U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Marine Milanović, članova veća, u parnici tužilaca – protivtuženih AA i maloletnog BB, čiji je zakonski zastupnik majka AA, oboje iz ..., ulica ... broj ..., čiji je punomoćnik Mirjana Vagner, advokat iz ..., protiv tuženog – protivtužioca VV iz ..., čiji su punomoćnici Milanče Miladinović i Milorad Konstantinović, advokati iz ..., radi izmene modela održavanja ličnih odnosa, izdržavanja, zaštite od nasilja u porodici i lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tuženog - protivtužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž2 649/18 od 27.09.2018. godine, u sednici veća održanoj 17.12.2020. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tuženog – protivtužioca, izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž2 649/18 od 27.09.2018. godine.

ODBIJA SE zahtev tužilje-protivtužene za naknadu troškova odgovora na reviziju.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 1213/14 od 18.12.2017. godine, prvim stavom izreke, uređen je model održavanja ličnih odnosa mal. BB sa ocem, VV, na način bliže naveden u ovom stavu izreke. Drugim stavom izreke, obavezan je tuženi – protivtužilac da na ime doprinosa izdržavanja mal. BB, plaća mesečno iznos od 12.000,00 dinara, svakog 01. – 05. u mesecu za tekući mesec, uplatom na tekući račun zakonske zastupnice majke AA, počev od 25.06.2014. godine, kao dana podnošenja tužbe pa ubuduće, sve dok za to budu ispunjeni zakonski uslovi, ili dok ova odluka ne bude izmenjena drugom sudskom odlukom, s tim što je sve zaostale neisplećene rate dužan da isplati odjednom. Trećim stavom izreke, ovom presudom menja se presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 3110/10 od 19.01.2012. godine u stavovima trećem, četvrtom i sedmom izreke presude, koji se odnose na model održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem i doprinos izdržavanju maloletnog deteta. Četvrtim stavom izreke, naloženo je strankama da se sa maloletnim detetom BB uključi u Savetovalište za brak i porodicu pri Gradskom centru za socijalni rad, Odeljenje Palilula, radi uspostavljanja neophodne roditeljske saradnje. Petim stavom izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilaca – protivtuženih u delu u kome su tražili da se obaveže tuženi – protivtužilac da doprinosi izdržavanju mal. deteta iznosom od 12.000,00 dinara, počev od 20.06.2014. godine pa do 24.06.2014. godine, u delu u kome je traženo da se u odnosu na tuženog izreknu mere zaštite od nasilja u porodici, i to zabranu uznemiravanja tužilje i mal. BB, u delu preko određenog pa do traženog modela održavanja ličnih odnosa mal. deteta sa ocem, kao i u delu u kome je traženo da sud odredi privremenu meru kojom bi do pravnosnažnog okončanja postupka uredio model održavanja ličnih odnosa mal. deteta sa ocem, obavezao tuženog – protivtužioca da doprinosi izdržavanju mal. deteta mesečnim iznosom od 12.000,00 dinara i izrekao meru zaštite od nasilja u porodici kojom bi tuženom zabranio dalje da uznemirava tužioce, kao neosnovan. Šestim stavom izreke, odbijen je protivtužbeni zahtev tuženog – protivtužioca kojim je tražio da se izmeni presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 3110/10 od 19.01.2012. godine, na taj način što će se tužilja – protivtužena lišiti roditeljskog prava u odnosu na mal. dete BB, da se mal. dete poveri ocu VV, a da se majka obaveže da doprinosi izdržavanju maloletnog deteta mesečnim iznosom od 30.000,00 dinara, počev od dana pravnosnažnosti presude, pa ubuduće, kao neosnovan. Sedmim stavom izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Dopunskom presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 1213/14 od 07.06.2018. godine, odbijen je tužbeni zahtev tužilje – protivtužene kojim je tražila da se urede lični odnosi tužilje – protivtužene sa mal. detetom, na način bliže opisan u izreci te presude.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 649/18 od 27.09.2018. godine, prvim stavom izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilaca – protivtuženih i tuženog – protivtužioca i prvostepena presuda potvrđena u stavovima prvom, drugom, trećem, četvrtom, delu stava petog kojim je odbijen tužbeni zahtev tužilaca – protivtuženih u delu kojim su tražili da se obaveže tuženi – protivtužilac da doprinosi izdržavanju deteta iznosom od 12.000,00 dinara počev od 20.06.2014. godine pa do 24.06.2014. godine, u delu preko određenog pa do traženog modela održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem, kao i u delu u kome je traženo da sud odredi privremenu meru kojom bi se do pravnosnažnog okončanja postupka uredio model održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem, obavezao tuženi – protivtužilac da doprinosi izdržavanju deteta mesečnim iznosom od 12.000,00 dinara i izrekle mere zaštite od nasilja u porodici kojima bi se tuženom – protivtužiocu zabranilo dalje da uznemirava tužioce – protivtužene, kao neosnovan, kao i u stavu šestom izreke. Drugim stavom izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužilaca – protivtuženih i potvrđena dopunska presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 1213/14 od 07.06.2018. godine. Trećim stavom izreke, odbačena je žalba tuženog – protivtužioca izjavljena protiv dopunske presude, kao nedozvoljena. Četvrtim stavom izreke, ukinuta je prvostepena presuda u delu stava petog izreke, kojim je odbijen tužbeni zahtev tužilaca – protivtuženih u delu kojim su tražili da se u odnosu na tuženog – protivtužioca izreknu mere zaštite od nasilja u porodici, i to zabrane uznemiravanja tužilje – protivtužene i mal. BB, kao i u stavu sedmom izreke, i u tom delu spis vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi – protivtužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilja – protivtužena je dostavila odgovor na reviziju.

Ispitujući pravilnost pobijane odluke u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku u vezi člana 403. stav 2. tačka 1. ZPP (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 49/2013-US, 74/2013-US, 55/14 i 87/18), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija neosnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti. Ukazivanje revidenta na bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, nije bilo predmet ocene ovog suda, budući da se radi o povredama koje se ne mogu smatrati revizijskim razlogom u smislu odredbe člana 407. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 3110/10 od 19.01.2012. godine, razveden je brak VV i AA1, mal. BB poveren je majci radi samostalnog vršenja roditeljskog prava, uređen je model održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem na način bliže naveden u tom stavu izreke, određeno je da će otac dete preuzimati iz predškolske ustanove koju pohađa i vraćati ga ispred zgrade u kojoj dete živi sa majkom ukoliko je radni dan, a ukoliko nije, da će dete preuzimati ispred zgrade u kojoj dete živi sa majkom, zabranjeno je VV da prilikom preuzimanja i vraćanja deteta uznemirava AA1 na period od godinu dana, obavezan je VV da doprinosi izdržavanju deteta mesečnim iznosom od 20% od redovnih mesečnih primanja. Prema mišljenju stručnog tima Gradskog centra za socijalni rad Beograd, Odeljenje Palilula od 06.03.2015. godine, nema elemenata za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava, potrebno je izricanje ocu mere zaštite od nasilja – zabranu daljeg uzmemiravanja člana porodice u odnosu na dete i majku deteta, uz određivanje modela viđanja deteta i oca privremenom merom u okviru terapijskog procesa u savetovalištu. Na predlog organa starateljstva izvršeno je psihološko- psihijatrijsko veštačenje od strane sudsko-medicinskog odbora Medicinskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, i prema čijem mišljenju nije u interesu deteta izmena odluke o vršenju roditeljskog prava i modela održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem, predloženo je upućivanje oba roditelja na individualnu porodičnu terapiju u trajanju od šest meseci. Zaključak odbora je da dete nije sposobno da iznese svoje mišljenje i da ga slobodno izrazi, s obzirom na uzrast, pritiske kojima je izložen od strane roditelja i konflikt lojalnosti u kome se nalazi. Prema dopunskom mišljenju istog odbora, restriktivni model održavanja ličnih odnosa sa ocem nije u najboljem interesu deteta, a poželjno je da oba roditelja, posebno i dete, budu upućena na odgovarajući tretman. U psihičkom statusu deteta nisu registrovani klinički značajne emocionalne bihejvioralne teškoće, niti specifične reaktivne posledice u odgovoru na eventualno fizičko zlostavljanje. Maloletni BB u svom iskazu je jasno negirao fizičko zlostavljanje od strane majke. Konflikt lojalnosti u kome se dete nalazi dovodi do povišene napetosti i anksioznosti, zbog čega postoji rizik po dalji emocionalni razvoj deteta ukoliko oba roditelja ne koriguju sopstveno funkcionisanje. Mal. BB nije sposoban da iznese svoje mišljenje, niti da ga slobodno izrazi, a imajući u vidu sadržinu iskaza iz osnovnog nalaza. Prema nalazu i mišljenju Gradskog centra za socijalni rad od 16.08.2017. godine, rađenog na osnovu razgovora sa mal. BB, proizilazi da se isti bez zadrške izjasnio da bi nastavio da živi u zajedničkom domaćinstvu sa majkom i da želi da kontakt sa ocem ostane isti, i njegovo navedeno mišljenje je procenjeno kao autentično njegov stav. Prema konačnom nalazu i mišljenju Gradskog centra za socijalni rad od 09.10.2017. godine, u interesu mal. deteta je da nastavi život u postojećem okruženju, jer bi promena ambijenta i načina funkcionisanja deteta u nadolazećem, izuzetno osetljivom razvojnom periodu, bila kontraindikovana. Kada je u pitanju izmena modela viđanja sa ocem, stav Gradskog centra za socijalni rad je da je u interesu deteta da ima redovan kontakt sa ocem i procenjen je optimalan model viđanja. Od donošenja ranije odluke izmenile su se okolnosti na strani maloletnog deteta, sada je mal. BB stariji skoro ... godina, ima ... godina i učenik je ... razreda osnovne škole. Mesečne potrebe maloletnog deteta pojedinačno navedene iznose 23.000,00 dinara mesečno. Zakonska zastupnica deteta je zaposlena i ostvaruje redovne mesečne prihode od oko 100.000,00 dinara, ima dodatne povremene prihode, živi sa detetom i majkom koja je prenzioner u stanu u vlasništvu njene majke, površine 64 m2. Na strani oca se nisu bitno izmenile okolnosti, s obzirom na to da je zaposlen u „...“ ..., kao inženjer završne kontrole, ostvaruje zaradu od 37.000,00 dinara, živi sa rođenim bratom u istim stambenim uslovima u kući na ..., površine 100 m2, koja je u njihovom suvlasništvu.

Kod tako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilan je zaključak nižestepenih sudova da je osnovan tužbeni zahtev za izmenu odluke o načinu održavanja ličnih odnosa mal.deteta sa ocem na način kako je to bliže navedeno u stavu prvom izreke prvostepene presude, o visini doprinosa za izdržavanje maloletnog deteta od strane tuženog, kao roditelja kome dete nije povereno, kao i odluka o upućivanju stranaka sa mal.detetom u Savetovalište za brak i porodicu pri nadležnom Centru za socijalni rad. Osim toga, pravilna je i odluka o nesonovanosti protivtužbenog zahteva za lišenje roditeljskog prava majke i poveravanje mal.deteta ocu, kao i zahtev za obavezivanje majke da doprinosi izdržavanju mal. deteta.

Članom 3. stav 1. Konvencije o pravu deteta propisano je da u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta bez obzira na to da li ih sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Stavom 2. istog člana propisano je da se države članice obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preduzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere. Ova obaveza preuzeta je članom 6. stav 1. Porodičnog zakona, kojim je propisano da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta. Članom 266. istog zakona propisano je da u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta.

Članom 67. Porodičnog zakona, propisano je da je roditeljsko pravo izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. Sadržina roditeljskog prava, koja se sastoji od dužnosti staranja o detetu, čuvanja i podizanja, vaspitanja i obrazovanja, zastupanja i izdržavanja deteta, kao i upravljanja i raspolaganja njegovom imovinom, regulisana je odredbama člana 68.-74. Porodičnog zakona, a suština ovih dužnosti prava roditelja je dobrobit i najbolji interes deteta.

Porodični zakon ne isključuje mogućnost promene vršenja roditeljskog prava. Odluka o vršenju roditeljskog prava može da se promeni ukoliko su se značajnije promenile okolnosti nakon donošenja te odluke. Sud odlučujući o takvom zahtevu je dužan da ceni da li je došlo do novih okolnosti zbog kojih je neophodno promeniti odluku o vršenju roditeljskog prava, pri tome ceneći najbolji interes deteta. Najbolji interes deteta je pravni standard koji se ceni prema okolnostima svakog konkretnog slučaja, a zaštita interesa deteta je odlučujuća okolnost koja se ceni prilikom donošenja odluke o vršenju roditeljskog prava, odnosno promene odluke o vršenju roditeljskog prava.

Kada se pođe od utvrđenog činjeničnog stanja, imajući u vidu predlog komisije sudskih veštaka i konačan nalaz nadležnog organa starateljstva, koji se uz uvažavanje mišljenja mal.deteta, saglasio sa veštakom u pogledu lišenja, odnosno vršenja roditeljskog prava, imajući u vidu uzrast i pol deteta, njegove želje i osećanja, potrebe i sposobnost roditelja, kao i procenjenu roditeljsku sposobnost oba roditelja, to Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pravilan zaključak nižestepenih sudova da nije došlo do promenjenih okolnosti, zbog kojih bi bilo potrebno da se promeni odluka o vršenju roditeljskog prava u odnosu na raniju odluku, kojom je dete povereno majci, ovde tužilji. I po oceni revizijskog suda, u najboljem interesu mal.deteta je da nastavi da živi u domaćinstvu sa majkom, uz način održavanja ličnih odnosa sa ocem na način bliže određen u nižestepenim odlukama.

Neosnovani su navodi revizije kojima se ukazuje na sadržinu nalaza i mišljenja organa starateljstva i predlog da se dete poveri ocu na samostalno vršenje roditeljskog prava, odnosno da se promeni odluka o vršenju roditeljskog prava, s obzirom da su nižestepeni sudovi prilikom odlučivanja, osim mišljenja mal.deteta koje se izjasnilo da želi da živi sa majkom, cenili i nalaz i stručno mišljenje nadležnog organa starateljstva i komisije sudskih veštaka. Naime, sud kada je u pitanju najbolji interes deteta opredeljuju sve okolnosti konkretnog slučaja, a koje se tiču uzrasta i pola deteta, potreba deteta, kao i sposobnost roditelja da zadovolji potrebe deteta, što su nižestepeni sudovi, a suprotno revizijskim navodima, na pravilan način cenili i za svoju odluku dali dovoljne i jasne razloge, koje u svemu prihvata i ovaj sud. Osim toga, neosnovano se revizijom ukazuje i da su ispunjeni uslovi za promenu odluke o vršenju roditeljskog prava, ukazivanjem na promenjene okolnosti nastale u toku žalbenog postupka, a koje se tiču nasilja nad maloletnim detetom od strane majke, kao roditelja kome je dete povereno. Naime, presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 259/19 od 16.05.2019. godine, ispravljenom rešenjem istog suda od 11.07.2019. godine, određena je mera zaštite od nasilja u porodici i zabranjeno tuženom da na bilo koji način uznemirava tužioce, dok je odlukom Vrhovnog kasacionog suda Rev 5008/19 od 12.12.2019. godine, revizija tuženog izjavljena protiv navedene presude odbijena.

Ostali navodi revizije, kojima se ukazuje na primenu istražnog načela i izvođenje dokaza saslušanjem mal.deteta u pogledu tvrdnji tuženog za nasilje u porodici, predstavljaju ponavljanje navoda koji su isticani u žalbi protiv prvostepene presude, koje je drugostepeni sud pravilno ocenio kao neosnovane i za tu ocenu dao jasne i dovoljne razloge, koje ovaj sud u svemu prihvata.

Odredbama člana 61. Porodičnog zakona, uređeni su lični odnosi deteta sa roditeljem sa kojim ne živi. Odredbom stava 1. istog člana, propisano je da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi. Odredbom stava 2. ovog člana, propisano je da pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom, kada je to u najboljem interesu deteta.

Naime, najbolji interes deteta, kojim je sud dužan da se rukovodi u sporu za zaštitu prava deteta (član 3. Konvencije o pravima deteta i član 6. Porodičnog zakona) je pravni standard koji čini nekoliko elemenata procene i to uzrast i pol deteta, njegove želje i osećanja, s obzirom na uzrast i zrelost, emotivne potrebe. U konkretnom slučaju nižestepeni sudovi su pošli od nalaza i stručnog mišljenja organa starateljstva pravilno nalazeći da je način održavanja ličnih odnosa koji je predložio organ starateljstva u najboljem interesu maloletnog deteta, jer otac poseduje odgovarajuće roditeljske kompetencije, imajući u vidu da je ovaj način održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem svakako podložan kontroli od strane nadležnog organa starateljstva, sve u cilju zaštite interesa maloletnog deteta.

Neosnovani su i revizijski navodi kojima se osporava i pravilnost odluke drugostepenog suda u odnosu na dopunsku presudu, imajući u vidu da tuženi koji je u tom delu uspeo u sporu, nema pravni interes za izjavljivanje žalbe na istu, kako je to pravilno zaključio i drugostepeni sud.

Imajući u vidu uzrast maloletnog deteta, izmenjene okolnosti u odnosu na raniju odluku, utvrđene potrebe, minimalnu sumu izdržavanja i zaradu tuženog, uz svakodnevno angažovanje majke, kao roditelja kome je dete povereno, primenom kriterijuma određivanja izdržavanja propisanih članom 160. i 161. Porodičnog zakona, prema oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno su nižestepeni sudovi odlučili da tuženi ima mogućnosti da izdržavanju maloletnog deteta doprinosi sa 12.000,00 dinara mesečno.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu prvom izreke.

Kako troškovi odgovora na reviziju ne predstavljaju potrebne troškove radi vođenja parnice u smislu odredbe člana 154. stav 1. Zakona o parničnom postupku, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Predsednik veća – sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić