Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi su blagovremeno izjavili revizije zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14) i utvrdio da su revizije osnovane.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti. Neosnovano se u revizijama ukazuje na prekoračenje tužbenog zahteva u postupku pred drugostepenim sudom (član 407. stav 1. tačka 5. ZPP) jer je drugostepeni sud ukinuo prvostepenu presudu i odlučio u granicama zahteva koji je postavljen u postupku (član 3. stav 1. ZPP).

Prema utvrđenom činjeničnom stanju Skupština opštine Nova Varoš je 1980/81. godine utvrdila opšti interes izgradnje ribogojilišta Crna Reka u Draževićima u korist tadašnje RO „Limske hidroelektrane“ koja je tada bila u statusu društvenog kapitala. Izgrađeni su bazeni, mrestilišta i tovilišta koji su obuhvaćeni u projektu, kao i dovodni cevovod od Crnog vrela i Zlatarske reke. U toku 1982. godine ovi građevinski objekti su preneti bez naknade pravnom prethodniku tužioca RO „Jasenovo“ iz Jasenova, koji se obavezao da uzgaja i prodaje svežu ribu, drži ugostiteljske objekte, a u mrestilištu proizvodi riblju mlađ radi uzgoja i poribljavanja akumulacije jezera i za to je data saglasnost Sekretarijata za privredu i finansije Opštine Nova Varoš od 03.07.1987. godine. Za bavljenje ovom delatnošću stoje i dokazi o ispunjavanju veterinarsko standardnih uslova i tehničke opremljenosti, a od 1999. godine do momenta privatizacije (2007. godine) bilo je prekida u proizvodnji zbog posledica poplave, kada je uništeno matično jato i cela proizvodnja. Zbog toga i činjenice da je tužena Opština odvela svu vodu radi vodosnabdevanja građana, tužilac je tražio da bude oslobođen od plaćanja naknade za vode sa izvora Crno vrelo za period od 2002. do 2004. godine pa ubuduće. U periodu od 2006. do kraja juna 2007. godine ribnjak je korišćen od strane trećeg lica bez naknade i to mrestilište, dok se konzumna riba za potrebe ugostiteljskog objekta i prodaje trećim licima neprekidno proizvodila u skladu sa finansijskim mogućnostima tužioca. Na osnovu izveštaja Ministarstva finansija utvrđeno je da od 2000. godine (kada je predmetni ribnjak pretrpeo oštećenja od poplave) nije bilo proizvodnje ribe sve do prodaje preduzeća (24.06.2007. godine), a da pre 2000. godine postoje podaci u dokumentima samo za 1998. godinu, kada je proizvedeno 1571 kg ribe, dok za riblju mlađ nije postojao podatak. Utvrđeno je da je tužena Opština Nova Varoš u toku 2003. godine započela radove na odvođenju vode sa izvora Crno Vrelo, pribavljajući građevinsku dozvolu i vodoprivredne uslove i vodoprivrednu saglasnost nadležnog ministarstva. Radovi su završeni u septembru 2004. godine, a korišćenje pijaće vode sa ovog izvora vezano je za period letnjih meseci kada je suša, kao dodatni resurs u periodu od 2 do 3 meseca, pri čemu nije obezbeđeno određeno tehničko rešenje kojim se reguliše količina vode koja je potrebna za biološki minimum za bazene tužioca koji su takođe priključeni na ovo izvorište. Ugovorom od 24.04.2009. godine tužena Opština je na tuženog JP „3. septembar“ prenela pravo korišćenja i upravljanja na objektima vodovodnog sistema Crno Vrelo bez naknade, a nadležno ministarstvo je izdalo vodoprivrednu dozvolu za zahvatanje i korišćenje vode izvorišta Crno Vrelo za potrebe snabdevanja pijaćom vodom stanovnika opštine Nova Varoš sa vremnom važenja do 25.06.2011. godine. Tim rešenjem nije određeno ograničenje zahvatanja vode. Mrestilište i ribnjak tužioca su imali dovoljan dotok vode do avgusta 2008. godine, kada je zbog dugotrajne suše drugotuženi uključio pumpe za odvod vode sa izvora Crno vrelo za potrebe Grada, usled čega je ribnjak ostao bez dotoka sveže vode sa tog izvora. Zato je korišćeno alternativno rešenje uzimanja vode sa Zlatarske reke koja je bila zagađena fekalijama, pa je zbog nedostatka sveže vode i kiseonika početkom septembra 2008. godine došlo do masovnog uginuća riblje mlađi u 20 bazena kao i uginuća konzumne ribe. Tim povodom tužilac je podneo tužbu protiv tuženih radi naknade štete i parnica je okončana pravnosnažnom presudom tako što je tužena Opština Nova Varoš obavezana da tužiocu naknadi stvarnu štetu u iznosu od 9.871.020,00 dinara sa kamatom, dok je za preostali iznos naknade materijalne štete na ime izmakle koristi od 34.734.500,00 dinara tužbeni zahtev odbijen kao neosnovan. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede je izvršilo kontrolu ribnjaka 13.08.2012. godine kada je naloženo tužiocu da pribavi vodnu dozvolu, postavi uređaj za merenje količine zahvaćenih voda dela izvora Crno Vrelo i dostavi podatake da se redovno vrše ispitivanja kvaliteta oticanih voda koje ispuštaju iz ribnjaka u vodotok Bistice. Na vodozahvatu Crno Vrelo u Draževićima izvršena je kontrola kod drugotuženog 31.08.2012. godine, kada je naloženo da se za zahvatanje i korišćenje izvorskih voda Crnog Vrela za potrebe snabdevanja vodom Nove Varoši pribavi vodna dozvola u roku od 60 dana. Iz izveštaja nadležnog ministarstva od 08.05.2013. godine utvrđeno je da tužilac nije upisan u registar objekata za držanje i uzgoj riba, da je za to obavezan upis ribnjaka u registar objekata i to na zahtev tužioca da mu se dodeli kontrolni veterinarski broj uz ispunjenje uslova u pogledu tehničke opremljenosti i stručnog kadra i posedovanje rešenja o vodnoj dozvoli. Veštačenjem je utvrđeno da količina i kvalitet vode predstavljaju limitirajući faktor za proizvodnju ribe koja bi mogla da se realizuje na osnovu ribnjačke površine u ribnjaku. Pri punoj proizvodnji sa punim kapacitetom i punom izdašnošću izvora, da se tužilac bavio delatnošću ribarstva u mrestilištu i tovilištu u Draževićima, u spornom periodu bi ostvario ukupnu dobit od 1.210.341,00 dinara. S obzirom da su proticaji vode varijabilni od godine do godine i u toku jedne godine, veštak je visinu izmakle dobiti odredio na osnovu količine vode koja se periodično odvodi sa vodnog zahvata Crno Vrelo za snabdevanje stanovništva (25 litara/s) što se može smatrati štetom koju tužilac trpi. U drugoj varijanti nalaza i mišljenja veštaka, visina izmakle dobiti utvrđena je u iznosu od 14.356.923,00 dinara, prema kriterijumu postojeće površine ribnjaka u uslovima optimalne količine vode po istom sistemu koristeći optimalni kvalitet temperaturnog režima za sporni period.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je zaključio da tužilac u ovoj parnici traži naknadu štete zbog izgubljene dobiti koju bi mogao ostvariti proizvodnjom riblje mlađi i konzumne ribe za period od 01.10.2008. godine do 21.03.2012. godine, što je period posle nastale i naplaćene stvarne štete, prouzrokovane neobezbeđenjem dotoka biološkog minimuma vode u ribnjake u leto 2008. godine. Međutim, tužilac svoju nameru proizvodnje riblje mlađi i konzumne ribe nije dokazao, jer nije pribavio akte propisane Zakonom o veterinarstvu i Zakonom o vodama i zakonom o ribarstvu (već poseduje rešenje koje potiče iz 1995. godine), pa bi takva delatnost bila protivna propisima. Pored toga, drugotuženi nije u materijalno pravnom odnosu sa tužiocem povodom tražene naknade štete, čiji se uzrok vezuje za priključenje vodosnabdevanja na izvorište Crno Vrelo 2004. godine i neobezbeđivanje tehničkog rešenja radi obezbeđenja biološkog minimuma vode, jer mu je upravljanje objektima vodnog sistema preneto tek ugovorom od 24.04.2009. godine. Zato je tužbeni zahtev za naknadu štete u visini izgubljene dobiti za sporni period odbijen kao neosnovan u odnosu na oba tužena.

Drugostepeni sud je nakon otvorene i održane rasprave, suprotno stanovištu prvostepenog suda, utvrdio da tužilac ima pravo na naknadu štete u visini izgubljene dobiti, jer je tužena Opština nepropisno kaptirala izvor Crno Vrelo i povukla ceo kapacitet izvora ne ostavljajući biološki minimum za snabdevanje tužiočevih vodoprivrednih objekata, zbog čega je u vremenskim uslovima kakvi su postojali u avgustu 2008. godine pretrpeo stvarnu štetu. Pored toga, tužena Opština nije ugradila uređaje za merenje i registrovanje potrošnje vode niti su nakon upozorenja i donošenja rešenja nadležnog organa preduzete mere da se otklone nedostaci, pri čemu je drugotuženi solidarno odgovoran jer od 2009. godine upravlja spornim vodovodnim sistemom Crno Vrelo kojim se napaja opština Nova Varoš. Tužilac je pravnosnažnom presudom ostvario pravo na naknadu stvarne štete zbog uginuća ribe i riblje mlađi i dokazao da je rešenjima nadležnog ministarstva od 24.04.2003. godine utvrđeno da su u ribnjacima za proizvodnju ribe i riblje mlađi u Draževićima ispunjeni veterinarsko-sanitarni uslovi, kao i uslovi tehničke opremljenosti za obavljanje poslova ribarstva. Po stanovištu drugostepenog suda tuženi kao štetnici početne štetne radnje odgovaraju i za – buduću štetu ako je ona nastala kao posledica zbivanja koje je po redovnom toku sledilo prvobitnu štetu, pa tužilac nije dužan da dokazuje da bi zaista ostvario traženu dobit niti ima njegovog doprinosa nastanku štete. Zato je prvostepena presuda ukinuta i usvojen tužbeni zahtev tužioca za naknadu štete na ime izgubljene dobiti sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, stanovište drugostepenog suda je zasnovano na pogrešnoj primeni materijalnog prava zbog čega je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Prema članu 189. stav 1. i 3. Zakona o obligacionim odnosima, oštećeni ima pravo kako na naknadu obične štete, tako i na naknadu izmakle koristi, pri čemu se pri oceni visine izmakle koristi uzima u obzir dobitak koji se mogao osnovano očekivati prema redovnom toku stvari ili prema posebnim okolnostima, a čije je ostvarenje sprečeno štetnikovom radnjom ili propuštanjem.

Da bi se ostvarilo pravo na naknadu štete po osnovu izmakle koristi potrebno je da se ispune sledeći uslovi: da je šteta u vidu izmakle koristi izvesna i da se mogla očekivati po redovnom toku stvari ili posebnim okolnostima, da postoje elementi na osnovu kojih se može odrediti iznos izmakle koristi i da izmakla korist nije suprotna prinudnim propisima.

Redovan tok stvari u konkretnom slučaju, s obzirom na delatnost tužioca podrazumeva da je to ona šteta koju tužilac trpi time što je onemogućen da proizvodi ribu i ribnu mlađ u predmetnim bazenima i ostvari korist koju bi redovno ostvarivao u svojoj delatnosti, a čije ostvarenje je sprečeno štetnom radnjom ili propuštanjem tuženih. To znači da se moraju utvrditi činjenice o stvarnim pokazateljima u obavljanju delatnosti tužioca, kao i posebnim okolnostima koje tužilac mora da dokaže, a tiču se ispunjenosti uslova za obavljanje određene privredne delatnosti i sticanje koristi čije ostvarenje je sprečeno štetnikovom radnjom ili propuštanjem. Kada je reč o korišćenju i upotrebi voda moraju se imati u vidu zakonski propisi o načinu i uslovima upotrebe i korišćenje voda za određenu namenu.

Naime, Zakonom o vodama („Službeni glasnik RS“ broj 46/91, 53/93, 67/93, 48/94, 54/96 i 101/2005) koji je važio u spornom periodu, u članu 40. propisano je da se voda mora koristiti racionalno i ekonomično te da korišćenje vode za snabdevanje stanovništa vodom za piće, sanitarne potrebe i napajanje stoke ima prvenstvo nad korišćenjem voda za ostale namene (stavovi 1. i 2).

Po članu 18. navedenog zakona, vodoprivredna dozvola je potrebna za korišćenje i upotrebu voda iz prirodnih i veštačkih dotoka, jezera i podzemnih voda, za ispuštanje voda i drugih materija u prirodne i veštačke vodotoke, jezera, podzemne vode i javnu kanalizaciju, te povećanje količine zahvaćenih i ispuštenih voda, izmenjene prirode i kvaliteta ispuštenih voda. Vodoprivrednom dozvolom se utvrđuju način i uslovi za upotrebu i korišćenje voda i ispuštanje voda, s tim što istu izdaje organ, odnosno javno vodoprivredno preduzeće za objekte i radove za koje su izdali vodoprivrednu saglasnost. Vodoprivredna dozvola se izdaje na određeno vreme a najduže za vreme od 10 godina, s tim što se pravo stečeno na osnovu vodoprivredne dozvole ne može preneti na drugog korisnika bez saglasnosti organa, odnosno javnog vodoprivrednog preduzeća koje je izdalo vodoprivrednu dozvolu (član 19. zakona). Pravo stečeno na osnovu vodoprivredne dozvole prestaje istekom roka trajanja dozvole, ako se korisnik odrekne prava iz dozvole i kada se pravo ne vrši bez opravdanih razloga duže od 2 godine (član 20.).

Sledom navedenog, u konkretnom slučaju izostalo je utvrđenje bitnih činjenica od kojih zavisi odluka o osnovanosti tužbenog zahteva, a to je da li je tužilac za obavljanje privredne delatnosti (proizvodnja ribe i riblje mlađi u predmetnim bazenima) posedovao (i u kom periodu) vodoprivrednu dozvolu, koja je potrebna za korišćenje i upotrebu voda iz prirodnih vodotoka sa utvrđenim načinom i uslovima upotrebe i korišćenja vode u čemu su ga eventualno tuženi svojim postupanjem onemogućili. Zato se za sada ne može prihvatiti kao pravilno stanovište drugostepenog suda o odgovornosti tuženih zasnovano na činjenici da je tužilac ostvario pravo na naknadu stvarne štete zbog uginuća ribe i riblje mlađi na osnovu pravnosnažne presude i da tuženi kao štetnici početne štetne radnje odgovaraju i za potonju – buduću štetu ako je ona nastala kao posledica zbivanja koje je po redovnom toku sledilo prvobitnu štetu. Činjenica da je obična šteta naknađena može se prihvatiti samo kao neki od elemenata za utvrđivanje izmakle koristi, jer je nastala u određenim vremenskim uslovima kakvi su postojali u avgustu 2008. godine, dok se izmakla dobit ostvaruje pod zakonom određenim uslovima (pored ostalog i da delatnost kojom se ostvaruje nije suprotna prinudnim propisima). Pored toga, drugostepeni sud je propustio da oceni nalaz i mišljenje veštaka (pored konstatacije da je prihvaćen u celini), budući da je visina izmakle koristi zbog nemogućnosti korišćenja predmetnog ribnjaka data u dve varijante, koje su zasnovane na različitim kriterijumima obračuna.

Imajući u vidu navedeno Vrhovni kasacioni sud je ukinuo drugostepenu presudu u usvajajućem delu tužbenog zahteva i odluci o troškovima postupka i predmet vratio drugostepenom sudu na ponovno suđenje u tom delu. Drugostepeni sud će imajući u vidu izložene primedbe ponovo odlučiti o žalbi tužioca.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić