbijena je žalba tužioca i potvrđena prvostepena presuda (stav prvi izreke). Odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova žalbenog postupka (stav drugi izreke).

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, primenom odredbe člana 395. Zakona o parničnom postupku, koji je u reviziji označen kao član 404. sada važećeg Zakona o parničnom postupku.

Apelacioni sud u Beogradu je rešenjem R4 120/14 od 17.12.2014. godine predložio Vrhovnom kasacionom sudu odlučivanje o reviziji tužioca, kao izuzetno dozvoljenoj.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, postoji potreba za tumačenjem prava i ujednačavanjem sudske prakse povodom pitanja smenskog rada i prava na uvećanu zaradu po osnovu smenskog rada u sporovima zaposlenih protiv tuženog, jer sudovi različito postupaju u predmetima sa istim činjeničnim i pravnim osnovom. Stoga su ispunjeni uslovi za odlučivanje o reviziji tužioca, primenom člana 395. ZPP. Iz navedenih razloga, odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 399. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 125/94 i 111/09), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tužioca osnovana zbog pogrešne primene materijalnog prava. Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je zaposlen kod tuženog na poslovima mašinovođe, po Ugovoru o radu od 03.02.2003. godine i Aneksu br. 3 tog Ugovora od 13.09.2010. godine. Ugovorom i aneksom je utvrđen koeficijent 55 i prosečan mesečni fond časova od 174, sa vrednošću jednog radnog sata od 58,65 dinara. Tužiocu je u spornom periodu isplaćivana uvećana zarada po osnovu neposrednog učestvovanja u železničkom saobraćaju, minulog rada, noćnog rada, prekovremenog rada, rada u dane državnih i verskih praznika i rada u turnusu, na osnovu člana 62. stav 3, člana 65. i 66. Pojedinačnog kolektivnog ugovora koji se primenjuje kod tuženog. U spornom periodu od 01.05.2008. do 30.11.2008. godine, tuženi nije obračunavao tužiocu zaradu za rad u smenama u skladu sa članom 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu odnosno sa uvećanjem 26% od osnovice, koji je minimalan iznos za koji se zarada može uvećati po navedenom osnovu, već je obračun izvršen sa uvećanjem od 4%, u skladu sa Pojedinačnim kolektivnim ugovorom. Visina razlike između isplaćene i pripadajuće zarade po osnovu rada u smenama, u periodu na koji se odnosi tužbeni zahtev, utvrđena je veštačenjem u ukupnom iznosu 30.107,00 dinara.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi nalaze da se u konkretnom slučaju ne radi o smenskom (kontinuiranom) radu, već o preraspodeli radnog vremena, i da se nisu stekli uslovi iz člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu za dosuđivanje razlike od 26% od osnovice.

Osnovano se u reviziji tužioca ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Odredbom člana 59. Kolektivnog ugovora za JP Ž.S. („Sl. glasnik RS“, broj 84/02...46/11), propisano je da se osnovna zarada zaposlenog utvrđuje kao proizvod vrednosti radnog časa, koeficijenta posla i prosečnog mesečnog fonda časova od 174 časa. Odredbom člana 62. stav 1. tog kolektivnog ugovora, za JP Ž.S. („Sl. glasnik RS“, broj 84/02...46/11), određeno je da koeficijent posla sadrži složenost, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu za obavljanje posla. Odredbom člana 65. istog Kolektivnog ugovora predviđeni su slučajevi kada zaposlenom pripada pravo na uvećanu zaradu. Tačkom 4. ove odredbe predviđeno je da za rad u smenama i turnusu zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini 2% osnovne zarade, a u tački 5. te odredbe, da za rad u turnusu za zaposlene koji neposredno učestvuju u vršenju železničkog saobraćaja, uvećanje iznosi 4% osnovne zarade.

Prema članu 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu („Sl. glasnik RS“, broj 24/05, 61/05, 54/09), zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini utvrđenoj opštim aktom i ugovorom o radu za rad noću i rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade – najmanje 26% od osnovice.

Odredbama člana 80, 81. i 84. Zakona o bezbednosti u železničkom saobraćaju („Sl. glasnik RS“, broj 101/05), regulisano je ukupno radno vreme voznog i staničnog osoblja od 40 časova u sedmici, sa izuzecima, ukupno trajanje smene ovog osoblja od najviše 12 časova, sa izuzecima, kao i odmor voznog osoblja u domicilnoj jedinici između dve uzastopne smene koje iznosi dvostruki broj časova ostvarenih na radu u toku smene, a najmanje 12 časova neprekidno. Uputstvom o organizaciji i evidenciji radnog vremena od 13.01.2003. godine, predviđeno je da se rad obavlja u dve ili više smena, da je turnus rad u smenama pri kojem se poslovi neprekidno obavljaju tokom svih 24 sata dnevno, da zaposlenom koji radi u turnusu smena traje 12 ili 8 sati, da prema potrebi procesa rada raspored radnog vremena može da se odredi tako da zaposleni radi u turnusu sa smenama koje se neprekidno smenjuju, s tim da voznom osoblju koje se uzastopno smenjuje smene traju u skladu sa potrebama železničkog saobraćaja.

Smenski rad se u direktivi EU 2003/88/EC (koja nije izvor prava ali može da doprinese tumačenju prava) definiše kao takva organizacija rada prema kojoj radnici menjaju jedni druge na istom radnom mestu u skladu sa određenim obrascem, uključujući i obrazac rotiranja koji može biti neprekidan ili sa prekidima (kontinuiran ili diskontinuiran) iziskujući potrebu da radnik radi u različito vreme tokom određenog perioda dana ili noći. Zbog toga se turnus u svom jezičkom značenju izjednačava sa smenskim radom (per turnum po redu, redom). S obzirom da se pod turnusom podrazumeva utvrđen red po kojem više lica jedno za drugim obavljaju neki posao radeći naizmenično i smenjujući se, između ova dva pojma nema nikakve razlike i predstavljaju sinonime.

Način na koji je tuženi organizovao obavljanje poslova železničkog saobraćaja može se upodobiti ovako definisanom smenskom radu.

Rad tužioca u turnusu (po smenama) ne može se upodobiti preraspodeli radnog vremena čak i pod uslovom da se zanemari činjenica da tuženi nije u spornom periodu donosio posebne odluke o preraspodeli radnog vremena.

Tokom postupka je utvrđeno da je tužilac radio u turnusima, po principu 12-24-48 h. Tuženi je isplaćivao tužiocu procenat uvećanja zarade od 4%, iz čega proizlazi da je tuženi delimično priznao smenski rad tužiocu u svom opštem aktu, jer je tužiocu po ovom osnovu isplaćeno uvećanje zarade 4% od osnovne zarade. Imajući ovo u vidu, te da je tužilac u spornom periodu obavljao rad u u turnusu (po smenama), bez obzira na to da li se koristi izraz turnus ili smena, tužiocu priprada novčana suma od 22% od osnovne zarade, kao razlika do 26%, saglasno članu 108. Zakona o radu.

Kako tužilac potražuje isplatu razlike između isplaćene i pripadajuće zarade po osnovu uvećanja za rad u smenama u periodu od 01.05.2008. godine do 30.11.2008. godine, Vrhovni kasacioni sud nalazi da mu pripada tražena razlika, zbog čega je tužbeni zahtev usvojen. Visina uvećane zarade za rad u smenama je utvrđena na osnovu nalaza i mišljenja sudskog veštaka iz ekonomsko- finansijske oblasti kao razlika između obračunatih 26% uvećane zarade za smenski rad i isplaćenih 4% uvećanja po istim osnovu.

Na osnovu člana 407. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Tužilac je uspeo u sporu pa ima pravo na troškove parničnog postupka na osnovu čl. 149. i 150. ZPP. Visina troškova je odmerena saglasno važećoj advokatskoj tarifi i Zakonu o sudskim taksama pa su tužiocu priznati sledeći troškovi u ukupnom iznosu od 144.648,00 dinara i to: za sastav tužbe i podneska od strane punomoćnika u iznosu od po 6.000,00 dinara, na ime zastupanja na šest održanih ročišta po 7.500,00 dinara, na ime žalbe i revizije u iznosu od po 12.000,00 dinara (koliko je tražio), na ime uplate troškova veštačenja u iznosu od 15.000,00 dinara i na ime takse na tužbu i prvostepenu presudu u iznosu od po 3.108,00 dinara, takse na žalbu i drugostepenu odluku u iznosu od po 3.108,00 dinara i takse za reviziju u iznosu od 6.216,00 dinara.

Na osnovu člana 161. stav 2. ZPP odlučeno je kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća-sudija

Milomir Nikolić,s.r.