-neredovnim i necelovitim uplaćivanjem doprinosa otežao ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i bolovanje;

-aktiviranjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa, odnosno odjavom sa osiguranja kod RF PIO, nakon prijave inspektoratu za rad; u 2. stavu izreke naložio tuženom da o svom trošku objavi stav 1. izreke presude u listu sa nacionalnom pokrivenošću; u 3. stavu izreke je odbio delimično tužbeni zahtev tužioca; u 4. stavu izreke je odlučio da svaka stranka snosi troškove postupka.

Apelacioni sud u Beogradu je doneo presudu Gž1 3487/21 dana 10.12.2021. godine kojom je preinačio presudu Višeg suda u Beogradu P1 6/21 od 26.04.2021. godine, u delu stava 1. i 2. izreke, tako što je odbio tužbeni zahtev tužioca da se utvrdi da je tuženi izvršio akt diskriminacije na osnovu pola i porodičnog statusa u oblasti rada i zapošljavanja stavljanjem AA iz ... u neopravdano nepovoljniji položaj, na način što joj je u toku trajanja trudnoće, porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta uskratio pravo na plaćeno odsustvo zbog odlaska kod lekara tokom trudnoće, i da svom trošku objavi ovaj deo stava 1. izreke presude u listu sa nacionalnom pokrivenošću, kao neosnovan, dok je odbio kao neosnovanu žalbu tuženog i potvrdio istu presudu u preostalom delu stava 1, I2. i u stavu 4. izreke i odbio zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude je dozvoljenu i blagovremenu reviziju izjavio tuženi, kojom presudu pobija zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP, učinjene u postupku pred drugostepenim sudom, zbog pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je spitao pobijanu presudu po odredbi člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/2011... 18/2020) i našao da je revizija tuženog delimično osnovana, u delu kojim je pobijanom presudom pravnosnažno odlučeno o tužbenom zahtevu za utvrđenje da je tuženi izvršio akt diskriminacije na osnovu pola i porodičnog statusa u oblasti rada i zapošljavanja stavljanjem AA iz ... u neopravdano nepovoljniji položaj na način što je u toku trajanja trudnoće, porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta neredovnim i necelovitim uplaćivanjem doprinosa otežao ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i bolovanje i da se odluka o ovom delu tužbenog zahteva objavi u listu sa nacionalnom pokrivenošću, dok je u odnosu na preostali deo drugostepene presude revizija tuženog neosnovana.

Pobijana presuda je doneta bez bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br 72/2011 ... 18/2020) na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, te bez bitnih povreda odredaba parničnog postupka u smislu člana 374. stav 1. Zakona o parničnom postupku, a na koje revident i ne ukazuje određeno u reviziji. Navodi izneti u reviziji su da je pobijana drugostepena presuda doneta u parničnom postupku u kom je Apelacioni sud u Beogradu ukinuo prethodno donetu prvostepenu presudu rešenjem Gž1 3738/20 od 15.01.2021. godine u kome je zauzeo suprotne stavove od onih na kojima je zasnovana pobijana presuda. Međutim, ovim navodima ne ukazuje se na određenu bitnu povredu odredaba parničnog postupka učinjenu pred drugostepenim sudom u donošenju pobijane presude. Ostali navodi revizije tiču se pravilnosti utvrđenog činjeničnog stanja i pravilnosti primene materijalnog prava.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju na kome su zasnovane nižestepene presude, AA iz ... bila je radno angažovana kod tuženog, najpre bez prijave osiguranja i bez zaključenog ugovora o radu, a 2018. godine ostala je u drugom stanju i po dogovoru sa zakonskim zastupnikom tuženog je sa tuženim zaključila ugovor o radu na neodređeno vreme 02.04.2018. godine. Prijava radi ostvarivanja zdravstvenog osiguranja je izvršena retroaktivno, pa se kasnilo sa evidentiranjem njenog radno pravnog statusa i regulisanjem zdravstvenog osiguranja. Tužilja je u privatnoj praksi obavljala preglede u aprilu 2018. godine, zatim prema potvrdama o privremenoj sprečenosti za rad trebalo je da bude na bolovanju, ali je nastavila da radi do 05.08.2018. godine. Plata joj je isplaćivana u istom iznosu kao i pre zaključenja ugovora o radu. Od plate koja joj je isplaćivana je davala tuženom iznose koje je on trebalo da uplaćuje po osnovu doprinosa za tužilju. Od avgusta 2018. godine joj nije isplaćivana zarada, a tuženi je naknadno za tužilju uplatio poreze i doprinose. Od 02.09.2018. godine otvorila je porodiljsko bolovanje i nakon toga je primala naknadu po tom osnovu. Dana 12.06.2018. godine AA je potpisala blanko sporazumni raskid radnog odnosa. Nakon toga, 25.06.2018. godine joj je izdata zdravstvena kartica. Tuženi je popunio sporazum o prekidu radnog odnosa i predao ga 01.08.2019. godine Republičkom fondu penzijskog i invalidskog osiguranja radi evidentiranja. U sporazumu je upisano da je sačinjen 14.09.2018. godine.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja su nižestepeni sudovi zaključili da je tuženi trajanje radnog odnosa AA ucenio potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa. Revident osporava pravilnost utvrđenja da je izvršio akt diskriminacije na osnovu pola i porodičnog statusa u oblasti rada i zapošljavanja stavljanjem AA u neopravdano nepovoljniji položaj na način što je u toku trajanja trudnoće, porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta trajanje radnog odnosa ucenio potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa. Pravilnost te odluke osporava sa razloga što je odluka jezički nepravilna, jer se trajanje radnog odnosa ne može uceniti, a potom, i ako bi se prihvatilo postojanje uslovljavanja i u tom smislu ucene usled opasnosti od odlaska zaposlene na bolovanja, smatra da postoji protivrečnost u odnosu na dalje utvrđene oblike akata diskriminacije. Smatra da je odluka nelogična i stoga što, ako bi trajanje radnog odnosa zaposlene bilo uslovljeno potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa za slučaj da ona odlazi na bolovanja nakon isteka porodiljskog odsustva, tada bi bilo logično da je taj sporazum tuženi aktivirao nakon njenog odlaska na bolovanje, a ne kako je opisano u izreci presude, nakon prijave zaposlene inspektoratu rada. Ukazuje na sporazum između zaposlene i tuženog kao poslodavca, na osnovu njihovog zajedničkog motiva pri zasnivanju radnog odnosa AA, a to je da ostvari prava za vreme trudnoće i porodiljskog odsustva na naknadu od države, u vezi sa čim je tuženi zaposlenu prijavio radi zdravstvenog osiguranja iz najbolje namere. Ukazuje i na motive zaposlene da bude prijavljena tek od kada je otišla na porodiljsko odsustvo. U vezi sa tim revident osporava i pravilnost utvrđenog činjeničnog stanja o razlozima tužilje da potpiše blanko sporazum o prestanku radnog odnosa.

Revizijski sud nalazi da su nižestepeni sudovi pravilno raspravili bitne činjenice od značaja za zaključak o postojanju diskriminacije AA od strane tuženog kao poslodavca, na način da je trajanje radnog odnosa AA uslovio potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa sa razloga što nije hteo da joj plaća za bolovanja kada joj istekne porodiljsko odsustvo. Pritom, Vrhovni kasacioni sud ne nalazi da je za zaključak o postojanju diskriminacije AA na opisani način i to po osnovu njenog pola i porodičnog statusa, bitan motiv koji je ona pritom imala. Da je ovako uslovljavanje trajanja radnog odnosa u vezi sa polom zaposlene i njenom trudnoćom i s tim u vezi i porodičnim statusom, proizilazi upravo iz utvrđenja da je AA takav sporazum ponuđen sa obrazloženjem da poslodavac neće da joj plaća da se „vuče na bolovanju“ kada joj istekne porodiljsko odsustvo. Protivno shvatanju revidenta, takav pristup poslodavca prema zaposlenoj kod davanja na potpis blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa i na taj način uslovljavanja trajanja radnog odnosa, ne dovodi u pitanje činjenica da je poslodavac aktivirao tako potpisani sporazum o prestanku radnog odnosa već posle prijave inspektoru od strane zaposlene, a ne tek pošto bi se ostvarilo bolovanje zaposlene nakon prestanka porodiljskog odsustva.

Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ br 22/2009) u članu 2. propisao je da diskriminacija i diskriminatorsko postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike i nejednako postupanje u odnosu na lica, na otvoren ili prikriven način, a koje se zasniva na polu, porodičnom statusu i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Prema odredbi člana 6. istog Zakona, neposredna diskriminacija postoji ako se lice zbog njegovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji stavlja u nepovoljniji položaj, ili bi mogao biti stavljen u nepovoljniji položaj. Nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da je u vezi sa polom i porodičnim statusom zaposlena, kao buduća porodilja, koja bi mogla biti u poziciji da koristi bolovanja nakon prestanka porodiljskog odsustva, stavljena u nepovoljniji položaj u odnosu na ostale zaposlene, time što je njen radno- pravni status, odnosno trajanje radnog odnosa uslovljeno potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa, koje poslodavac može iskoristiti za slučaj bolovanja zaposlene. Na taj način zaposlena je diskriminisana u oblasti rada, u smislu odredaba člana 16. stav 1. i člana 20. istog Zakona. Odredbama člana 20. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da je zabranjeno uskraćivanje prava i zbog trudnoće, porodiljskog odsustva, odsustva radi nege deteta ili posebne nege deteta. I revizijski sud nalazi, da je, kada je potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa dovedeno u vezu sa budućim korišćenjem odsustva radi nege deteta zaposlenoj, tada protivno navedenoj odredbi zakona došlo do uskraćivanja njenog prava i istovremeno diskriminacije zaposlene u oblasti rada. Iz toga proizilazi da je osnovan tužbeni zahtev kojim poverenik za zaštitu ravnopravnosti, koji je ovlašćen po odredbi člana 33. stav 1. tačka 3. Zakona o zabani diskriminacije traži da sud utvrdi da je tuženi diskriminatorski postupao prema AA, na osnovu odredbe člana 43. stav 1. tačka 2. Zakona o zabrani diskriminacije.

U vezi revizijskih navoda kojim revident osporava pravilnost utvrđenja o izvršenom aktu diskriminacije na opisani način, revizijski sud ukazuje na odredbu člana 45. stav 2. Zakona o diskriminaciji prema kojoj teret dokazivanja da usled akta, u ovom slučaju blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa, nije došlo do povrede načela jednakosti, odnosno načela jednakih prava i obaveza, snosi tuženi, jer je tužilac učinio verovatnim da je tuženi učinio akt diskriminacije blanko potpisivanjem sporazuma o prestanku radnog odnosa dovođenjem tog potpisa u vezi sa korišćenjem bolovanja od strane zaposlene nakon isteka porodiljskog odsustva. Revident u reviziji samo ukazuje da se po njegovom shvatanju ne može smatrati nesumnjivo utvrđenim da je između zaposlene AA i drugih lica pravljena bilo kakva razlika i da je učinjena diskriminacija svim onim što je od strane redovnih sudova okarakterisano kao diskriminacija od strane tuženog. Međutim, na taj način se ne opovrgava pravilnost utvrđenja nižestepenih sudova. Kako pravilno navodi drugostepeni sud, prema odredbi člana 49. Zakona o ravnopravnosti polova („Službeni glasnik RS“, br. 104/09), kod činjenja verovatnim da jeste izvršen akt diskriminacije po osnovu pola, na tuženom je teret dokazivanja da takvim aktom nije došlo do povrede načela jednakosti, odnosno načela jednakih prava i obaveza.

Napred izneti zaključci ovoga suda odnose se i na pravilnost odluke nižestepenih sudova da utvrde da je tuženi učinio akt diskriminacije prema tužilji na osnovu pola i porodičnog statusa, u oblasti rada, aktiviranjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa, odnosno odjavom sa osiguranja kod RF PIO nakon njene prijave inspektoratu za rad. Ovo utvrđenje rezultira iz prethodnog utvrđenja o diskriminaciji uslovljavanjem trajanja radnog odnosa potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa od strane AA. Dalje, napred izneti zaključci odnose se i na pravilnost odluke nižestepenih sudova da utvrde da je tuženi izvršio akt diskriminacije na osnovu pola i porodičnog statusa u oblasti rada stavljanjem AA u neopravdano nepovoljniji položaj na način da joj je u toku trajanja trudnoće tražio da lično obezbedi sredstva za doprinose. Pravilnost te odluke revident osporava isticanjem da iz iskaza svedoka proizlazi da AA zakonskom zastupniku tuženog lično nije davala nikakav novac po bilo kom osnovu i da je lično zakonski zastupnik sve doprinose uplatio za imenovanu preko angažovanog knjigovođe, čije tvrdnje su potkrepljene pismenim dokazima, te da nema osnova zaključak da je AA sama umesto tuženog plaćala doprinose za sebe. Međutim, nižestepene presude zasnovane su na utvrđenju da je tuženi od AA tražio da ona obezbedi sredstva za doprinose na način da od zarade vrati iznos na ime poreza i doprinosa, a ne na utvrđenju koje osporava revident da je ona lično uplaćivala iznose na ime doprinosa. Isticanje revidenta da utvrđene činjenice same po sebi ne znače da je AA bila u nepovoljnijem položaju od muškaraca zaposlenih kod tuženog, da to u postupku nije utvrđeno, niti da su muškarci zbog pola bili privilegovani po bilo kom osnovu, ne mogu se prihvatiti. Ovo stoga što je tužilac učinio verovatnim da je tuženi na opisan način izvršio akt diskriminacije zaposlene AA zbog njenog pola i porodičnog statusa odnosno zasnivanja radnog odnosa sa njom kao trudnicom, čime je na tuženom bio teret dokazivanja da na takav način nije došlo do povrede načela jednakosti, odnosno načela jednakih prava i obaveza zbog trudnoće i uživanja pod jednakim uslovima svih prava u oblasti rada.

Stoga je revizija tuženog u odnosu na drugostepenu presudu kojom je pravnosnažno odlučeno o utvrđenju diskriminacije na osnovu pola i porodičnog statusa u oblasti rada i zapošljavanja stavljanjem AA u neopravdano nepovoljniji položaj na način što je u toku trajanja trudnoće, porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta trajanje radnog odnosa ucenio, ili pravilnije uslovio, potpisivanjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa, tražio da lično obezbedi sredstva za doprinose i aktiviranjem blanko sporazuma o prestanku radnog odnosa, odnosno odjavom sa osiguranja kod RF PIO nakon prijave inspektoratu za rad, i naloženo tuženom da ovu odluku o svom trošku objavi u listu sa nacionalnom pokrivenošću, revizija neosnovana, te je odbijena primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Međutim, revizija je osnovana u delu kojim se pobija drugostepena presuda o tužbenom zahtevu za utvrđenje istog akta diskriminacije, ali na način da je AA tuženi neredovnim i necelovitim uplaćivanjem doprinosa otežao ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i bolovanje. Ovo stoga, što iz utvrđenih činjenica ne proizlazi osnovanost tužbenog zahteva u tom delu. Naime, utvrđeno je neredovno i necelovito uplaćivanje doprinosa od strane tuženog za zdravstveno osiguranje AA, ali iz toga ne proizlazi da joj je time konkretno otežano ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i bolovanje. Revident osnovano u reviziji ukazuje da je obrazloženje drugostepenog suda neutemeljeno. Iz utvrđenih činjenica ne proizlazi zaključak da je AA u konkretnom slučaju bilo otežano ostvarivanje bilo zdravstvene zaštite, bilo isplate naknade za rade za vreme porodiljskog odsustva. Nužnost blagovremene i odgovarajuće zdravstvene zaštite u trudnoći i isplate naknade zarade za vreme porodiljskog odsustva nije upitna. Međutim, ne proizlazi da je tužilji bila uskraćena blagovremena, ili odgovarajuća zdravstvena zaštita, ili naknada zarade za vreme porodiljskog odsustva usled neredovnog i necelovitog uplaćivanja doprinosa od strane tuženog.

To je razlog što je u navedenom delu pobijana presuda preinačena, po odredbi člana 416. stav 1. Zakona o parničnom postupku tako što je odbijen tužbeni zahtev za utvrđenje da je tuženi izvršio akt diskriminacije tužilje na osnovu pola i porodičnog statusa u oblasti rada i zapošljavanja stavljanjem u neopravdano nepovoljniji položaj na način što je u trajanja trudnoće, porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta neredovnim i necelovitim uplaćivanjem doprinosa otežao ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i bolovanje, te posledično i tužbeni zahtev da se naloži tuženom da o svom trošku objavi odluku u navedenom delu u listu sa nacionalnom pokrivenošću.

Konačan odluka o tužbenim zahtevima nije od značaja za drugačiju odluku o troškovima postupka, a kako je tuženi u manjem delu uspeo sa revizijom, odbijen je njegov zahtev za troškove revizijskog postupka. Prema konačnom uspehu stranaka u parnici svaka stranka snosi svoje troškove parničnog postupka. Odluka je doneta po odredbi člana 165. stav 2 i člana 153. stav 2. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija

Branko Stanić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić