Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu u odnosu na stavove prvi i treći izreke, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava i bitne povrede odredaba parničnog postupka.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 55/14) i utvrdio da revizija tuženog nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti. Bitna povreda postupka iz člana 374. stav 2. tačka 4. ZPP na koju se navodima revizije ukazuje pozivanjem na stvarnu nadležnost privrednog suda nije propisana kao revizijski razlog u smislu člana 407. stav 1. tačka 2. i 3. ZPP-a.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, dana 23.04.2002. godine zaključen je sporazum o međusobnim pravima i obavezama povodom izgradnje objekta između tri učesnika: investitora GG, koga je zastupao punomoćnik Goran Simić, advokat iz ..., suinvestitora AA (tužioca) i posrednika – Preduzeća za spoljnu i unutrašnju trgovinu „Lider International“ d.o.o. Beograd, koga je zastupao direktor i vlasnik –VV (tuženi). Ugovoreno je da će suinvestitor (tužilac AA) položiti u depozit posrednika iznos od 90.000 evra kao garanciju za izvršenje obaveze iz sporazuma, uz obavezu posrednika da po dobijanju građevinske dozvole i zaključenju ugovora između investitora i suinvestitora isplati investitoru deponovani iznos. Sačinjena je i priznanica 23.04.2002. godine na memorandumu posrednika u kojoj je navedeno da je tužilac AA položio u depozit posrednika iznos od 90.000 evra, iako je ovaj iznos predao istog dana na ruke tuženom kao fizičkom licu. Tuženi navedeni novac nije uplatio na račun „Lider International“ (posrednika), već ga je stavio u depozit ovog pravnog lica, držeći predmetni novčani iznos po svom iskazu „na sigurnom mestu“. Tužilac AA je navedeni novčani iznos prethodno primio od tužioca BB radi zajedničkog investiranja. Pored toga, utvrđeno je da je dana 03.09.2002. godine zaključen Aneks navedenog sporazuma između istih ugovarača, s tim što je investitora GG i posrednika sada zastupalo isto lice, tuženi VV koji je za ove ugovarače potpisao Aneks overen u Drugom osnovnom sudu u Beogradu pod Ov ../02 dana 14.10.2002. godine. Aneksom je konstatovano da je nakon zaključenja sporazuma, DD iz ... pismenom izjavom potvrdio da nije više punomoćnik investitora i da se za punomoćnika investitora priznaje VV (tuženi), kao vlasnik posrednika i da ubuduće neće preduzimati bilo kakve radnje u vezi sa nepokretnošću koja je predmet ugovora. Lice koje je označeno u predmetnom sporazumu i Aneksu, kao investitor GG je preminulo 1973. godine, a nad Preduzećem za spoljnu i unutrašnju trgovinu „Lider International“ d.o.o. Beograd zaključen je postupak stečaja rešenjem Trgovinskog suda u Beogradu St 10551/02 od 10.09.2004. godine i naloženo Republičkom zavodu za statistiku da izbriše ovo pravno lice iz evidencije, a Narodnoj banci Jugoslavije – Odsek za prinudnu naplatu – Filijala Novi Beograd da ugasi sve račune ovog dužnika. Rešenjem Okružnog suda u Beogradu Kt 13427/02 od 30.05.2006. godine obustavljen je krivični postupak protiv tuženog zbog krivičnog dela zloupotreba poverenja iz člana 179. stav 3. u vezi stava 1. KZ RS, a rešenjem istog suda K 1981/07 od 11.07.2008. godine, obustavljen je krivični postupak prema tuženom, zbog krivičnog dela prevare iz člana 208. stav 1. u vezi člana 33 KZ RS, zbog nastupanja apsolutne zastarelosti krivičnog gonjenja. Tokom vođenja navedenih krivičnih postupaka, tuženi je u decembru 2003. godine isplatio tužiocu BB iznos od 31.500 evra (deo primljenog depozita od 90.000 evra), iako sa njim ni tuženi, ni pravno lice kod koga je novac trebalo da bude u depozitu nisu bili u ugovornom odnosu i bez izdavanja potvrde u ime pravnog lica o navedenoj isplati.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je zaključio da su predmetni sporazum i Aneks protivni prinudnim propisima i kao takvi ništavi jer ugovarač označen kao investitor GG u vreme zaključenja tih pravnih poslova nije bio živ (preminuo 1973. godine). Međutim, tužilac AA nije aktivno legitimisan da potražuje predmetni novčani iznos kao razliku vraćenog iznosa i položenog depozita, jer je novac prethodno primio od tužioca BB radi zajedničkog investiranja, pri čemu ni tuženi kao fizičko lice nije pasivno legitimisan u ovoj parnici, jer je predmetni sporazum i Aneks zaključilo Preduzće „Lider International“, kao posrednik koje je i primilo novac u depozit. Sledom toga je odbio tužbeni zahtev tužilaca za isplatu traženog novčanog iznosa.

Drugostepeni sud je delimično preinačio prvostepenu presudu i usvojio tužbeni zahtev tužioca AA, nalazeći da je aktivno legitimisan da potražuje vraćanje datog novčanog depozita, kao ugovarač po ništavim pravnim poslovima (koje je zaključio u svoje ime i za svoj račun), pri čemu međusobni odnos tužilaca povodom tog novčanog iznosa nije od uticaja na drugačiji zaključak. Po nalaženju drugostepenog suda, tuženi je pasivno legitimisan u ovoj parnici jer je primio predmetni novčani iznos i nikada ga nije uplatio na račun Preduzća „Lider International“ kao posrednika, pri čemu se u Aneksu pojavljuje u dvostrukoj ulozi, kao punomoćnik investitora (koji nije bio živ) i kao zakonski zastupnik posrednika, a novcem je raspolagao po svom nahođenju, ponašajući se sa imovinom pravnog lica i novčanim sredstvima primljenim u ime i za račun tog pravnog lica, kao sa svojom sopstvenom imovinom stvarajući privid pravne ličnosti (član 54. Zakona o preduzećima („Službeni list SRJ“, br. 29/96 sa izmenama i dopunama koji je bio na snazi u vreme zaključenja pravnih poslova). S obzirom da se novac nalazi u pritežanju tuženog kao fizičkog lica bez pravnog osnova, to je u obavezi da tužiocu AA vrati traženu razliku depozita na osnovu člana 210. ZOO, sa zakonskom zateznom kamatom od 23.04.2002. godine (kada je novac primio), budući da je nesavestan pribavilac. Naime, tuženi je kao direktor i osnivač pravnog lica koje je nastupalo kao posrednik, morao znati da novcem primljenim kao depozit u ime i za račun tog pravnog lica ne može raspolagati po svom nahođenju. U konkretnom slučaju predmetno potraživanje nije zastarelo primenom člana 371. ZOO.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, stanovište drugostepenog suda u pobijanom delu odluke je pravilno.

Po odredbi člana 103. stav 1. ZOO ugovor je ništav ako je protivan prinudnim propisima, javnom poretku ili dobrim običajima i to ako cilj povređenog pravila ili zakon ne upućuju na nešto drugo. Na ništavost se po odredbi člana 109. pazi po službenoj dužnosti i na nju se može pozivati svako zainteresovano lice, a pravo na isticanje ništavosti se ne gasi po članu 110. (neograničeno isticanje ništavosti). Pravna posledica ništavih ugovora propisana je u članu 104. navedenog zakona i nalaže obavezu ugovornih strana da vrate jedna drugoj sve ono što su primile po osnovu takvog ugovora. Ova odredba utvrđuje restitutivnu obavezu, a mehanizam uspostavljanja pređašnjeg stanja je propisan opštim pravilima o sticanju bez osnova. Naime, kada je neki deo imovine jednog lica prešao na bilo koji način u imovinu nekog drugog lica, a taj prelaz nema svoj osnov u nekom pravnom poslu ili zakonu, sticalac je dužan da ga vrati, a kada to nije moguće – da naknadi vrednost postignutih koristi. Obaveza vraćanja, odnosno naknade vrednosti nastaje i kada se nešto primi, s obzirom na osnov koji se nije ostvario ili koji je kasnije otpao (član 210. ZOO).

Polazeći od utvrđenog da su predmetni sporazum o međusobnim pravima i obavezama povodom izgradnje objekta od 23.04.2002. godine i Aneks od 30.09.2002. godine protivni prinudnim propisima i kao takvi ništavi, pravilno je stanovište drugostepenog suda da tužilac AA, kao ugovarač ima pravo na vraćanje datog novčanog iznosa. Tužbeni zahtev koji se odnosi na vraćanje datog po ništavom pravnom poslu zasniva se na pravilu o restituciji usled ništavosti ugovora i rešava se na način propisan navedenom odredbom člana 104. stav 1. ZOO. Suprotno navodima revizije, međusobni odnos tužilaca povodom novca koji je tužilac AA, kao ugovarač po ništavim pravnim poslovima predao tuženom na ruke kao depozit, nije od uticaja na aktivnu legitimaciju ovog tužioca. Kod utvrđenog da se predmetni novčani iznos nalazio u pritežanju tuženog kao fizičkog lica, kojim je raspolagao po svom nahođenju, pri čemu tuženi nije dokazao svoje navode u postupku da je predmetni novčani iznos ušao u stečajnu masu pravnog lica (posrednika), pravilno je stanovište drugostepenog suda da je pasivno legitimisan u ovoj parnici pa je kao sticalac dužan da novac vrati, s obzirom na osnov koji se nije ostvario, odnosno koji je kasnije otpao (član 210. ZOO). Suprotno navodima revizije, u konkretnom slučaju u pitanju je restitucioni zahtev usled ništavosti pravnog posla, pa pogrešno revident smatra da je u pitanju potraživanje naknade štete koje je zastarelo primenom člana 376. stav 1. ZOO. Pravilno je zaključio drugostepeni sud da se u konkretnom slučaju ima primeniti zastarni rok od 10 godina iz člana 371. koji počinje teći prvog dana posle dana kada je utvrđena ništavost (član 361. stav 1. ZOO). Zato nema mesta primeni člana 102. stav 2. Zakona o preduzećima ("Službeni list SRJ", br. 29/96, 33/96, 29/97, 59/98, 74/99, 9/2001, 36/2002) po kojem potraživanja poverilaca preduzeća prema članovima i akcionarima zastarevaju u roku od tri godine od dana prestanka preduzeća ili od dana prestanka svojstva člana, odnosno svojstva akcionara, ako saveznim zakonom za pojedina potraživanja nije određen drugi rok zastarelosti.

Imajući u vidu navedeno, Vrhovni kasacioni sud nalazi da se revizijom tuženog neosnovano ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava od strane drugostepenog suda.

Na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić