U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Marine Milanović i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Čedomir Kokanović, advokat iz ..., protiv tuženih Advokatske komore Srbije i Advokatske komore Beograda, oba sa sedištem u Beogradu, čiji je zajednički punomoćnik Jasmina V. Milutinović, advokat iz ..., radi utvrđenja diskriminacije i naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 3136/21 od 27.10.2021. godine, u sednici održanoj 14.04.2022. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 3136/21 od 27.10.2021. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P1 57/20 od 11.03.2021. godine, stavom prvim izreke odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se utvrdi da su tužene Advokatska komora Srbije i Advokatska komora Beograda diskriminatorski postupale zbog teškog oblika diskriminacije vršenjem diskriminacije od strane organa javne vlasti i u postupku pred organima javne vlasti, i to tako što je tužena Advokatska komora Srbije donela Odluku o troškovima upisa i naknadama prilikom upisa u imenik advokatskih pripravnika, imenik zajedničkih advokatskih kancelarija i imenik advokatskih oračkih društava od 22.06.2014. godine, a Upravni odbor tužene Advokatske komore Srbije preporuku od 22.06.2014. godine, te je tužena Advokatska komora Beograda na osnovu takve preporuke donela Odluku 18.05.2016. godine o merilima i kriterijumima za delimično oslobađanje troškova upisa u imenik advokata kandidata iz reda advokatskih pripravnika, kojim odlukama je utvrđena različita visina troškova upisa u imenik advokata za različite kategorije kandidata, a zatim je prvotužena Advokatska komora Beograda sprovela navedene akte prema tužiocu, čime je izvršena diskriminacija na osnovu ličnih svojstava kandidata za upis u imenik advokata koji su proveli celokupan pripravnički staž u statusu advokatskih pripravnika i advokatskih pripravnika volontera, pa i tužioca, ali su zahtev za upis u imenik advokata podneli više od godinu dana od isteka pripravničke vežbe. Stavom drugim izreke odbijen je tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obavežu tužene da mu na ime naknade materijalne štete solidarno isplate iznos od 412.924,75 dinara, sa zakonskom zataznom kamatom od 11.04.2019. godine do isplate. Stavom trećim izreke obavezan je tužilac da tuženima naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 49.558,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 3136/21 od 27.10.2021. godine, stavom prvim izreke odbijena je žalba tužioca i potvrđena presuda Višeg suda u Beogradu P1 57/20 od 11.03.2021. godine. Stavom drugim izreke odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, kao ni druge bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 407. stav 1. istog zakona, zbog kojih se revizija može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je bio član advokatske komore Crne Gore u periodu od 2007. godine do 08.04.2019. godine, kada je na lični zahtev brisan iz imenika advokata Advokatske komore Crne Gore i upisan u imenik advokata tužene Advokatske komore Beograd. Pre upisa u Advokatsku komoru Beograd, tužilac je na ime troškova upisa u imenik advokata platio iznos od 471.914,00 dinara. Tužbeni zahtev je zasnovan na tvrdnji da su tuženi Odlukama od 22.06.2014. godine i 18.05.2016. godine i preporukom od 22.06.2014. godine, utvrdili različitu visinu troškova upisa u imenik advokata za različite kategorije kandidata, s obzirom da su advokatski pripravnici koji su zahtev za upis podneli u roku od godinu dana od isteka advokatske pripravničke službe stavljeni u povoljniji položaj, čime je izvršena diskriminacija advokatskih pripravnika, pa i tužioca, koji su zahtev za upis podneli više od godinu dana nakon isteka pripravničke vežbe.

Odlukom Ustavnog suda I Uo br. 684/2012 od 20.02.2014. godine, objavljenom u Službenom glasniku RS br. 54/2014 od 20.05.2014. godine, utvrđeno je da odredbe čl. 1. i 2. Odluke Upravnog odbora Advokatske komore Srbije o utvrđivanju visine troškova upisa u imenik advokata, imenik zajedničkih advokatskih kancelarija i imenik advokatskih ortačkih društava (Odluka broj 789-3/2012 od 18.05.2012. godine), nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom. Ustavni sud je u odluci utvrdio da se osporenim odredbama, kojima je utvrđena visina troškova upisa u imenik advokata samo za kandidate koji se u imenik upisuju iz reda advokatskih pripravnika i advokatskih pripravnika volonetera, koji su u ovom statusu proveli celokupan pripravnički staž u iznosu od 500 evra, krši načelo zabrane diskriminacije utvrđeno članom 21. Ustava.

Po donošenju odluke Ustavnog suda, Upravni odbor tužene Advokatske komore Srbije je 22.06.2014. godine doneo Odluku o troškovima i naknadama prilikom upisa u imenik advokata, imenik advokatskih pripravnika i imenik zajedničkih advokatskih kancelarija i imenik advokatskih ortačkih društava. Tom odlukom u članu 1. propisano je da su troškovi upisa u imenik advokata: jednokratna naknada za stečena dobra Advokatske komore Srbije i advokatskih komora u njenom sastavu i jednokratna naknada za obavljanje poslova iz člana 8. Statuta Advokatske komore Srbije. Odlukom u članu 2. propisano je da troškovi upisa iz člana 1. stav 1. iste odluke iznose 4000,00 evra u dinarskoj protivvrednosti po srednjem kursu NBS na dan uplate, od čega naknada za stečena dobra iznosi 3.500 evra u dinarskoj protivvrednosti po prodajnom kursu NBS na dan uplate, dok naknada za obavljanje poslova iz Statuta iznosi 500 evra u dinarskoj protivvrednosti po prodajnom kursu NBS na dan uplate.

Članom 14. Odluke propisano je da Upravni odbor advokatske komore u sastavu Advokatske komore Srbije koji donosi odluku o upisu u imenik advokata na zahtev kandidata, može doneti odluku o oslobađanju dela troškova upisa u advokatsku komoru. Upravni odbor Advokatske komore Srbije je istog dana - 22.06.2014. godine doneo i preporuku da Upravni odbor advokatskih komora u njenom sastavu donesu pojedinačne odluke o oslobađanju dela troškova upisa kandidata za upis u imenik advokata, određujući advokatske pripravnika kao lica koji imaju pravo da im advokatska komora umanji troškovi upisa, kao i uslove koje advokatski pripravnik treba da ispuni da bi dobio olakšicu u vidu umanjenja troškova upisa. Tužena Advokatska komora Beograd je na osnovu odluke i preporuke Advokatske komore Srbije dana 18.05.2016. godine, donela pojedinačnu Odluku o merilima i kriterijumima za delimično oslobađanje troškova upisa u imenik advokata kandidata iz reda advokatskih pripravnika. Tom Odlukom je propisano da kandidat koji podnosi zahtev za upis u imenik advokata iz reda advokatskih pripravnika može podneti zahtev za delimično oslobađanje od troškova upisa koji iznose 4.000 evra u dinarskoj protivvrednosti po srednjem kursu NBS na dan uplate u skladu sa Odlukom Advokatske komore Srbije od 22.06.2014. godine (član 1.). Kandidat može da bude oslobođen od plaćanja troškova upisa, i to dela troškova upisa na ime naknade za stečena dobra tuženih, koji je odlukom Advokatske komore Srbije od 22.06.2014. godine utvrđen u iznosu od 3.500 evra. Uslovi za umanjenje troškova su: da je kandidat bio upisan u imenik advokatskih pripravnika u trajanju od najmanje dve godine; da zahtev podnese najkasnije u roku od jedne godine po prestanku pripravničke vežbe koja traje četiri godine saglasno članu 61. stav 1. Zakona o advokaturi; da je izmirio sve dospele obaveze prema Advokatskoj komori u kojoj je obavljao pripravničku službu; i da za vreme trajanja pripravničke službe, kao i nakon prestanka statusa advokatskog pripravnika, nije zasnovao radni odnos, o čemu je dužan da podnese zahtev (član 2. Odluke).

Ustavni sud Republike Srbije je doneo rešenje Uo 104/15 od 15.10.2020. godine, kojim je odbacio inicijativu za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredaba čl. 1. i 14. Odluke Upravnog odbora Advokatske komore Srbije od 22.06.2014. godine o troškovima i naknadama prilikom upisa u imenik advokata, imenik advokatskih pripravnika, imenik zajedničkih advokatskih kancelarija i imenik advokatskih ortačkih društava. Ustavni sud je utvrdio da je visina troškova za upis u imenik advokata jasno propisana, na osnovu utvrđenih objektivnih kriterijuma, koji su javno objavljeni i jednaki za sve, te da u konkretnom slučaju načelo zabrane diskriminacije iz člana 21. Ustava RS i garantovanog jednakog položaja na tržištu iz člana 84. Ustava RS, nije povređeno.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo nalazeći da u postupanju tuženih nije bilo diskriminatorskog ponašanja u odnosu na tužioca. Naime, Odluka Advokatske komore Republike Srbije od 22.06.2014. godine o troškovima i naknadama prilikom upisa u imenik advokata, imenik advokatskih pripravnika, imenik zajedničkih advokatskih kancelarija, imenik advokatskih ortačkih društava Advokatske komore Republike Srbije, nije ocenjena neustavnom i nezakonitom u postupku pred Ustavnim sudom. Na osnovu te Odluke i preporuke Advokatske komore Srbije je Advokatska komora Beograd donela pojedinačnu Odluku od 18.05.2016. godine, kao i rešenje o upisu tužioca u imenik advokata od 11.04.2019. godine. Shodno tome, aktima tuženih načelo zabrane diskriminacije iz člana 21. Ustava RS i garantovanog jednakog položaja na tržištu iz člana 84. Ustava RS, nije povređeno. Imajući u vidu odredbe čl. 2, 3, 8. i 14. Zakona o zabrani diskriminacije, sudovi su ocenili da u radnjama tuženih nema elemenata diskriminacije prema tužiocu, posebno što tužilac nije ukazao na neko svoje lično svojstvo koje je postupanjem tuženih ugroženo. Stoga je odbijen tužbeni zahtev za utvrđenje diskriminacije i naknadu štete zbog diskriminacije. Takođe, sudovi su ocenili da pozivanje tužioca na odluku Ustavnog suda Uo 684/2012 od 20.02.2014. godine nije od uticaja, jer su po donošenju te odluke Ustavnog suda, tuženi doneli Odluke od 22.06.2014. godine i 18.05.2016. godine, a zakonitost tih odluka i njihova neusaglašenost sa ustavom i zakonom nije utvrđena u propisanom postupku pred Ustavnim sudom.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je u pobijanim nižestepenim presudama primenjeno materijalno pravo kada je odbijen tužbeni zahtev za utvrđenje diskriminacije i naknadu štete zbog diskriminacije.

Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ broj 22/09), propisano je da izrazi „diskriminacija“ i „diskriminatorsko postupanje“ označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva) u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliskih lica na otvoren ili prikriven način, a koje se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statutu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima.

Odredbom člana 4. navedenog zakona propisano je da su svi jednaki i da uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije. Odredbom člana 5. Zakona, propisano je da su oblici diskriminacije neposredna i posredna diskriminacija, kao i povreda načela jednakih prava i obaveza, pozivanje na odgovornost, udruživanje radi vršenja diskriminacije, govor mržnje i uznemiravajuće i ponižavajuće postupanje. Neposredna diskriminacija prema članu 6. navedenog zakona, postoji ukoliko se lice ili grupa lica zbog njihovog ličnog svojstva, u istoj ili sličanoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj, ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj.

Odredbom člana 13. stav 1. tačka 2. istog Zakona je kao teži oblik diskriminacije propisano propagiranje ili vršenje diskriminacije od strane organa javne vlasti ili u postupcima pred organima javne vlasti.

Odredbom člana 65. Zakona o advokaturi, propisano je da Advokatska komora Srbije i Advokatske komore u njenom sastavu, imaju javna ovlašćenja u odnosu na određivanje visine troškova upisa u imenik advokata.

Članom 14. Statuta Advokatske komore Srbije, propisano je da u organe advokatske komore Srbije spada i Upravni odbor, a iz odredaba čl. 31. i 33. navedenog statuta, proizlazi da je Upravni odbor ovlašćen da utvrđuje visinu troškova upisa u imenik advokata.

Tuženi su u vršenju javnih ovlašćenja, odlukama od 22.06.2014. godine i 18.05.2016. godine propisali iste troškove upisa za sve kandidate, kao i mogućnost umanjenja troškova za pojedine kandidate – advokatske pripravnike. Dakle, umanjenje troškova upisa za stečena dobra advokatskih komora, propisano je kao izuzetak i olakšica za advokatske pripravnike, koji su podneli zahtev za umanjenje troškova u roku od jedne godine od isteka advokatske pripravničke vežbe. Time nije izvršena radnja diskriminacije prema tužiocu, jer tužilac i lica koja imaju olakšicu u vidu umanjenja troškova upisa u advokatsku komoru nisu u istoj ni sličnoj činjeničnoj i pravnoj situaciji, s obzirom na to da tužilac nije advokatski pripravnik, dok su lica kojima je priznata olakšica advokatski pripravnici koji su u roku podneli zahtev za umanjenje troškova upisa. Osim toga, tužilac ne navodi lično svojstvo zbog kojeg smatra da je prilikom upisa u advokatsku komoru imao neravnopravan tretman u odnosu na lica za koja tvrdi da su imala bolji položaj.

Kako iz utvrđenog činjeničnog stanja proizilazi da su tuženi zakonito postupali, te da tužilac nije bio u istoj ni sličnoj činjenično i pravnoj situaciji kao lica u odnosu na koja tvrdi da je diskriminisan, nikako se ne može smatrati diskriminacijom tuženih prema tužiocu okolnost da je tužilac upis u Advokatsku komoru platio u punom iznosu, dok su drugi advokati oslobođeni od plaćanja troškova upisa. Stoga Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pobijanom odlukom pravilno primenjeno materijalno pravo kada je odlučeno o tužbenom zahtevu.

Sud je cenio i navode revizije, pa je našao da su isti neosnovani.

Suština diskriminacije jeste razlika u postupanju kojim su podvrgnuti određeni pojedinci. Međutim, kada prema nekom licu nosioci javnog ovlašćenja postupaju u skladu sa zakonom, kao u ovom slučaju, što proizlazi iz člana 137. stav 2. i člana 198. Ustava Republike Srbije, kao i člana 65. stav 1. Zakona o advokaturi, pa to lice tvrdi da je diskriminisano samo zato što ima i drugih lica koja su u drugačijem statusu, a priznat im je drugačiji i bolji tretman, ne postoji diskriminacija. Ocena ustavnosti i zakonitosti akata koje donose nosioci javnih ovlašćenja je u nadležnosti Upravnog suda i Ustavnog suda.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić