Republika Srbija
VRHOVNI KASACIONI SUD
Rev2 576/2022
18.08.2022. godina
Beograd
U IME NARODA
Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Marine Milanović, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez i Katarine Manojlović Andrić, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Aleksandra Jovanović, advokat iz ..., protiv tužene Osnovne škole „Nikola Tesla“ Novi Sad, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Zrenjaninu, radi isplate, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 2946/21 od 23.11.2021. godine, u sednici održanoj 18.08.2022. godine, doneo je
P R E S U D U
PREINAČAVA SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 2946/21 od 23.11.2021. godine, tako što se ODBIJA žalba tužilje i POTVRĐUJE presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P1 657/2021 od 13.09.2021. godine.
OBAVEZUJE SE tužilja da tuženom naknadi troškove revizijskog postupka u iznosu od 18.000,00 dinara, u roku od 15 dana od dana prijema otpravka presude.
O b r a z l o ž e nj e
Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P1 657/2021 od 13.09.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da se obaveže tužena da tužilji za period od 01.01.2018. godine do 31.12.2020. godine isplati naknadu troškova za ishranu u toku rada od 101.864,06 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 09.02.2021. godine do isplate i obračunatu zakonsku zateznu kamatu od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 08.02.2021. godine od 13.789,35 dinara i naknadu regresa za korišćenje godišnjeg odmora od 82.640,89 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 09.02.2021. godine do isplate i obračunatu zakonsku zateznu kamatu od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 08.02.2021. godine od 11.799,41 dinara, kao i da tužilji naknadi troškove parničnog postupka sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude, do isplate. Drugim stavom izreke, obavezana je tužilja da tuženoj isplati na ime troškova parničnog postupka 47.245,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Trećim stavom izreke, odlučeno je da je tužilja oslobođena plaćanja sudskih taksi.
Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 2946/21 od 23.11.2021. godine, prvim stavom izreke, preinačena je prvostepena presuda i obavezana tužena da tužilji za period od 01.01.2018. godine do 31.12.2020. godine isplati naknadu troškova za ishranu u toku rada od 101.864,06 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 09.02.2021. godine do isplate i obračunatu zateznu kamatu od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 08.02.2021. godine od 13.789,35 dinara i naknadu troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora od 82.640,89 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 09.02.2021. godine do isplate i obračunatu zateznu kamatu od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 08.02.2021. godine od 11.799,41 dinara, kao i da tužilji naknadi troškove parničnog postupka od 68.500,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate, dok je zahtev tužene za naknadu troškova parničnog postupka odbijen. Drugim stavom izreke, obavezana je tužena da tužilji naknadi troškove žalbenog postupka od 18.000,00 dinara.
Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.
Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11... 18/20), pa je našao da je revizija osnovana.
U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2) ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.
Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u spornom periodu od 01.01.2018. godine do 31.12.2020. godine bila u radnom odnosu kod tuženog na poslovima ... sa koeficijentom za obračun plate 6,83. U tom periodu, tužena je tužilji obračunavala i isplaćivala zaradu tako što je osnovicu koju objavljuje Vlada Republike Srbije množila koeficijentom radnog mesta na osnovu metoda obračuna plate od početka primene Zakona o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19), a počev od 2001. godine. Pošto je tako dobijena visina osnovne plate u utuženom periodu bila niža od iznosa minimalne zarade, tužena je tužilji svakog meseca vršila korekciju plate do iznosa minimalne zarade, pa je tužilji isplaćivana plata u visini minimalne zarade. Prema nalazu i mišljenju sudskog veštaka ekonomsko – finansijske struke, neisplaćena naknada za ishranu u toku rada tužilji za period od 01.01.2018. godine do 31.12.2020. godine iznosi 101.864,06 dinara, dok neisplaćena naknada za regres za korišćenje godišnjeg odmora u istom periodu iznosi 82.640,89 dinara. Obračun predmetnih naknada izvršen je na osnovu najpovoljnijeg kriterijuma za tuženu u uporednim važećim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji, između ostalog Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije, u kojem je propisana naknada troškova za ishranu u toku rada od 250,00 dinara bruto na dnevnom nivou, a naknada troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora u visini od 1/12 minimalne zarade u Republici Srbiji na mesečnom nivou.
Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev tužilje sa obrazloženjem da je tužena u spornom periodu obračunavala i isplaćivala platu tužilji u svemu u skladu sa odredbom člana 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim ustanovama, te je samim tim kroz koeficijent isplatio tražene naknade troškova. Tužena je u spornom periodu tužilji prilikom obračuna i isplate plate tužilji primenila vrednosti, parametre metodologiju obračuna propisanih važećim zakonskim i podzakonskim odredbama, kojim postupanjem nije povređen ni jedan pozitivan propis koji je uređivao oblast obračuna i isplate plata zaposlenih.
Drugostepeni sud je nalazeći da je prvostepeni sud pogrešno primenio materijalno pravo, preinačio prvostepenu presudu i usvojio tužbeni zahtev i tuženu obavezao da tužilji isplati naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora u iznosima utvrđenim veštačenjem, sa pripadajućom kamatom, uz zaključak da u iznosu minimalne zarade definisanom u članu 111. Zakona o radu, ne može da bude sadržana naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, nezavisno od činjenice što je odredbom člana 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama propisano da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Po nalaženju drugostepenog suda, u situaciji kada je tužena tužilji isplaćivala minimalnu zaradu, sledi da tužilji nije isplaćen topli obrok i regres, pa je tužena dužna da joj tu naknadu isplati u iznosima utvrđenim veštačenjem, pravnom analogijom, prema kriterijumima u uporednim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji za preduzeća koja se finansiraju iz budžeta, a koji su bili važeći u istom vremenskom periodu na koji se odnosi i predmetno potraživanje tužilje.
Vrhovni kasacioni sud nalazi da su nižestepeni sudovi pogrešno primenili materijalno pravo.
Odredbom člana 187. stav 3. Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS“ br. 88/2017... 129/2021) propisano je da se na utvrđivanje i obračun plata, naknada i dodataka zaposlenih u ustanovi primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama.
Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19) propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3)). Odredbom člana 3. stav 1. tog zakona, propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plata utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama predsednika Republike i Narodne skupštine Republike Srbije. Prema odredbi člana 4. stav 1. navedenog zakona, koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a prema stavu 2. istog člana koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.
Poseban Kolektivni ugovor za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“ broj 21/15 i 27/22), u odredbi člana 20. određuje elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata utvrđuje na osnovu: osnovice za obračun plata, koeficijenta sa kojim se množi osnovica, dodataka na platu i obaveza koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plata u skladu sa zakonom (stav 1.), a ukoliko je osnovna plata zaposlenog, koja je utvrđena na osnovu osnovice za obračun plata i koeficijenta iz propisa o koeficijentima za obračun i isplatu plata, za puno radno vreme i ostvareni standardni učinak, manja od minimalne zarade, osnovna plata zaposlenog utvrđena na napred opisan način, isplaćuje se u visini minimalne zarade (stav 2.).
Odredbama člana 118. stav 1. tač. 5) i 6) Zakona o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05... 95/18), propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu, pored ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, a stavom 2. ovog člana propisano je da visina troškova iz stava 1. tačka 5) ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog zakona primenjuju se i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drukčije određeno (član 2. stav 2).
Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama, koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1) te Uredbe, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih iz člana 1. ove Uredbe, koje se primenjuju na zaposlene u osnovnom obrazovanju.
Prema stavu Vrhovnog kasacionog suda usvojenom na sednici Građanskog odeljenja održanoj 05.07.2022. godine, zaposleni kojima se plate isplaćuju u visini vrednosti minimalne zarade u javnim službama, kao korisnicima budžetskih sredstava, ostvaruju pravo na naknadu troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora po osnovu rada, primenom koeficijenta za obračun i isplatu plata u kojem je sadržan dodatak na ime tih naknada i sastavni je deo koeficijenta za svakog zaposlenog.
U konkretnom slučaju, tužilja je zaposlena u školi, pa se na utvrđivanje i obračun njene plate, kao i naknada i dodataka po osnovu rada, primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama. Supsidijarna primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih nisu drugačije uređeni. Kako je odredbom člana 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama propisano da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, sledi da ta odredba posebnog zakona isključuje primenu odredaba člana 118. stav 1. tač. 5) i 6) Zakona o radu, kao i da posebnim kolektivnim ugovorima za zaposlene u javnim službama nije predviđeno pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora. To pravo nije predviđeno ni Posebnim kolektivnim ugovorom za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“ broj 21/2015), kao ni prethodno važećim Posebnim kolektivnim ugovorom iz 2009. godine. Važećim Posebnim kolektivnim ugovorom za zaposlene u osnovnim i srednjim školama je utvrđeno pravo zaposlenih na isplatu plate u visini minimalne zarade, ali ne i pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora zaposlenima koji primaju platu u visini minimalne zarade. S obzirom na to da je naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u utuženom periodu tužilji isplaćivana kroz koeficijent za obračun njene plate, tužilji ne pripada pravo na dodatnu isplatu naknade ovih troškova koju tužbom potražuje, bez obzira na činjenicu da joj je plata isplaćivana u visini minimalne zarade.
Zbog svega izloženog, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u stavu drugom izreke doneo primenom odredbe člana 416. stav 1. Zakona o parničnom postupku.
Tužena je uspela u postupku po reviziji pa joj, na osnovu odredbe člana 165. stav 2. u vezi člana 153. stav 1. i člana 154. ZPP pripadaju u reviziji opredeljeni troškovi tog postupka na ime angažovanja javnog pravobranilaštva, na osnovu odredbe člana 162. ZPP, u iznosu od 18.000,00 dinara, odmereni primenom važeće Advokatske tarife („Službeni glasnik RS“ broj 37/21 od 14.04.2021. godine).
Iz tih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.
Predsednik veća – sudija
Marina Milanović,s.r.
Za tačnost otpravka
upravitelj pisarnice
Marina Antonić