U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Vesne Subić, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez i Zorana Hadžića, članova veća, u parnici tužilje maloletne AA iz ..., čija je zakonska zastupnica majka BB, a punomoćnik Marija Joksović, advokat iz ..., protiv tuženog „Generali osiguranje Srbija“ a.d.o Novi Beograd, čiji je punomoćnik Mirna Rakić-Domazetović, advokat iz ..., radi naknade štete, odlučujući o reviziji mal. tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 38/20 od 11.05.2020. godine, u sednici veća održanoj 18.02.2022. godine, doneo je

P R E S U D U

DELIMIČNO SE USVAJA revizija tužilje, pa se PREINAČUJU presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 38/20 od 11.05.2020. godine i presuda Osnovnog suda u Vrbasu, Sudska jedinica u Kuli P 1132/2017 od 12.04.2019. godine, u delu odluke o zahtevu za naknadu materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja i isplatu rente, tako što se tužilji maloletnoj AA iz ... na teret tuženog „Generali osiguranje Srbija“ a.d.o Novi Beograd dosuđuje:
               a) na ime naknade materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja, za period od ...2015. godine do 21.12.2018. godine, ukupan iznos od 531.352,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 12.04.2019. godine do isplate,
               b) na ime mesečne rente iznos od 14.872,00 dinara, počev od 01.01.2019. godine, dospele rate odjednom, a buduće do svakog 10. u mesecu dok za to postoje zakonski uslovi, a u slučaju docnje sa zakonskom zateznom kamatom za period docnje, sve u roku od 15 dana od dana prijema otpravka presude, a u preostalom delu revizija tužilje ODBIJA, kao neosnovana.

PREINAČUJE SE rešenje o troškovima prvostepenog i drugostepenog parničnog postupka sadržano u presudi Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 38/20 od 11.05.2020. godine, tako što se OBAVEZUJE tuženi da tužilji, na ime troškova prvostepenog parničnog postupka isplati ukupan iznos od 156.600,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate i troškove žalbenog postupka u iznosu od 10.800,00 dinara, u roku od 15 dana od dana prijema otpravka presude.

OBAVEZUJE SE tuženi da tužilji, na ime troškova revizijskog postupka isplati iznos od 10.800,00 dinara, u roku od 15 dana od dana prijema otpravka presude.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Vrbasu, Sudska jedinica u Kuli P 1132/2017 od 12.04.2019. godine, delimično je usvojen tužbeni zahtev i obavezan tuženi da tužilji po osnovu naknade materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja, za period od ...2015. do 21.12.2018. godine, isplati ukupan iznos od 429.639,25 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 12.04.2019. godine, kao dana presuđenja do isplate, a odbijen kao neosnovan, tužbeni zahtev da po istom osnovu isplati iznos od još 548.439,25 dinara, kao i zakonsku zateznu kamatu na svaki pojedinačni mesečni iznos u označenom periodu od 10. u mesecu za prethodni mesec do 12.04.2019. godine; obavezan tuženi da tužilji po osnovu mesečne novčane rente plaća iznos od 13.034,00 dinara počev od 01.01.2019. godine, dospele rate odjednom, a buduće svakog meseca unapred u mesecu, najkasnije do 10. u mesecu, dok za to postoje zakonski uslovi, sa zakonskom zateznom kamatom računajući kamatu na svaki pojedinačni mesečni iznos od dana dospelosti do isplate, a odbijen da po istom osnovu plati iznos od još 13.034,00 dinara počev od 01.01.2019. godine, dospele rate odjednom, a buduće svakog meseca unapred u mesecu, najkasnije do 10. u mesecu, dok za to postoje zakonski uslovi, sa zakonskom zateznom kamatom računajući kamatu na svaki pojedinačni mesečni iznos od dana dospelosti do isplate; obavezan tuženi da tužilji po osnovu naknade nematerijalne štete isplati iznos od 100.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 12.04.2019. godine, kao dana presuđenja do isplate, a odbijen da po istom osnovu isplati iznos od još 256.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja do isplate i obavezan tuženi da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 136.500,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti odluke do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 38/20 od 11.05.2020. godine, žalba tužilje je odbijena, a žalba tuženog delimično usvojena, a delimično odbijena, pa je prvostepena presuda preinačena, tako što je odbijen, kao neosnovan, tužbeni zahtev za naknadu materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja, za period od ...2015. godine do 21.12.2018. godine, preko iznosa od 283.171,20 dinara do dosuđenog iznosa od 429.639,25 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom na razliku ovih iznosa od 12.04.2019. godine do isplate, kao i zahtev za isplatu mesečne novčane rente preko iznosa od 6.583,20 dinara do dosuđenog iznosa od 13.034,00 dinara sa sporednim potraživanjem, a dosuđeni iznos troškova parničnog postupka snižen na 106.500,00 dinara. U preostalom delu prvostepena presuda je potvrđena. Odbijen je zahtev parničnih stranaka za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, pobijajući je u preinačenom delu odluke o glavnoj stvari i troškovima postupka, zbog pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/2011….18/2020, u daljem tekstu: ZPP), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužilje delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, maloletna tužilja rođena je ...2011. godine u ... od oca VV i majke BB. Živi sa majkom i babom GG u ... . Otac tužilje, sada pok. VV je preminuo ...2015. godine u 30-oj godini života, u saobraćajnom udesu kao vozač bicikla. Do udesa je došlo isključivom krivicom osiguranika tuženog. Tužilja je tada imala 4 godine. Njeni roditelji su započeli zajednički život po izlasku oca tužilje iz zatvora, kada je tužilja imala 9 meseci. Majka tužilje rođena je 1997. godine i u momentu rođenja tužilje imala je 13 godina. U evidenciji Centra za socijalni rad Opštine Vrbas postoje podaci o ovoj porodici počev od 2014. godine, kada je majka mal. tužilje regulisala njeno prebivalište prijavom na adresu u ..., ulica ... . Majka tužilje nikada nije radila, a od 08.08.2017. godine ostvaruje pravo na novčanu socijalnu pomoć u iznosu od 12.082,00 dinara i rešenjima Opštinske uprave Vrbas od 30.10.2017.godine i od 13.09.2018. godine priznato joj je pravo na dečiji dodatak za mal. tužilju za period od 01.09.2017. godine do 01.09.2019. godine. Pokojni otac tužilje VV nije imao nikakve imovine na svom imenu, bio je bez škole i nije imao zasnovani radni odnos. Bavio se sakupljanjem i prodajom sekundarnih sirovina i obavljao fizičke poslove uz naknadu. Takvim poslovima je od svog rada ostvarivao prihode.

Tužilji je od strane tuženog u vansudskom postupku isplaćen iznos od 700.000,00 dinara na ime naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti bliskog lica, dok je zahtev za materijalnu štetu u visinu izgubljenog izdržavanja i rente odbijen.

Veštak ekonomsko-finansijske struke je izradio pet varijanti veštačenja. Prema prvoj varijanti obračun je izveden na bazi prihoda od 40 evra dnevno (poslovi otkupa sekundarnih sirovina 6 dana u nedelji). Prema drugoj varijanti kao osnovica je uzeta naknada za fizičke poslove, dvorišne i pomoćne zidarske, gde je satnica obračunata u vrednosti od 250,00 dinara na sat, 6 dana u nedelji, po 8 sati dnevno. Prema trećoj varijanti visina naknade je obračunata prema cenama porodičnog smeštaja odnosno visini mesečne naknade za izdržavanje deteta u hraniteljskoj porodici. Prema četvrtoj varijanti osnovica su podaci Republičkog zavoda za statistiku Republike Srbije o prosečnoj zaradi na svakih 6 meseci kalendarske godine. Petu varijantu čini obračun neto zarade u visini minimalne cene rada za rad od 12 sati.

Prvostepeni sud je primenom materijalnog prava iz članova 154. stav 1, 158, 201. stav 1. u vezi člana 200, 194. i 186. Zakona obligacionim odnosima, ocenio da je tužbeni zahtev delimično osnovan. Stanovišta je da se iznosom od 800.000,00 dinara mal. tužilji pruža satisfakcija za duševne bolove zbog smrti oca, pa joj je na ime naknade nematerijalne štete dosudio iznos od 100.000,00 dinara, kao razliku između iznosa pravične novčane naknade i iznosa koji je tuženi tužilji isplatio u mirnom postupku, sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate. Prvostepeni sud je ocenio da je mal. tužilja imala pravo na izdržavanje od svog oca, koji je, iako nije imao zasnovan radni odnos niti redovna mesečna novčana primanja, ostvarivao prihode obavljanjem fizičkih poslova i sakupljanjem sekundarnih sirovina. Ocenom izvedenih dokaza, pre svega iskaza saslušane majke mal.tužilje i saslušanih svedoka, prvostepeni sud je izveo zaključak da, prema pravilima o teretu dokazivanja, nije dokazana tvrdnja tužbe da je pokojni otac tužilje svakodnevno ostvarivao prihode u iznosu od 40 evra, već je odlučujući o zahtevu za naknadu materijalne štete prihvatio treću varijantu nalaza veštaka, prema kojoj je visina naknade za izgubljeno izdržavanje i buduća renta utvrđena spram visine mesečne naknade za izdržavanje deteta u hraniteljskoj porodici. Imajući u vidu da je pok. otac tužilje izdržavao tužilju i njenu majku koja nije radila, ali koja je kroz svakodnevnu negu i brigu doprinosila izdržavanju mal. tužilje, prvostepeni sud je ocenio da iznos doprinosa pok. oca tužilje u izdržavanju tužilje ne bi mogao biti veći od ½ mesečne naknade za izdržavanje deteta u hraniteljskoj porodici, pa je usvojio tužbeni zahtev za naknadu materijalne štete u spornom periodu u visini utvrđenoj iz nalaza i mišljenja veštaka umanjenoj za 50% (na koji način je utvrdio i visinu novčane rente), a u periodu od septembra 2017. godine zaključno sa decembrom 2018. godine tako dobijeni iznos je umanjio i za iznos ostvarenog dečijeg dodatka.

Drugostepeni sud je ocenio pravilnim zaključak prvostepenog suda o pravu na naknadu i visini naknade nematerijalne štete koju je tužilja zbog smrti oca pretpela, u kom delu je prvostepenu presudu potvrdio, ali je ocenio da je prilikom odlučivanja o zahtevu za naknadu materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja i novčane rente prvostepeni sud pogrešno primenio materijalno pravo, zbog čega je u ovom delu prvostepenu presudu preinačio. Prihvatio je obračun mesečne zarade pok. oca tužilje utvrđen iz pete varijante nalaza i mišljenja sudskog veštaka koja je data spram visine minimalne cene rada za rad od 12 sati, bez umanjenja u visini prihoda ostvarenog dečijeg dodatka, ali je ocenio da tužilji na ime naknade štete za izgubljeno izdržavanje u spornom periodu pripada 30% od utvrđene neto zarade, jer pok. otac tužilje po redovnom toku stvari ne bi izdvajao 50% svojih prihoda za izdržavanje maloletne ćerke, već 30%, iz razloga što je njihovo domaćinstvo imalo tri člana.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, delimično su osnovani navodi revizije kojima se osporava pravilnost primene materijalnog prava i navedeni stav drugostepenog suda o visini naknade materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja i buduće rente.

Prema članu 185. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima odgovorno lice dužno je uspostaviti stanje koje je bilo pre nego što je šteta nastala, a prema članu 186. istog Zakona obaveza naknade štete se smatra dospelom od trenutka nastanka štete.

Naknada materijalne štete u obliku novčane rente u slučaju smrti bliže je određena članom 194. stav 1. istog Zakona, kojim je propisano da lice koje je poginuli izdržavao ili redovno pomagao, kao i ono koje je po zakonu imalo pravo zahtevati izdržavanje od poginulog, ima pravo na naknadu štete koju trpi gubitkom izdržavanja, odnosno pomaganja. Stavom 2. istog člana propisano je da se ova šteta naknađuje plaćanjem novčane rente, čiji se iznos odmerava s obzirom na sve okolnosti slučaja, a koji ne može biti veći od onoga što bi oštećenik dobijao od poginulog da je ostao u životu.

U konkretnom slučaju, mal. tužilja je isključivom krivicom osiguranika tuženog izgubila izdržavanje od oca sada pok. VV, preminulog ...2015. godine, usled čega ona ima pravo na naknadu štete koju je pretrpela gubitkom izdržavanja, kao i pravo na buduću rentu dok za to postoje zakonski uslovi. Pod izgubljenim izdržavanjem od momenta smrti njenog oca, kao dužnika izdržavanja do momenta donošenja sudske odluke o naknadi štete, smatra se onaj iznos izdržavanja koji bi mal. tužilja kao oštećeno lice, prema redovnom toku stvari ili prema posebnim okolnostima, ostvarila da nije došlo do smrti njenog oca kao dužnika izdržavanja, a čije ostvarenje je sprečeno radnjom osiguranika tuženog. Renta je očekivani gubitak izdržavanja u momentu donošenja sudske odluke pa ubuduće dok bi za obavezu izdržavanja postojali zakonski uslovi i kao vid štete se utvrđuje na bazi činjenica o visini zarade dužnika izdržavanja koje su poznate u momentu donošenja sudske odluke, a koju bi poverilac izdržavanja ostvario i koji ne može biti veći od onoga što bi oštećenik dobijao od umrlog dužnika izdržavanja da je ostao u životu.

Imajući u vidu sve okolnosti konkretnog slučaja, činjenicu da pok. otac tužilje nije imao stručne kvalifikacije i da nije bio u radnom odnosu, već da je ostvarivao prihode za svoje izdržavanje i izdržavanje mal. tužilje i njene majke od prikupljanja i prodaje sekundarnih sirovina i od povremenog obavljanja fizičkih poslova uz naknadu, i po oceni Vrhovnog kasacionog suda je pravilan zaključak nižestepenih sudova da se visina naknade štete zbog izgubljenog izdržavanja ne može utvrditi iz varijante nalaza veštaka date prema tvrdnji majke mal. tužilje o visini prihoda koje je otac tužilje ostvarivao, jer za takvu tvrdnju nisu pruženi dovoljno uverljivi dokazi. Pravilna je ocena drugostepenog suda da se visina mesečne zarade koju bi prema redovnom toku stvari pok.otac tužilje ostvarivao da nije došlo do štetnog događaja (samim tim i iznos koji bi tužilja ostvarila na ime izdržavanja i rente) utvrđuje iz varijante nalaza i mišljenja sudskog veštaka date prema visini minimalne cene rada za rad od 12 sati, a ne prema varijanti nalaza veštaka spram visine mesečne naknade za izdržavanje deteta u hraniteljskoj porodici, kako je to pogrešno ocenio prvostepeni sud. Naknada štete za izgubljeno izdržavanje ima odštetni karakter, u kom smislu parametar ne može biti naknada koja se isplaćuje hraniteljskoj porodici za izdržavanje mal. deteta bez roditeljskog staranja, jer je u tu naknadu uračunata i nagrada i naknada za rad hranitelja, a ne samo iznos potreban za namirenje mesečnih potreba mal. dece koja su hraniteljima poverena na staranje. Naknada štete za izgubljeno izdržavanje odmerava se prema stvarnoj visini pretrpljene štete, s obzirom na sve okolnosti slučaja, dakle u visini realno očekivanih prihoda koji su smrću dužnika izdržavanja izostali i koja treba da odgovara onome što bi oštećenik dobijao od umrlog da je ostao u životu.

Pravilna je i ocena drugostepenog suda da se od utvrđenog iznosa izgubljenog izdržavanja ne može odbiti iznos naknade koju je majka mal. tužilje od septembra 2017. godine primila po osnovu dečijeg dodatka za mal. tužilju. Takvo socijalno primanje majka mal. tužilje je ostvarila po osnovu Zakona o finansijskoj podršci porodici sa decom, radi poboljšanja materijalnog položaja porodice i poboljšanja uslova za zadovoljenje osnovnih potreba mal. deteta i nema karakter porodične penzije koja bi bila od značaja u postupku odlučivanja o visini štete za slučaj da ju je mal. tužilja ostvarila, što ovde nije slučaj.

Naknada za izgubljeno izdržavanje je određena od strane drugostepenog suda sa polazištem na utvrđenju zasnovanom na obračunu veštaka o iznosu neto zarade u visini minimalne cene rada za rad od 12 časova u periodu od septembra 2015. godine zaključno sa decembrom 2018. godine, što iznosi 1.062.704,00, a 50% iznosi 531.352,00 dinara (bez umanjenja za dečiji dodatak). Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, tužilji je valjalo dosuditi iznos od 531.352,00 dinara na ime izgubljenog izdržavanja, imajući u vidu da je isključivo otac obezbeđivao sredstva potrebna za izdržavanje mal. tužilje, da je njena majka i sama bila maloletna u vreme njegove smrti, da ona kao negujući roditelj zbog uzrasta mal. tužilje nije bila u prilici da materijalno doprinosi njenom izdržavanju, da je teret izdržavanja mal. tužilje snosio isključivo otac, čija obaveza izdržavanja prema tužilji kao mal. detetu ne bi ni mogla biti manja od 50% iznosa njegovih skromnih prihoda, da nije bilo štetnog događaja. Sledstveno tome, rentu je valjalo odrediti po istom principu, u iznosu od 14.872,00 dinara mesečno, što prema obračunu veštaka predstavlja 50% minimalne neto zarade u poslednjem kvartalu 2018. godine, kao merodavnom kriterijumu prema kojem se određuje visina rente počev od 01.01. 2019.godine pa ubuduće. Iz razloga koji su navedeni, ne može se prihvatiti kao pravilan zaključak drugostepenog suda da tužilji na ime izgubljenog izdržavanja i buduće rente pripada 30% od iznosa koji bi radom ostvarivao njen otac iz razloga što je domaćinstvo imalo tri člana. Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, pri utvrđivanju naknade štete koju mal. dete trpi zbog izgubljenog izdržavanja, ne može se poći od zaključka da bi celokupan dohodak koji bi umrli ostvario, bio deljen na jednake delove između umrlog lica i lica koja je on izdržavao kao članove domaćinstva, već se utvrđuje šta bi umrli, da je u životu, bio dužan i mogao da obezbedi na ime izdržavanja svog mal. deteta prema kojem je obaveza izdržavanja prioritetna, a u skladu sa odredbama čl. 154, 160. i 162. Porodičnog zakona. U situaciji skromnih uslova života u kojoj je sada pok. otac tužilje bio jedini član porodice koji je radom ostvarivao prihode za izdržavanje mal. tužilje i njene tada još mal. majke, koja nije radila već je staranjem o detetu doprinosila njenom izdržavanju, visina izdržavanja za maloletnu tužilju u visini od 50% prihoda koju je ostvarivao njen otac bi bio adekvatan da doprinese zadovoljenju potreba mal. deteta, polazeći od njenog uzrasta i nužnih egzistencijalnih potreba.

Iz navedenih razloga, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, mal. tužilji zbog izgubljenog izdržavanja usled smrti oca, za period od ...2015. godine do 21.12.2018. godine, pripada pravo na naknadu materijalne štete zbog izgubljenog izdržavanja i renta prema varijanti datoj od strane veštaka ekonomsko finansijske struke prema kojoj je otac tužilje ostvarivao zaradu radeći 12 sati dnevno po vrednosti sata u visini minimalne zarade, od kojeg iznosa je visina izdržavanja mal. tužilje 50% neto zarade, bez odbitka iznosa naknade po osnovu dečijeg dodatka. Za veće traženje tužbeni zahtev i po oceni Vrhovnog kasacionog suda nije osnovan, pa je primenom čl. 416. stav 1. i 414. stav 1. ZPP, odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Kako je preinačena odluka o glavnoj stvari, to je prema uspehu stranaka u sporu preinačeno i rešenje o troškovima prvostepenog i drugostepenog parničnog postupka sadržano u pobijanoj presudi. Imajući u vidu delimičan uspeh tužilje u sporu, to je tuženi u obavezi da joj naknadi troškove postupka odmerene primenom Tarife o nagradama i naknadama troškova za rad advokata, prema visini dosuđenog iznosa, odnosno iznosa sa kojim je uspela u sporu. Suprotno stanovištu drugostepenog suda, stranka koju je kao fizičko lice u parnici zastupao advokat, obveznik poreza na dodatu vrednost, ima pravo na naknadu troškova na ime PDV-a na advokatsku uslugu bez dostavljanja računa o izvršenim uslugama na osnovu kojeg je od stranke naplaćen iznos ovog troška uvećan za porez na dodatu vrednost, kakav uslov je postavljen za slučaj zastupanja stranke koja je pravno lice.

S toga, primenom člana 153, 154. i 163. ZPP, tužilji pripada pravo na naknadu troškova prvostepenog postupka u ukupnom iznosu od 156.600,00 dinara, koji obuhvataju troškove za sastav tužbe i tri obrazložena podneska sastavljenih od strane punomoćnika advokata, u iznosu od po 9.000,00 dinara, uvećano za iznos poreza na dodatu vrednost od 20% što iznosi po 10.800,00 dinara (ukupno 43.200,00 dinara), za zastupanje tužilje na 5 održanih ročišta u iznosu od po 10.500,00 dinara, uvećano za iznos poreza na dodatu vrednost od 20% što iznosi po 12.600,00 dinara (ukupno 63.000,00 dinara), za pristup advokata na 2 neodržana ročišta u iznosu od po 6.000,00 dinara, uvećano za iznos poreza na dodatu vrednost od 20% što iznosi po 7.200,00 dinara (ukupno 14.400,00 dinara), kao i pravo na naknadu troškova saobraćajnog i ekonomsko finansijskog veštačenja u iznosu od po 18.000,00 dinara (ukupno 36.000,00 dinara). Na dosuđeni iznos troškova prvostepenog postupka tužilji primenom čl. 277. i 324. ZOO pripada zakonska zatezna kamata od izvršnosti presude do isplate.

Prema delimičnom uspehu tužilje u drugostepenom i revizijskom postupku, tužilji pripada pravo na naknadu troškova za sastav žalbe i revizije u iznosu od po 9.000,00 dinara, uvećano za iznos poreza na dodatu vrednost od 20% što iznosi po 10.800,00 dinara (ukupno 21.600,00 dinara).

Iz navedenih razloga, primenom člana 165. stav 2. ZPP odlučeno je kao u stavovima drugom i trećem izreke.

Predsednik veća- sudija

Vesna Subić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić