Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 483/20 od 11.02.2021. godine, stavom prvim izreke, prvostepena presuda je ukinuta i odlučeno o tužbenom zahtevu, tako što je uređen način održavanja ličnih odnosa i određeno da će tuženi BB iz ... održavati lične odnose sa svojim sinom, mal. VV, koji je poveren na samostalno vršenje roditeljskog prava majci tužilji AA na sledeći način: kad otac boravi u Srbiji mal. VV će provoditi kontinuirano sa ocem 8 dana neprekidno, pa će otac preuzimati dete petkom iz domaćinstva majke u ... u 10,00 časova pre podne i vraćati ga naredne sedmice, u subotu do 19,00 časova u domaćinstvo majke; obaveza oca je da najavi majci dolazak u Srbiju kada je to moguće, najkasnije sedam dana unapred; jednom godišnje, tokom leta, dete će provoditi godišnji odmor sa ocem, u trajanju od 15 dana, tako što će ga otac preuzimati u domaćinstvu majke u 10,00 časova pre podne i u isto domaćinstvo vraćati do 19,00 časova poslednjeg dana odmora, i to u toku 2021. godine krajem avgusta 2021. godine, a svake naredne godine po dogovoru roditelja, s tim što je dužan da najavu godišnjeg odmora majci izvrši najkasnije mesec dana pre početka godišnjeg odmora; dete će provoditi svaki drugi državni i hrišćanski verski praznik sa ocem u trajanju svih neradnih dana tokom praznika i to prvog neradnog dana od 10,00 časova do poslednjeg neradnog dana do 19,00 časova, sa preuzimanjem i vraćanjem deteta u domaćinstvo majke, a ukoliko se praznik praznuje jedan dan, dete će provoditi sa ocem prethodni dan od 16,00 časova do narednog dana do 19,00 časova; dete će provoditi u vreme Krsne slave oca počev od dana pre slave od 16,00 časova do dana posle slave do 14,00 časova; dete će provoditi svaki drugi rođendan sa ocem, počev od dana pre rođendana od 16,00 časova do dana posle rođendana do 18,00 časova; primopredaju deteta će vršiti roditelji ili po potrebi njihovi roditelji, o čemu su dužni jedno drugo da obaveštavaju; majka deteta je dužna da omogući ocu da bude u kontaktu sa detetom preko Skyp-a 3-4 puta sedmično, u trajanju od 15 minuta do pola sata. Stavom drugim izreke, obavezan je tuženi da doprinosi izdržavanju svog mal.deteta VV iznosom od 300 evra mesečno, tako što će isti uplaćivati na devizni ili dinarski račun majke i to 01. do 05. u mesecu za tekući mesec, počev od 01.03.2021. godine pa nadalje i ubuduće dok za to postoje zakonom propisani razlozi. Stavom trećim izreke odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi je podneo odgovor na reviziju.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku ("Službeni glasnik RS", br. 72/2011…18/2020, u daljem tekstu: ZPP), Vrhovni kasacioni sudu je ocenio da je revizija tužilje delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Neosnovano se revizijom ukazuje da je u postupku pred drugostepenim sudom učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi sa članom 8. ZPP, jer je drugostepeni sud izvođenjem dokaza na glavnoj raspravi, upotpunio činjenično stanje utvrđeno u prvostepenom postupku i na osnovu savesne i brižljive ocene svih dokaza posebno, kao i svih dokaza u međusobnoj vezi utvrdio sve bitne činjenice za odluku o zahtevima vezanim za zajedničko dete stranaka.

Pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Paraćinu P2 66/17 od 16.08.2019. godine brak stranaka je razveden i roditeljsko pravo nad zajedničkim detetom mal. VV je povereno majci, ovde tužilji.

Prema činjeničnom stanju utvrđenom u prvostepenom postupku i na osnovu održane rasprave i dopunjenog dokaznog postupka pred drugostepenim sudom, najboljem interesu mal. VV odgovara da održava lične odnose sa ocem koji raspolaže ograničenim mogućnostima boravka u Srbiji jer se nalazi na radu u inostranstvu. Zato, model održavanja ličnih odnosa mora biti prilagođen stvarnim mogućnostima za realizaciju kontakata između deteta i oca, kako bi se njihov odnos negovao i razvijao radi dobrobiti deteta.

Tuženi je po profesiji lekar, živi i radi u ..., način i mogućnosti da ostvari neposredni lični kontakt i viđanje sa detetom uslovljeni su njegovim dolascima u Srbiju. Kada je u Srbiji tuženi boravi u ... gde žive njegovi roditelji, koji mu pružaju pomoć i podršku u brizi o detetu. Tuženi je snažno motivisan i istrajan u nastojanju da sa mal. VV razvija kvalitetan odnos, svoje roditeljske dužnosti ne zapostavlja. Pod okolnostima da ostvaruje mesečne prihode od 2.200 evra, uz rashode od 1.200 evra, tuženi ima mogućnosti i želju da doprinosi dečijem izdržavanju traženim iznosom od 300 evra mesečno, koji iznos je plaćao i do zaključenja rasprave pred drugostepenim sudom. Potrebe deteta su utvrđene na iznos od 38.000,00 dinara mesečno.

Tužilja ima stalno prebivalište u ..., gde živi sa mal. VV i svojim roditeljima, koji joj pomažu u podizanju deteta. Tužilja je po profesiji lekar, u stalnom je radnom odnosu u Opštoj bolnici ''GG'' od 04.12.2018. godine, redovno jednom do dva puta nedeljno odlazi na VMA u ... gde je na specijalizaciji, povremeno dežura, ostvaruje neto primanja u iznosu od 81.822,96 dinara.

Mal. VV je rođen ...2016. godine, pohađa predškolsku ustanovu, redovno je uključen u vršnjačku grupu, zbog zdravstvenog problema - mešovitog razvojnog poremećaja po preporuci koristi stručnu pomoć logopeda i defektologa, redovan tretman se sprovodi tri puta nedeljno u privatnoj ustanovi u ... u trajanju od sat vremena.

Kontakte sa ocem mal. VV ostvaruje prema rešenju o privremenoj meri od 25.10.2018. godine, kojim je određeno da od tada pa u narednih šest meseci, u periodu boravka tuženog u zemlji, sa ocem provodi svaki drugi dan od 13,00 do 20,00 časova u ..., bez prisustva majke, a da se u daljem uključuje i noćenje u domaćinstvu oca u Srbiji, te ustanovljena obaveza majke da ponedeljkom i subotom od 18,00 časova omogući video pozive minimum 15 minuta, kako bi se kontinuirano ostvarivali kontakti tuženog sa detetom i na ovaj način. Odnos tuženog i mal. deteta je od dana određivanja privremene mere proširen u skladu sa poboljšanjem njihovih odnosa i potrebom da dete provodi vreme kod oca, tako se kontakti odvijaju u dužem vremenskom periodu i sa boravkom deteta kod oca vikendom.

Oba roditelja su pokazala visoku motivaciju za brigu i staranje o detetu i imaju kapacitete da se o detetu staraju. Oboje su obezbeđeni i materijalno i stambeno. Neusklađeni odnosi između njih postoje u pogledu toga kako će se ostvarivati lični odnosi oca i deteta. Prema iskazu tuženog, njegovi dolasci u Srbiju su uslovljeni obavezama na poslu, te je moguće i celishodno da u vreme kada boravi u Srbiji, a dolazi pet puta godišnje, sa detetom provede celu sedmicu koliko i ti boravci traju. Tuženi smatra da su se uspešno sprovodili kontakti kada je dete noćilo kod njega, da je detetu prijatno kada boravi kod njega, da mu on omogućava telefonske razgovare sa majkom, koja ga zove jednom dnevno, da uslova ima da dete na ovom uzrastu sa njim provede više dana u kontinuitetu i da je opravdano da se produže kontakti koji su vezani za komunikaciju između njega i deteta putem Skyp-a.

Tužilja je svesna činjenice da je interes deteta da ostvaruje bliske kontakte sa ocem, ali smatra da model viđanja koji tuženi predlaže nije u interesu deteta, zato što se na taj način detetu remeti redovni ritam života jer tada propušta boravak u vrtiću i tretmane kod defektologa odnosno logopeda. Ona ima utisak da detetu vikend kod oca ne prija jer dolazi umoran. Smatra i da dete nije dovoljno zrelo da provede godišnji odmor i više dana u kontinuitetu sa ocem. Saglasna je da se proširi kontakt preko Skyp-a, ali da to bude vikendom. Navodi da dete ima zdravstveni problem, da je hiperaktivno, da otac kao lekar razume potrebe deteta, ali ih negira. S ovim u vezi, tuženi se izjasnio da ne negira potrebe deteta, da je zajedno sa tužiljom išao kod defektologa u ... i da kroz igru vežba sa detetom, kao i da je u mogućnosti, ako je to neophodno, da dete i on vodi kod logopeda u ... .

Iz sintetizovanog izveštaja stručnog tima Centra za socijalni rad u ... i u ... od 18.05.2020. godine, proizlazi predlog da se lični odnosi mal. VV sa ocem odvijaju kada otac boravi u Srbiji, utorkom i petkom od 10,00 do 20,00 časova, s preuzimanjem i vraćanjem deteta u domaćinstvo majke, uz prethodnu najavu dolaska 15 dana unapred, i da mal. VV boravi u domaćinstvu oca 8 dana (7 noćenja), jednom tokom leta i jednom tokom zime, da kod oca provodi svaki drugi praznik u određenom trajanju, po šemi koja će se menjati svake godine, i da majka omogući detetu kontakt sa ocem preko Skyp- a jednom sedmično, nedeljom od 10,00 do 12,30 časova, da primopredaju vrše roditelji lično, osim u situaciji sprečenosti, koju će blagovremeno najaviti drugom roditelju 24 časa unapred. Mišljenje je stručnih timova organa starateljstva da ovakav model obezbeđuje kontinuirane i kvalitetne odnose deteta sa ocem, u skladu sa razvojnim potrebama deteta, s tim da interes deteta nalaže da se otac obrati defektologu u ... koji sprovodi tretman vežbanja sa deteta, radi preciznog upoznavanja sa potrebom primene kada dete boravi kod njega, što podrazumeva da otac ima stalnu i obaveznu komunikaciju sa defektologom koji će ga upoznavati sa vežbama koje dete obavlja. U nalazu organa od 26.08.2020. godine ocenjeno je da mal. VV može kontinuirano da boravi u domaćinstvu oca 8 dana (7 noćenja), jednom tokom leta, jednom tokom zime, kao i o danima praznika, sa preuzimanjem i vraćanjem u domaćinstvo majke u određeno vreme, sve uz prethodnu najavu, te uz dužnost uzajamnog obaveštavanja u slučaju sprečenosti koju će blagovremeno drugom roditelju najaviti 24 sata unapred.

Mišljenje organa starateljstva nije oportuno nalazu veštaka. Iz zaključka Instituta za mentalno zdravlje od 15.03.2019. godine utvrđeno je da oba roditelja imaju očuvane roditeljske kapacitete i da su sposobni za vršenje roditeljskog prava, da prepoznaju i izvršavaju bazične razvojne i emocionalne potrebe mal. deteta. Mal. VV kao dete pokazuje znake hiperaktivnosti i teškoće prilagođavanja, njegova klinička slika odgovara mešovitom razvojnom poremećaju. Mišljenje ustanove za veštačenje da prvi kontakt deteta sa ocem treba da budu u prisustvu majke, a potom se kontakti mogu odvijati i bez majčinog prisustva, u primeni je dovelo do pozitivnih efekata. U skladu sa preporukama stručnih lica, napredak je evedentan.

Zarad dobrobiti deteta, omogućeno je da se njegov lični odnos sa ocem razvija i produbljuje, što pogoduje detetovom interesu, kao rukovodnom faktoru kod odlučivanja o njegovim pravima, odnosno pravima i dužnostima roditelja.

Kod iznetog stanja stvari, pravilno su nižestepeni sudovi zaključili da je u najboljem interesu zajedničkog deteta stranaka da održava kontakte sa ocem, kao roditeljem sa kojim ne živi, da je otac spreman u svakom pogledu kako materijalno tako i emotivno da učestvuje u podizanju deteta, da je motivisan i kompetentan, sposoban da se detetu posveti i kvalitetno provede vreme sa njim i udovolji njegovim potrebama. Sa druge strane, majka kao roditelj koji živi sa detetom, adekvatno reaguje na detetove razvojne potrebe i probleme, savesno se odnosi prema svojoj roditeljskoj ulozi i odgovorno ispunjava roditeljske dužnosti. Međutim, njeni otpori u pogledu načina i dinamike održavanja ličnih odnosa između oca i deteta nisu adekvatni potrebama deteta i nisu u funkciji zaštite njegovih interesa. Na takav zaključak upućuje u postupku pribavljeno i konsultovano stručno mišljenje veštaka i organa starateljstva, jedinstveno u stavu da roditeljske kompetencije tuženog nisu kompromitovane i da otac raspolaže kapacitetom da udovolji skupu detetovih potreba, što u sklopu utvrđenog o psihosocijalnom statusu i napretku mal. VV, učvršćuje sud u uverenju o detetovom najboljem interesu da sa ocem provodi više dana u kontinuitetu, po dinamici kojom se uvažavaju obostrane potrebe i realne mogućnosti. One su svakako limitirane prilikama života oca i sina na prostorno velikoj udaljenosti. Ovaj faktor utiče na način održavanja ličnih odnosa, pri čemu on mora biti prilagođen postojećim okolnostima i odgovarati njihovom obostranom interesu da neguju i razvijaju prirodan odnos međusobne bliskosti.

Drugostepeni sud nije prihvatio stav prvostepenog suda, izražen u presudi kojom je taj sud odredio model viđanja deteta sa ocem na način kako je to predložio stručni tim Centra za socijalni rad ... na zajedničkoj sednici sa stručnim timom Centra u ..., nalazeći da predlog organa starateljstva predstavlja polazišni okvir, ali ne i obavezu u proceni najboljeg interesa deteta, te da je predlog Centra delom prihvatljiv, a odluka suda uslovljena i drugim utvrđenim činjenicama. Imajući u vidu činjenice da otac dolazi u Srbiju najviše pet puta godišnje i da samo tada može da ostvari neposredni odnos sa detetom, da je motivisan da sve vreme boravka u zemlji provede sa detetom i da ima potrebne kapacitete za to, a da je, sa druge strane, dete dovoljnog kalendarskog uzrasta da može samostalno da provede sa ocem minimum jednu sedmicu, tim pre što se kontakti već duže vreme odvijaju vikedom kod oca, drugostepeni sud je ocenio da nema smetnji da otac kada je u Srbiji provede sa detetom 8 dana neprekidno, a jednom godišnje tokom leta 15 dana. Sud je imao u vidu razvojne probleme deteta, ali je ocenio da isti ne bi smeli biti od uticaja na ograničavanje ličnih kontakata deteta sa ocem, već da je otac dužan da učestvuje i u rešavanju razvojnih problema deteta zajedno sa majkom. U pogledu državnih i verskih praznika, kao i rođendana deteta, drugostepeni sud je omogućio svakom od roditelja da provedu svaki drugi praznik odnosno rođendan sa detetom, te u pogledu Krsne slave oca u obzir uzeo da tuženi živi u ... a dete u ... i da je potrebno izvesno vreme da se dete odveze sa jedne na drugu lokaciju, zbog čega je odredio u interesu deteta da kod oca ode dan ranije, a da ga otac vrati u domaćinstvo majke dan posle slave. Odlučio je i da je majka u obavezi da omogući kontakt deteta sa ocem preko Skyp-a 3-4 puta sedmično u trajanju od po pola sata. Istovremeno je ceneći potrebe deteta i mogućnosti oba roditelja kao dužnika izdržavanja, obavezao tuženog da doprinosi izdržavanju mal. deteta plaćanjem mesečnog iznosa od 300 evra, počev od 01.03.2021. godine ( kako je traženo) pa ubuduće, imajući u vidu da je taj iznos tuženi i do tada plaćao i da je to i nadalje adekvatna visina dečijeg izdržavanja.

Ceneći navode revizije, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su delimično osnovani.

Polazeći od načela iz člana 6. stav 1. Porodičnog zakona da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesima deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta, isti zakon u članu 61, utvrđujući prava deteta, propisuje da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi, a to pravo se može ograničiti samo sudskom odlukom. Definišući smisao roditeljskog prava, Porodični zakon u članu 67. propisije da je roditeljsko pravo izvedeno iz dužnosti roditelja i da postoji samo u meri u kojoj je potrebno za zaštitu ličnosti prava i interesa deteta. Otuda u skladu sa navedenim treba tumačiti i odredbe zakona iz člana 68. o pravu roditelja da se stara o detetu u smislu njegovog učešća u čuvanju, podizanju, vaspitanju deteta i slično.

Dakle, sve navedeno pokazuje da je interes maloletnog deteta prioritetan u odlučivanju o svim pitanjima, pa i načinu održavanja ličnih odnosa između tuženog i maloletnog deteta u ovom slučaju. Međutim, najbolji interes maloletnog deteta se mora sagledavati prema okolnostima koje su prisutne u trenutku kada se o nekom pravu deteta odlučuje. U sagledavanju detetovog interesa sud je pribavio mišljenje organa starateljstva kao stručne ustanove i utvrdio sve važne činjenice.

Zajednica života parničnih stranaka je prekinuta u avgustu 2016. godine kada je mal. VV imao svega mesec dana života. Od tada dete živi sa majkom. U toku postupka je rešenjem o privremenoj meri od 25.10.2018. godine određen način održavanja ličnih odnosa deteta sa ocem. U početku dete sa ocem provodilo po nekoliko časova u ... bez prisustva majke, da bi kasnije, sa poboljšanjem njihovih odnosa dete provodilo više vremena kod oca, čime je model viđanja u praksi proširen, odnosno počeo da uključuje i noćenje vikendom u domaćinstvu oca u Srbiji. Na taj način stvoreni su uslovi da se vreme detetovog boravka kod oca proširi i na više dana u kontinuitetu, s tim da se primereno okolnostima održi kontinuirano odvijanje logopedskog tretmana u ... .

Kako prema zaključku Instituta za mentalno zdravlje oba roditelja imaju očuvane roditeljske kapacitete, oboje su sposobni za vršenje roditeljskog prava, prepoznaju i izvršavaju razvojne i emocionalne potrebe mal. deteta kao i kako je prema zajedničkom mišljenju stručnog tima Centra za socijalni rad u ... i ... u najboljem interesu mal. deteta, da se, imajući u vidu i uzrast deteta, model održavanja ličnih odnosa sa ocem preuredi u odnosu na dosadašnji model viđanja utoliko što bi dete provodilo više dana neprekidno u domaćinstvu oca u ..., po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužilja neosnovano u reviziji osporava pravilnost pobijane odluke u delu kojim je određeno da će dete, kada otac boravi u Srbiji, provoditi sa ocem 8 dana neprekidno, odnosno 15 dana u toku leta, jer se na taj način postiže svrha, odnosno izražava najbolji interes maloletnog deteta.

Međutim, imajući u vidu postavljenu dijagnozu mal. deteta (mešoviti razvojni poremećaj), da dete u cilju prevazilaženja tog zdravstvenog problema po savetu specijaliste tri puta nedeljno pohađa terapije kod defektologa logopeda u trajanju od sat vremena, po mišljenju Vrhovnog kasacionog suda ne može se prihvatiti kao pravilna ocena drugostepenog suda da to nije od uticaja na režim pod kojim će se održavati lični odnosi deteta sa ocem. Ova važna činjenica uživa značaj kod sagledavanja aktuelne potrebe koju dete ima, a prema kojoj se ima prilagoditi detetov višednevni boravak kod oca, u meri kojom se, s jedne strane, dete neće prekomerno opteretiti putovanjem, a s druge strane, obezbeđeno će biti da i u toj nedelji dete bude u terapeutskom tretmanu kod svog logopeda.

Uzevši u obzir mišljenja organa starateljstva da model viđanja deteta sa ocem u dužim vremenskim intervalima obezbeđuje kontinuirane i kvalitetne odnose deteta sa ocem, da to jeste u skladu sa razvojnim potrebama deteta, kao i da je u njegovom najboljem interesu da se otac obrati defektologu u ... koji sprovodi tretman deteta radi preciznog upoznavanja sa potrebom tretmana i primenom istog kada dete boravi kod oca, Vrhovni kasacioni sud je mišljenja da se najbolji interes deteta ne može postići samo vežbama koje će po savetu logopeda otac raditi sa detetom kada dete boravi kod njega, već da je u cilju ostvarenja što boljeg zdravstvenog odnosno razvojnog napretka deteta potrebno da otac, u periodu kada sa detetom provodi 8 dana neprekidno, dete dovede najmanje jedanput nedeljno u ... na defektološki odnosno logopedski tretman kod terapeuta koga dete poznaje i sa kojim kontinuirano ostvaruje saradnju. Na taj način za vreme celonedeljnog boravka deteta kod oca, ostvariće se uslovi da se u tretmanu koje dete pohađa ne prave veći prekidi. Po redovnom toku stvari, prekid je očekivan u letnjem periodu, u sezoni korišćenja godišnjeg odmora i letovanja, u vreme kada dete sa ocem provodi 15 dana u kontinuitetu.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je, primenom čl. 416. stav 1. i 414. stav 1. ZPP, odlučio kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Božidar Vujičić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić