O b r a z l o ž e nj e

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 1445/21 od 02.07.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijena je žalba tuženog i potvrđena presuda Osnovnog suda u Pančevu P1 185/20 od 01.02.2021. godine kojom je odbijen prejudicijalni protivtužbeni zahtev tuženog za utvrđenje da tužilac, kao zaposleni kod korisnika javnih sredstava, za vreme važenja Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“ br.116/2014) nema pravo na isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije od 18.03.2015. godine i Posebnom kolektivnom ugovoru za javna i javnokomunalna preduzeća Grada Pančeva od 25.06.2015. godine (stav prvi izreke) i usvojen tužbeni zahtev i obavezan tuženi da isplati tužiocu razliku između pripadajućih i isplaćenih iznosa naknade troškova za ishranu u ukupnom iznosu od 37.342,91 dinara i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u ukupnom iznosu od 40.980,71 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom na pojedinačne iznose i za periode dospelosti navedene prvostepenoj presudi za period od marta 2017. do novembra 2018. godine (stav drugi izreke), kao i iznos od 83.495,92 dinara na ime troškova postupka sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom drugim izreke drugostepene presude odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložio da se o reviziji odlučuje kao izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku – ZPP za odlučivanje o reviziji kao o izuzetno dozvoljenoj, imajući u vidu da je u više sudskih odluka ovog suda na koje je revident ukazao izražen drugačiji pravni stav koji je zasnovan na drugačijem tumačenju prava u istoj pravnoj situaciji, pa je doneo odluku kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je u periodu od marta 2017. do novembra 2018. godine bio u radnom odnosu na neodređeno vreme kod tuženog. U tom periodu tuženi je isplaćivao zaposlenima naknadu troškova za ishranu i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa Pravilnikom o zaradama, naknadama zarade, dodacima na zarade i druga primanja od 20.12.2005. godine, po kojima je naknada troškova za ishranu u toku rada iznosila 1.500,00 dinara mesečno, a regres za korišćenje godišnjeg odmora 1.000,00 dinara mesečno. Iznosi dosuđeni tužiocu predstavljaju razliku od tako isplaćenih naknada za utuženi period do iznosa naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa, obračunatih prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS” broj 27/15 od 18.03.2015. godine, stupio na snagu) i Posebnom kolektivnom ugovoru za javna i javno komunalna preduzeća grada Pančeva („Službeni glasnik RS” broj 59/2015, stupio na snagu 03.07.2015. godine). Oba posebna kolektivna ugovora sadrže identične odredbe (u čl. 65. i 66. prvi, odnosno u čl. 84. i 85. drugi) prema kojima, u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu, zaposleni ima pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada sa pripadajućim porezima i doprinostima u najmanjem dnevnom iznosu od 250 dinara (bruto), i pravo na naknadu troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora najmanje 1/12 mesečno od 75% prosečno isplaćene zarade po zaposlenom u Republici Srbiji prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike za prethodnu godinu.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je, primenjujući članove 4, 118, 246, 256. i 258. i 259. Zakona o radu, član 9. stav 1. i 2. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, čl. 65. i 66. Posebnog kolektivnog ugovora za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije i član 84. Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javno komunalno preduzeće grada Pančeva ocenio da tužilac osnovano potražuje manje isplaćenu naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa posebnim kolektivnim ugovorima, te da se pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih primanja kod korisnika javnih sredstava ne odnose na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, pa je usvojio tužbeni zahtev tužioca. Iz istih razloga je odbio protivtužbeni zahtev tuženog. Drugostepeni sud prihvata date razloge prvostepenog suda.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano se revizijom tuženog ukazuje da su nižestepeni sudovi pogrešno primenili materijalno pravo na pravilno utvrđeno činjenično stanje.

Zakon o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine), privremeno uređuje osnovicu, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kod korisnika javnih sredstava, sa ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plata i zarada u javnom sektoru (član 1). Platom se smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava, utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plata izabranog, imenovanog i postavljenog lica i zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonima koji uređuju plate u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama (član 3. stav 1). Odredbom člana 4. istog zakona propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi na osnovu kojih se povećava iznos plate i drugih stalnih primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donetog za vreme primene ovog zakona.

Tuženi je korisnik budžetskih sredstava pa se na njega, osim pomenutog zakona, primenjuju Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu tako da obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom sistemu).

Pošto se pod zaradom smatraju sva primanja iz radnog odnosa, što proizlazi iz odredbe člana 105. stav 3. Zakona o radu, to znači da se i naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, između ostalog, smatraju zaradom u smislu člana 118. Zakona o radu. S druge strane, pojam plate podrazumeva, u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. U pogledu lica (izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih) čiji je radnopravni status uređen Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, naknade troškova za ishranu u toku rada i korišćenja godišnjeg odmora sadržane su u koeficijentu za obračun plate, te se i na te zaposlene, a to znači i na zaposlene kod tuženog, primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj navedenog zakona koji je izričito naveden u odredbi člana 1. a to je: očuvanje finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plata i zarada u javnom sektoru. Konačno, drugačije tumačenje pojma zarade bilo bi suprotno ustavnom načelu jedinstva pravnog poretka i značilo bi selektivnu primenu zakona.

S obzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode i moraju se bezuslovno poštovati, bez prava da se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu, prema kome opštim aktom i ugovorom o radu mogu da se utvrde veća prava i povoljniji uslovi rada od prava i uslova utvrđenih zakonom, kao i druga prava koja nisu utvrđena zakonom, osim ako zakonom nije drukčije određeno iz razloga što je utvrđivanje osnovice za plate drukčije određeno upravo zakonom.

Budući da poseban kolektivni ugovor mora biti u saglasnosti sa zakonom, kako to proizlazi iz odredaba članova 4. i 240. stav 1. Zakona o radu, po shvatanju Vrhovnog kasacionog suda ništave su, shodno članu 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, citirane odredbe oba pomenuta posebna kolektivna ugovora, koji su doneti nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava. Kao ništave, navedene odredbe posebnih kolektivnih ugovora ne mogu da proizvode pravno dejstvo, zbog čega su nižestepene presude preinačene i usvojen protivtužbeni zahtev, a odbijen tužbeni zahtev tužioca za isplatu razlike između zahtevanog i isplaćenog iznosa naknade troškova za ishranu u toku rada i za korišćenje godišnjeg odmora.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Odluka o troškovima iz stava drugog izreke ove odluke doneta je primenom odredaba čl. 153, 154. i 163. ZPP Taksene i Tarife o nagradama i naknadama troškova za rad advokata, prema ranije dostavljenom troškovniku tuženog. Tuženom je dosuđena naknada troškova koji se odnose na sastav odgovora na tužbu i dva obrazložena podneska u iznosima od po 6.000,00 dinara i na zastupanje od strane advokata na četiri održana ročišta u iznosima od po 7.500,00 dinara, kao i na sudsku taksu za protivtužbu, prvostepenu i drugostepenu odluku po 1900,00 dinara i za žalbu 5.033,00 dinara. Tuženom nisu priznati troškovi revizijskog postupka, jer nisu bili konkretno opredeljeni u skladu sa odredbom člana 163. stav 2. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić