U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Marine Milanović i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Dejan Živković, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo odbrane, Beograd, čiji je zastupnik Vojno pravobranilaštvo, Beograd, radi naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 2742/19 od 25.02.2021. godine, u sednici održanoj dana 31.03.2022. godine, doneo je

P R E S U D U

DELIMIČNO SE USVAJA revizija tužioca i PREINAČAVAJU presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 2742/19 od 25.02.2021. godine i presuda Višeg suda u Beogradu P 6803/18 od 01.11.2018. godine, tako što se USVAJA tužbeni zahtev i OBAVEZUJE tužena Republika Srbija, Ministarstvo odbrane da tužiocu AA iz ... na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti isplati iznos od 80.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2018. godine do isplate, u roku od 15 dana od dana prijema pismenog otpravka presude, pod pretnjom prinudnog izvršenja.

U preostalom delu ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 2742/19 od 25.02.2021. godine.

OBAVEZUJE SE tužena da tužiocu nadoknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 90.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti do isplate, u roku od 15 dana od dana prijema pismenog otpravka presude.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 6803/18 od 01.11.2018. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se tužena obaveže da mu na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti isplati iznos od 200.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2018. godine do isplate. Stavom drugim izreke, obavezan je tužilac da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 6.000,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 2742/19 od 25.02.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca i potvrđena presuda Višeg suda u Beogradu P 6803/18 od 01.11.2018. godine. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“ broj 72/11 sa kasnijim izmenama i dopunama), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužioca delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijom tužioca ukazuje se na bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, zbog koje se revizija, u skladu sa članom 407. stav 1. tačka 1. do 3. ZPP, ne može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je bio u rezervnom sastavu Vojske Jugoslavije VP ... Jakovo, u periodu mobilizacije od 18.05.1999. godine do 25.06.1999. godine. Prema spiskovima isplaćenih naknada vojnim obveznicima, tužiocu su isplaćene ratne dnevnice i to za period od 18.05.1999. godine do 31.05.1999. godine, za 12 dana ukupno 810,00 dinara, odnosno iznos od po 67,50 dinara po danu, a za period od 01.06.1999. godine do 25.06.1999. godine, za 20 dana ukupno 1.200,00 dinara, odnosno iznos od po 60,00 dinara po danu, što je tužilac potvrdio svojim potpisom na isplatnim spiskovima. Tužilac nije ostvario subvencije zbog boravka na ratištu u periodu mobilizacije i nije tražio priznavanje staža u dvostrukom trajanju za period mobilizacije. Sporazumom zaključenim 11.01.2008. godine, između Vlada Republike Srbije i Štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista nerazvijenih opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih opština isplati ratne dnevnice u više mesečnih rata. Zaključkom Vlade Republike Srbije od 17.01.2008. godine, određeno je da se prenos novčanih sredstava izvrši na posebne račune navedenih sedam opština, te da se ratnim vojnim rezervistima iz ovih opština isplati novčana naknada u skladu sa zaključenim sporazumom, pod uslovom da se ta lica odreknu svih potraživanja u sporovima koje su vodili pred nadležnim sudovima protiv Republike Srbije radi isplate naknade.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev nalazeći da tužilac nije diskriminisan, s obzirom da su mu za ceo period boravka na ratištu isplaćene ratne dnevnice u skladu sa tada važećim Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije i da tužilac nije dokazao da li i koji iznos je tužena propustila da mu isplati u skladu sa Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, niti je predložio veštačenje na tu okolnost, nije dokazao ko je i po kom osnovu uvećane iznose primio u odnosu na iznose koji su njemu isplaćeni za ceo period mobilizacije, odnosno nije dokazao da se nalazio u istoj činjeničnoj i pravnoj situaciji sa rezervistima koji imaju prebivalište na teritoriji opštine iz Sporazuma zaključenog sa tuženom i Zaključka Vlade RS, zbog čega nisu ispunjeni uslovi iz člana 172 ZOO u vezi sa članom 21 Ustava RS i 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano se revizijom tužioca ukazuje da su nižestepeni sudovi prilikom donošenja nižestepenih presuda pogrešno primenili materijalno pravo kada su zaključili da nije bilo diskriminacije tužioca pri isplati ratnih dnevnica.

Zakon o zabrani diskriminacije („Sl. glasnik RS“ broj 22/09), stupio je na snagu 07.04.2009. godine, odnosno nakon izvršene predmetne diskriminatorske radnje, pa su sudovi postojanje diskriminatorskog ponašanja tužene prema tužiocu pravilno cenili neposrednom primenom člana 21. Ustava Republike Srbije i člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Diskriminacija predstavlja svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva) u odnosu na lica ili grupe, kao i na članove njihovih porodica ili njemu bliskih lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na bilo kom osnovu (rasi, državljanstvu, nacionalnoj ili verskoj pripadnosti, jeziku, političkom ubeđenju, polu, prebivalištu i dr.). Lica koja ukazuju da je u odnosu na njih izvršena diskriminacija u obavezi su da pred sudom dokažu da su nejednako tretirani u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, dok je tužena (odnosno lice na čije se diskriminatorsko ponašanje tužbom ukazuje) dužna da dokaže postojanje objektivnog i opravdanog razloga za različitost u postupanju.

Članom 154. stav 1. ZOO (,,Službeni list SFRJ" br. 29/78 sa kasnijim izmenama i dopunama) propisano je da ko drugome prouzrokuje štetu dužan je naknaditi je, ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice. Odredbom člana 155. istog zakona, propisano je da je šteta umanjenje nečije imovine (obična šteta) i sprečavanje njenog povećanja (izmakla korist), kao i nanošenje drugome fizičkog ili psihičkog bola ili straha (nematerijalna šteta). Odredbom člana 200. stav 1. ZOO, propisano je da za pretrpljene fizičke bolove, za pretrpljene duševne bolove zbog umanjenja životne aktivnosti, naruženosti, povrede ugleda, časti, slobode ili prava ličnosti, smrti bliskog lica, kao i za strah sud će, ako nađe da okolnosti slučaja, a naročito jačina bolova i straha i njihovo trajanje to opravdava, dosuditi pravičnu novčanu naknadu, nezavisno od naknade materijalne štete kao i u njenom odsustvu. Stavom 2. navedenog člana, propisano je da će prilikom odlučivanja o zahtevu za naknadu nematerijalne štete, kao i visini njene naknade, sud voditi računa o značaju povređenog dobra i cilju kome služi ta naknada, ali i o tome da se njome ne pogoduje težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i društvenom svrhom.

Prema rešenju o izmenama rešenja o utvrđivanju iznosa dnevnice za službeno putovanje, naknade troškova zbog odvojenog života od porodice, naknade dela troškova ishrane u toku rada i vrednosti boda za obračunavnje naknade dela troškova za stanovanje (''Službeni vojni list'' broj 6/99 od 25.03.1999. godine), donetog na osnovu Pravilnika o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, izmenjene su tačke 1. i 2. rešenja o utvrđivanju iznosa dnevnice za službeno putovanje, naknade troškova zbog odvojenog života od porodice, naknade dela troškova ishrane u toku rada i vrednosti boda za obračunavnje naknade dela troškova za stanovanje (''Službeni vojni list'' broj 3/99) tako što je utvrđeno da će dnevnica za službeno putovanje od 01.04.1999. godine iznosti 90,00 novih dinara. Prema rešenju o izmenama rešenja o utvrđivanju iznosa dnevnice za službeno putovanje, naknade troškova zbog odvojenog života od porodice, naknade dela troškova ishrane u toku rada i vrednosti boda za obračunavnje naknade dela troškova za stanovanje (''Službeni vojni list'' broj 20 od 17.06.1999. godine), izmenjene su tačke 1. do 3. rešenja o utvrđivanju iznosa dnevnice za službeno putovanje, naknade troškova zbog odvojenog života od porodice, naknade dela troškova ishrane u toku rada i vrednosti boda za obračunavnje naknade dela troškova za stanovanje (''Službeni vojni list'' broj 3/99, 6/99 i 17/99) tako što je utvrđeno da će dnevnica za službeno putovanje od 11.06.1999. godine iznosti 80,00 novih dinara.

Tužilac u ovoj parnici zahteva naknadu nematerijalne štete zbog diskriminacije u odnosu na ratne rezerviste iz opština sa kojima je tužena zaključila sporazum, a koji su naplatili svoja potraživanja na ime ratnih dnevnica. Kod utvrđenog da su tužiocu ratne dnevnice za period mobilizacije od 18.05.1999. godine do 31.05.1999. godine, isplaćene u visini od po 67,50 dinara po danu, a za period od 01.06.1999. godine do 25.06.1999. godine u iznosu od po 60,00 dinara po danu, da je rešenjima o izmenama rešenja o utvrđivanju iznosa dnevnice za službeno putovanje, naknade troškova zbog odvojenog života od porodice, naknade dela troškova ishrane u toku rada i vrednosti boda za obračunavnje naknade dela troškova za stanovanje, donetih na osnovu Pravilnika o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, određeno da će dnevnica za službeno putovanje od 01.04.1999. godine iznositi 90,00 novih dinara, a od 11.06.1999. godine iznositi 80,00 novih dinara, koji iznosi su citirani prvostepenom presudom, proizlazi da tužiocu ratne dnevnice nisu isplaćene u celosti u skladu sa navedenim pravilnikom. Sa izloženog ne može se prihvatiti zaključak nižestepenih sudova da tužilac nije dokazao visinu neisplaćene razlike dnevnice kada je delimična isplata iznosa bila nesporna u toku parnice, a propisana visina izričito proizilazi iz citiranih pravilnika i rešenja. Kako je na osnovu sporazuma od 11.01.2008. godine, izvršena isplata ratnih dnevnica samo vojnim rezervistima sa teritorija sedam navedenih opština i to samo po osnovu njihovog prebivališta na teritoriji tih opština, bez prethodne provere, odnosno utvrđenja njihovog socijalnog statusa, osnovano se navodima revizije ukazuje da ovakvim postupanjem tužene jeste izvršena diskriminacija u odnosu na vojne rezerviste koji imaju prebivalište na teritoriji drugih opština, pa i u odnosu na tužioca, koji je bio u istoj situaciji kao i rezervisti sa teritorija navedenih sedam opština – učestvovao u borbenim dejstvima u toku NATO bombardovanja 1999. godine i po tom osnovu ostvario pravo na isplatu ratnih dnevnica u celosti, što u konkretnom slučaju tužena nije učinila u potpunosti već delimično. Naime, tokom postupka tužena nije dokazala da je tužiocu izvršila uplatu ratnih vojnih dnevnica u skladu sa Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, a teret dokazivanja tih činjenica je bio na tuženoj u skladu sa članom 231. ZPP.

Zbog navedenog, a imajući u vidu sve okolnosti od značaja za odluku o visini pravične naknade, po nalaženju ovog suda, tužiocu na ime naknade nematerijalne štete pripada kao pravična novčana naknada u iznosu od 80.000,00 dinara. Dosuđivanje naknade u većem iznosu bilo bi protivno cilju kome služi ta naknada i pogodovala bi težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i društvenom svrhom, što bi bilo u suprotnosti sa odredbom člana 200. stav 2. ZOO. Zbog navedenog, revizija tužioca je delimično osnovana, pa su nižestepene presude delimično preinačene u delu stava prvog izreke, a preko iznosa od 80.000,00 dinara do traženih 200.000,00 dinara, revizija odbijena, kao neosnovana.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu prvom i drugom izreke.

Kako je tužilac uspeo u postupku po reviziji, na osnovu člana 165. stav 2. u vezi članova 163. stav 2, 153. stav 1. i 154. stav 2. ZPP, pripadaju mu troškovi celog postupka prema ostvarenom uspehu u sporu. Visina naknade ovih troškova odmerena je prema opredeljenom zahtevu i to: na ime sastava tužbe u iznosu od 6.000,00 dinara, za zastupanja na tri održana ročišta u iznosu od 7.500,00 dinara, na ime sastava dve žalbe iznos od po 12.000,00 dinara, kao i na ime sastava revizije iznos od 12.000,00 dinara, sve prema AT važećoj u vreme preduzimanja ovih parničnih radnji. Tužiocu je priznat i trošak na ime sudske takse na tužbu, prvostepenu odluku i žalbu u iznosu od po 5.100,00 dinara i reviziju u iznosu od 10.200,00 dinara, sve prema TT. Na dosuđeni iznos troškova tužiocu pripada i zakonska zatezna kamata od izvršnosti do isplate, u skladu sa članom 277. ZOO.

Predsednik veća - sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić