Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Predraga Trifunovića, predsednika veća, Jelene Borovac, Zvezdane Lutovac, Branka Stanića i Tatjane Matković Stefanović, članova veća, u parnici iz radnog odnosa tužilaca AA iz ..., BB iz ..., VV iz ..., GG iz .., DD iz ..., ĐĐ iz ..., EE iz ..., ŽŽ iz ..., ZZ iz ... i II iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Slaviša Vukosavljević, advokat u ..., protiv tuženih „JJ“ A.D. sa sedištem u ... i ... „KK“, sa sedištem u ..., odlučujući o reviziji tužilaca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu broj Gž1 3837/17 od 24.05.2018. godine, u sednici veća 13.06.2019. godine doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu broj Gž1 3837/17 od 24.05.2018. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu broj Gž1 3837/17 od 24.05.2018. godine i presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu broj P1 1085/13 od 19.05.2017. godine u delovima stava prvog, trećeg, petog, sedmog, devetog, jedanaestog, trinaestog, petnaestog, sedamnaestog i devetnaestog izreke koji se odnosi na isplatu toplog obroka i regresa u odnosu na tuženog „JJ“ A.D. i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu broj P1 1085/13 od 19.05.2017. godine je odbijen tužbeni zahtev tužilje AA kojim je tražila da se obavežu tuženi da joj solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka iznose koji su bliže određeni u prvom stavu izreke sa traženom zakonskom zateznom kamatom od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa. Drugim stavom izreke je usvojen tužbeni zahtev tužilje AA, pa su obavezani tuženi da joj solidarno na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama isplati iznose počev od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine bliže označene u izreci. Stavom tri presude, odbijen je tužbeni zahtev tužioca BB kojim je tražio da se tuženi obavežu da mu solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog oboka, mesečne iznose bliže označenih u izreci počev od januara 2008. godine, zaključno sa decembrom 2013. godine. Stavom četiri izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca BB, pa su obavezani tuženi da mu solidarno isplate na ime razlike imeđu isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama počev od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine bliže iskazane mesečne iznose sa zakonskim zateznim kamatama. Stavom pet izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca VV iz ..., kojim je tražio da se obavežu tuženi da mu solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka od januara 2008. godine zaključno sa decembrom 2013. godine. Stavom šest izreke je usvojen tužbeni zahtev VV, pa su obavezani tuženi da mu solidarno na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama za period od februara 2010. godine, zaključno sa februarom 2013. godine isplati iznose bliže označene u izreci. Sedmim stavom izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca GG, kojim je tražio da se tuženi obavežu da mu solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama, rad na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka iznose bliže označene za period počev od januara 2008. godine zaključno sa decembrom 2013. godine. Osmim stavom izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca GG iz ..., pa su obavezani tuženi da mu solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade za rad u smenama iznose bliže označen u izreci za period od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine. Devetim stavom izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da mu tuženi solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka iznose za period od janaura 2008. godine pa zaključno sa decembrom 2013. godine, iskazano po mesecima. Desetim stavom izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca DD, pa su obavezani tuženi da mu solidarno isplate na ime smenskog rada iznose mesečno iskazane za period od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine. Jedanaestim stavom izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca ĐĐ kojim je tražio da mu tuženi solidarno isplate na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade zarade za rad u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka, iznose mesečno iskazane za period od januara 2008. godine pa zaključno sa decembrom 2013. godine. Dvanaestim stavom izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca ĐĐ, pa su obavezani tuženi da mu solidarno isplate na ime smenskog rada iznose iskazane po mesecima za period od februara 2010. godine pa zaključno sa februarom 2013. godine. Trinaestim stavom izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca EE kojim je tražio da se tuženi obavežu da mu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama, naknadu na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka sa pripadajućom zakonskom zateznom kamatom iskazano po mesecima od januara 2008. godine, pa zaključno sa decembrom 2013. godine. Četrnaestim stavom izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca EE, pa su obavezani tuženi da mu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama na ime smenskog rada za period od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine iskazano po mesecima. Petnaestim stavom izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca ŽŽ kojim je tražio da se tuženi obavežu da mu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka sa pripadajom zakonskom kamatom iskazano po meseci za period od januara 2008. godine zaključno sa decembrom 2013. godine. Šesnaestim stavom izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca ŽŽ, pa su obavezani tuženi da mu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama, sa pripadajućom zakonskom zateznom kamatom na svaki mesečni iznos za period od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine. Stavom sedamnaestim izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca ZZ kojim je tražio da se obavežu tuženi da mu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama, naknadu na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka sa pripadajućom zakonskom zateznom kamatom za period od januara 2008. godine zaključno sa decembrom 2013. godine. Stavom osamnaestim izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca ZZ, pa su obavezani tuženi da tužiocu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama, na ime smenskog rada sa pripadajućom zakonskom zateznom kamatom na svaki mesečni iznos za period od februara 2010. godine zaključno sa decembrom 2013. godine. Stavom devetnaestim izreke je odbijen tužbeni zahtev tužioca II kojim je tražio da se tuženi obavežu da mu solidarno isplate zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama, naknade na ime neisplaćenog regresa i toplog obroka sa pripadajućom zakonskom zateznom kamatom i to za period od januara 2008. godine, zaključno sa decembrom 2013. godine. Stavom dvadesetim izreke je usvojen tužbeni zahtev tužioca II, pa su obavezani tuženi da mu solidarno ispalte zaradu ostvarenu po osnovu rada u smenama na ime smenskog rada sa pripadajućom zakonskom kamatom i to za period od februara 2010. godine zaključno sa februarom 2013. godine. Stavom dvadesetprvim izreke obavezani su tuženi da za navedene iznose u korist tužilaca uplate nastale obaveze kod Republičkog fonda PIO i to po osnovu penzijskog i invalidskog, zdravstvenog osiguranja i osiguranja za slučaj nezaposlenosti. Stavom dvadesetdrugim izreke su obavezani tuženi da tužiocima solidarno isplate na ime troškova parničnog postupka iznos od 965.200,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu broj Gž1 3837/17 od 24.05.2018. godine je potvrđena presuda prvostepenog suda u delovima stavova prvog, trećeg, petog, sedmog, devetog, jedanaestog, trinaestog, petnaestog, sedamnaestog i devetnaestog izreke, koji se odnosi na isplatu toplog obroka i regresa u odnosu na tuženog „JJ“ A.D. i žalba tužilaca se odbija kao neosnovana. Drugim stavom izreke je ukinuta prvostepena presuda u stavu drugom, četvrtom, šestom, osmom, desetom, dvanaestom, četrnaestom, šesnaestom, osamnaestom, dvadesetom, dvadeset prvom i dvadeset drugom izreke, koji se odnosi na tuženog ... „KK“ ... i predmet u tom delu je vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude koji se odnosi na naknadu za topli obrok i regres, tužioci su izjavili blagovremenu reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava sa predlogom da se revizija smatra izuzetno dozvoljenom na osnovu člana 404. ZPP, radi razmatranja pravnih pitanja od opštih interesa i ujednačavanja sudske prakse.

Drugotuženi je dao odgovor na reviziju i postavio je zahtev za naknadu troškova postupka za tu parničnu radnju.

Imajući u vidu različitu sudsku praksu u istoj pravnoj situaciji izraženim u presudama Vrhovnog kasacionog suda na koje je revident ukazao, a u odnosu na pobijanu presudu, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku da se revizija tužioca smatra izuzetno dozvoljenom, pa je radi potrebe ujednačavanja sudske prakse doneo odluku kao u prvom stavu izreke.

Odlučujući o reviziji na osnovu člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 55/14), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužioca osnovana.

Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizilazi da su tužioci bili u radnom odnosu kod tuženog „JJ“ A.D. i na osnovu zaključenih ugovora o radu i Aneksa tih ugovora obavljali su poslove voznog konduktera. Statusnom promenom „JJ“ A.D. pored postojećeg društva formirana su još tri akcionarska društva i to: „LL“ A.D. ...; „KK“ A.D. ... i „LJLJ“A.D. ... . Ova statusna promena je konstatovana rešenjem Agencije za privredne registre 10.08.2015. godine u koji su upisane statusne promene izdvajanja uz osnovanje privrednog društva „JJ“ A.D. Tužioci su sa drugotuženim A.D. ... „KK“ zaključili anekse ugovora o radu 01.09.2015. godine kojima se menjaju ugovori o radu zaključeni između tužilaca i prvotuženog „JJ“ A.D. ... . Na osnovu nalaza i mišljenja veštaka za ekonomsko- finansijsku oblast od 19.09.2016. godine je utvrđeno da tužiocima nije isplaćivana naknada za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišeg odmora u linearnom iznosu niti je obračun zarade posebno iskazivao iznose isplaćene zaposlenima po ovom osnovu.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da tužbeni zahtev tužilaca nije osnovan, jer iz normativnog rešenja poslodavca proizilazi da je za utuženi period u skladu sa opštim aktom poslodavca tužiocu kroz vrednost radnog časa za obračuna zarade, poslodavac obračunavao i isplaćivao i naknadu za ishranu i regres za korišćenje godišnjeg odmora, a da propust poslodavca da u obračun zarade iskaže i podatke po ovim osnovima ne vodi zaključku da iznosi po osnovu naknade za ishranu i za regres tužiocu nisu isplaćeni. Odluku su zasnovali na odredbi člana 55. Kolektivnog ugovora tuženog („Službeni glasnik Železnice Srbije “ broj 4/15) koji je važio u jednom delu utuženog perioda. Ocenili su da ni ugovori o radu sa pripadajućim aneksima koje su tužioci zaključili sa tuženim niti Kolektivni ugovor (KU) tuženog, ne utvrđuju visinu naknade ovih troškova, već je odredbom KU kao opštem aktu, propisano da se oni uračunavaju u cenu radnog časa. Zaključili su da su tužioci prema odredbi člana 57. st. 1. i 2. Kolektivnog ugovora tuženog iz 2015. godine naknadu troškova za ishranu u toku rada i na regres ostvarili kroz vrednost obračunatih i isplaćenih časova i da ne mogu posebno da ostvare pravo na naknadu tih troškova. Navedeno je i da u konkretnom slučaju nema odgovarajućeg opšteg akta koji bi bio instrument za drugačiju realizaciju traženih naknada, a da se Opšti kolektivni ugovor i Pojedinačni kolektivni ugovor ne mogu primeniti, jer nijedan nije bio na pravnoj snazi.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je u pobijanoj odluci pogrešno primenjeno materijalno pravo zbog čega činjenično stanje nije potpuno utvrđeno.

Članom 104. stav 1. Zakona o radu („Službeni glasnik RS“ broj 24/2005, 61/2005, 54/09, 32/13 i 75/14) je propisano da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, a prema odredbi člana 105. stav 3. Zakona o radu pod zaradom se smatraju sva primanja iz radnog odnosa osim naknada troškova zaposlenog u vezi sa radom iz člana 118. tač. 1 i 4. i drugih primanja iz člana 119. i člana 120. tačka 1. ovog zakona. Odredbom člana 118. stav 1. tač. 5. i 6. Zakona o radu je propisano da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Članom 121. stav 1. Zakona o radu je propisano da je poslodavac dužan da zaposlenom prilikom svake isplate zarade i naknade zarade dostavi obračun. Počev od 01.10.2006. godine poslodavcima je ostavljena mogućnost da svojim aktima o raspodeli zarade mogu ugovoriti manji ili veći iznos regresa i toplog obroka od onog koji je predviđen opštim kolektivnim ugovorom i Zakonom o radu, ali samo ukoliko je doneta odluka kojom je predviđena visina regresa i toplog obroka. U konkretnom slučaju tuženi u toku postupka nije sudu dostavio takvu odluku, a ni sudskom veštaku radi izrade nalaze i maišljenja što upućuje na zaključak da takvu odluku nije ni doneo.

Vlada Republike Srbije, Sindikat železničara Srbije, Nezavisni sindika železničara Srbije i generalni direktor javnog železničkog transportnog preduzeća „Beograd“ su 30.11.2002. godine zaključili Kolektivni ugovor (KU) za javno preduzeće „Železnice Srbije“ („Službeni glasnik RS“ broj 84/2002, 108/2004, 112/2008, 45/2009, 70/2010). Ovim KU poslodavac se nije obavezao da isplati troškove naknade za ishranu u toku rada i regresa za godišnji odmor. Aneksom tog ugovora koji se u skladu sa odredbom člana 31. aneksa primenjuje počev od 01.01.2006. godine („Službeni glasnik Železnice Srbije“ broj 4/06) je propisivao: da se član 57. KU menja i glasi: „da zaposleni ima pravo na zaradu koja se sastoji od zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, primanja za ishranu u toku rada i primanja za regres za korišćenje godišnjeg odmora (član 2). Odredbom člana 5. st. 1. i 2. Aneksa je utvrđena vrednost jednog radnog časa za period januar-juni i juli-decembar 2006. godine, a stavom 6. ovog člana je utvrđeno da je u vrednost radnog časa iz stava 1. i 2. ovog člana uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 regresa za korišćenje godišnjeg odmora svedeno na jedan radni čas.

Kolektivnim ugovor za „JJ“ A.D („Službeni glasnik RS“ broj 4 od 24.03.2015.godine) je regulisano da odredbe koje se odnose na obračun i isplatu zarade, naknadu zarade i ostalih primanja zaposlenih se primenjuju od 01.02.2015.godine. Članom 57. je takođe propisano da je u vrednost jednog radnog časa uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Vrhovni kasacioni sud je cenio da konkretizacija prava iz navedene odredbe Aneksa KU (iz 2006.godine) nije izvršena, odnosno da se iz ovako utvrđene vrednosti radnog časa ne može utvrditi koji iznos predstavlja naknadu troškova ishrane i regresa, jer ona nije određena u nominalnom iznosu, ni aneksom, ni u obračunskim listama za isplatu zarade tužiocu. Visina naknade za ishranu u toku rada i naknade za regres za korišćenje godišnjeg odmora mora biti određena u istom nominalnom iznosu za sve zaposlene, bez obzira na njihovo radno mesto, koeficijent za obračun i isplatu zarade i na njihovu stručn spremu. Prema tome, ne može se prihvatiti pravno stanovište nižestepenih sudova da je vrednost ovih troškova uračunata u vrednost radnog časa, a bez određivanja visine naknade u nominalnom iznosu, jer u tom slučaju visina naknade za ishranu i regres ne bi bila ista za sve zaposlene, već bi direktno zavisila od visine koeficijenta za konkretno radno mesto, odnosno bila bi u direktnoj srazmeri sa koeficijentom radnog mesta, a što nije pravilno.

Posebni kolektivni ugovor nije utvrdio odnos zarade i ostalih primanja koje ulaze u zaradu, niti je to učinjeno ugovorom o radu iako im to pravo zakon priznaje. Posledice nejasnog opšteg akta ne sme da trpi zaposleni. Ako jača ugovorna strana (poslodavac) pripremi tekst ugvora (kao u ovom slučaju), nejasne ili nedovoljno određene odredbe tumače se u korist druge strane (član 100. ZOO).

Pošavši od pogrešne primene materijalnog prava nižestepeni sudovi nisu utvrdili visinu naknade za topli obrok i regres za godišnji odmor u spornom periodu (nezastarelom delu), nisu odlučili o prigovoru zastarelosti potraživanja tuženog zbog kojih propusta je činjenično stanje u pogledu visine traženih naknada ostalo neutvrđeno. Visina regresa i toplog obroka može biti utvrđena veštačenjem na osnovu parametara iz ranijih opštih akata po osnovu zakonske ili sudske analogije, kao i na osnovu slobodne ocene bez veštačenja ako se novčana obaveza ne može utvrditi odnosno može se utvrditi sa nesrazmernim troškoćama (član 232 ZPP).

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Predsednik veća-sudija

Predrag Trifunović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić