Tužilac je dostavio odgovor na reviziju tuženog. Troškove revizijskog postupka je tražio opredeljeno.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom odredbe člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 18/20) i utvrdio da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a ni povrede iz stava 1. tog člana Zakona, pred drugostepenim sudom, koje bi mogla da utiču na donošenje pravilne i zakonite odluke.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je isključivi vlasnik predmetnih parcela broj 361/1, njiva druge klase, površine 47m2 u ulici ... i parcela broj 361/2, njiva druge klase, površine 27ari i 30m2, u ulici ..., koje se vode kao ostalo građevinsko zemljište i upisane su u LN br. 390 K.O. ... Prema Planu detaljne regulacije ulaznog pravca duž Temerinskog puta u Novom Sadu objavljenom u „Službenom listu Grada Novog Sada“ broj 20 od 05.05.2010. godine, kao i prema Planu detaljne regulacije poslovanja i porodičnog stanovanja na prostoru „Mali Beograd-Veliki rit I“ u Novom Sadu, objavljenom u „Službenom listu Grada Novog Sada“ broj 43 od 29.09.2018. godine, predmetne parcele broj 361/1 i 362/2 su u celini namenjene za saobraćajne površine – ulice. Na njima je izgrađena sva gradska infrastruktura (vodovod, kanalizacija, gasna, elektro i telekomunikacione instalacije) i postavljena javna rasveta. Tržišna vrednost predmetnih parcela je 33,80 evra/m2 što za površinu od 2777m2 iznosi 11.035.839,00 dinara. Tužiocu nikada nije isplaćena bilo kakva naknada na ime toga što je onemogućen da koristi svoje parcele, niti je ikada vođen upravni postupak eksproprijacije za predmetno zemljište.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, nižestepeni sudovi su pravilno primenili materijalno pravo obavezivanjem tuženog da tužiocu isplati novčanu naknadu zbog izvršene faktičke eksproprijacije zemljišta u iznosu tržišne vrednosti utvrđenom veštačenjem.

Odredbom člana 58. Ustava Republike Srbije propisano je da se jemči mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona (stav 1.), a da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu na osnovu zakona, uz uslov da je učinjeno uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne (stav 2.).

Dakle, dozvoljeno oduzimanje prava svojine koje ne predstavlja povredu prava na imovinu postoji samo kada su kumulativno ispunjena dva uslova: da je učinjeno u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona; da je učinjeno uz naknadu koja ne može da bude niža od tržišne.

Odredbom člana 9. stav 1. Zakona o građevinskom zemljištu („Službeni glasnik RS“, br. 44/95... 46/98), propisano je da se građevinsko zemljište privodi nameni izgradnjom objekata, odnosno izvođenjem drugih radova u skladu sa propisima o planiranju i uređenju prostora.

Zakon o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 105/144), u odredbi člana 10. stav 2. propisuje da se dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini smatraju one stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su, kao takve, određene zakonom (javni putevi, javne pruge, most i tunel na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi itd).

U smislu odredbe člana 7. istog člana Zakona, dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije, izuzev puteva drugog reda koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, kao i izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica (koje nisu deo auto-puta ili državnog puta prvog i drugog reda) i trgova, javnih površine koje su u svojini jedinica lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

U konkretnom slučaju, predmetno zemljište u vlasništvu tužioca je ušlo u sastav ulice tako što je promena namene predmenih parcela izvršena prema regulacionom planu i to: Planu detaljne regulacije poslovanja i porodičnog stanovanja na prostoru „Mali Beograd-Veliki rit I“ („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 43 od 29.09.2018. godine) i Planu detaljne regulacije ulaznog pravca duž Temerinskog puta u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 20 od 05.05.2010. godine), pa je privođenjem zemljišta nameni ono postalo dobro u opštoj upotrebi koje može da koristi neograničeni broj ljudi, a kojim upravlja i koje održava jedinica lokalne samouprave, preko svojih organa i javnih preduzeća čiji je osnivač. Tako je izvršena takozvana faktička eksproprijacija koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti u javnom interu iako ne postoji rešenje o eksproprijaciji zemljišta odnosno njegovom izuzimanju iz poseda. Tuženi je obveznik isplate tužiocu predmetne naknade pošto se parcele u vlasništvu tužioca koriste kao ulice, dobra u opštoj upotrebi – javnoj svojini, na kojima tuženi ima pravo svojine u smislu odredbe člana 10. stav 7. Zakona o javnoj svojini. Visina naknade koja tužiocu pripada u smislu odredbe člana 1. Protokola 1 uz Evropsku konveciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u vezi odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije, pravilno je određena prema tržišnoj vrednosti zemljišta koje je ušlo u sastav formiranih ulica.

Neosnovani su navodi revizije tuženog o pogrešnoj primeni materijalnog prava zasnovani na stavu revidenta da nije obveznik naknade jer nijednom svojom radnjom nije deposedirao tužioca. Suprotno tome, tuženi je odgovoran i pasivno legitimisan u ovoj parnice na osnovu odredbe člana 10. stav 2. tačka 7. Zakona o javnoj svojini, jer je utvrđeno da se predmetne katastarske parcele koriste kao ulice koje su javno dobro u opštoj upotrebi u svojini lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

Navodima revizije revidenta o tome da Planovi generalne i detaljne regulacije predstavljaju planske dokumente, a ne akte faktičkog zauzeća zemljišta, te da donošenjem istih tužilac nije onemogućen da koristi svoje parcele, ne dovodi se u sumnju pravilnost pobijane presude. Naime, samim tim što su predmetne parcele predviđene za izgradnju ulice, kao takve ušle u plan, odnosno planske dokumente tuženog, a što je na terenu i izvršeno, nastala je obaveza tuženog da tužiocu isplati naknadu pošto je on onemogućen da svoje parcele koristi u bilo koju svrhu. Bez obzira što zakon ne poznaje pojam faktičke eksproprijacije, ona uvek postoji kada se na zemljištu, koje nije formalno eksproprisano, grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti od javnog i opšteg interesa, iako ne postoji odluka – rešenje o oduzimanju zemljišta. Takav stav zasnovan je na dugogodišnjoj praksi Evropskog suda za ljudska prava u primeni Protokola 1 uz član 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, po kojoj „gubitak svake mogućnosti da raspolaže svojom imovinom kao i neuspeh pokušaja preduzetih da se situacija popravi, doveli su do ozbiljnih posledica da bi se ova situacija smatrala slučajem de facto eksproprijacija, na način koji nije u skladu sa pravom na mirno uživanje imovine. Otuda se tu radi o povredi prava iz člana 1. Protokola 1. Ta povreda traje sve do momenta uspostavljanja ravnoteže interesa, a to će nastupiti kada se vlasnik adekvatno obešteti (Odluka Papačalopulos protiv Grčke iz 1988. godine). U konkretnom slučaju, gradnjom ulica, promenjena je namena predmetnih parcela koje više nisu privatno, već javno dobro – saobraćajne površine koje su, po sili zakona, postale javna svojina, jer ih koristi neograničeni broj ljudi zbog čega njihov povraćaj u državinu tužioca nije moguć, iako je on formalno, u javnim knjigama, upisan kao vlasnik predmetnih parcela.

O troškovima parničnog postupka odlučeno je pravilnom primenom odredbe člana 153. stav 1. i 154. Zakona o parničnom postupku.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u stavu prvom izreke doneo primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Odluku o troškovima revizijskog postupka sadržanu u stavu drugom izreke, Vrhovni kasacioni sud je doneo primenom odredbe člana 165. stav 2. Zakona o parničnom postupku, imajući u vidu da tužiocu troškovi revizijskog postupka na ime sastava odgovora na reviziju nisu bili potrebni, na osnovu odredbe člana 154. istog Zakona.

Predsednik veća – sudija

Dobrila Strajina, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić