O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Kikindi P1 122/21 od 14.04.2022. godine usvojen je tužbeni zahtev pa je obavezana tužena da tužilji isplati na ime naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora u vremenskom periodu od 01.02.2018. godine do 31.12.2020. godine iznos od 149.990,28 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 01.02.2022. godine pa do isplate, kao i iznos od 31.390,52 dinara na ime obračunate zakonske zatezne kamate počev od dospeća svakog pojedinačnog mesečnog iznosa pa do 31.01.2022. godine i na ime naknade i troškova za ishranu u toku rad (topli obrok) u vremenskom periodu od 01.02.2018. godine do 31.12.2020. godine iznos od 114.788,75 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 01.02.2022. godine do isplate, kao i iznos od 26.521,67 dinara na ime obračunate zakonske zatezne kamate počev od dospeća svakog pojedinačnog mesečnog iznosa pa do 31.01.2022. godine. Obavezana je tužena da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 86.690,00 dinara sa zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate i odbijen je zahtev tužilje za oslobađanje od plaćanja sudske takse u ovom postupku.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 2862/22 od 06.07.2022. godine, odbijena je žalba tužene i potvrđena je navedena prvostepena presuda.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je izjavila blagovremenu reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj, pozivajući se na član 404. Zakona o parničnom postupku.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, ispunjeni su uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tužene, radi ujednačavanja sudske prakse o pravu zaposlenih u osnovnim školama na isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na osnovu odredbe člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 18/20, u daljem tekstu ZPP), pa je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pravilnost pobijane presude, u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužene osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju na kome su zasnovane nižestepene odluke, tužilja je kod tužene zaposlena na radnom mestu ..., sa koeficijentom za obračun plate od 6,30. U utuženom periodu od 01.02.2018. godine do 31.12.2020. godine, tužena je obračunavala tužilji i isplaćivala zaradu tako što je osnovicu koju objavljuje Vlada Republike Srbije množila koeficijentom radnog mesta tužilje. Navedena metodologija obračuna plate se primenjuje na sve zaposlene u državnim organima i javnim službama od jula 2001. godine, od kada je u primeni Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 123/21). Tako dobijeni iznos proizvoda koeficijenta i osnovice, tj. visina osnovne plate tužilje za svaki mesec spornog perioda bila je manja od iznosa minimalne zarade, usled čega je tužena svakog meseca vršila korekciju plate do iznosa minimalne zarade tako da je tužilji u utuženom periodu isplaćivana plata u visini minimalne zarade. U obračunskim listama plata tužilje, naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora nije iskazana kao posebna stavka. Visina potraživanja tužilje određena je prema nalazu veštaka, koji je istu utvrdio u nedostatku parametara iz opštih akata analognom primenom parametara u važećem Posebnom kolektivnom ugovoru koji se odnosi na javna preduzeća u komunalnoj delatnosti koja se finansiraju iz budžeta, koji je važio u spornom periodu, na osnovu koga se isplaćuju navedene naknade zaposlenima koji zaradu takođe ostvaruju isplatom iz budžeta Republike Srbije, te po mišljenju sudskog veštaka ekonomsko-finansijske struke neisplaćena naknada za ishranu za tužilju u spornom periodu ukupno iznosi 114.788,75 dinara, dok neisplaćeni regres u istom periodu iznosi ukupno od 149.990,28 dinara.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev i obavezali tuženu da tužilji isplati naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora za utuženi period, u visini koja je utvrđena veštačenjem, sa pripadajućom kamatom, jer su zaključili da u iznosu minimalne zarade, po definiciji iz člana 111. Zakona o radu, ne može da bude sadržana predmetna naknada troškova, nezavisno od činjenice što je odredbom člana 4. stav 1. Zakona o platama u državnim organima, javnim službama propisano da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stavom 2. istog člana, da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Po mišljenju nižestepenih sudova, u situaciji kada je tužena isplaćivala tužilji minimalnu zaradu sledi da tužilji nije isplaćena naknada za ishranu i regres, pa je tužena dužna da joj te naknade isplati u iznosu utvrđenom veštačenjem, pravnom analogijom, prema kriterijumima u uporednim važećim Kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji za preduzeća koja se finansiraju iz budžeta, koji su bili važeći u istom vremenskom periodu na koji se odnosi i predmetno potraživanje tužilje.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda osnovano se revizijom tužene ukazuje da su nižestepeni sudovi na utvrđeno činjenično stanje pogrešno primenili materijalno pravo.

Naime, Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS“, br. 88/2017...129/2021), u odredbi člana 187. stav 3. propisuje da se na utvrđivanje i obračun plata, naknada i dodataka zaposlenih u ustanovi primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama.

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 123/21), propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3.). Odredbom člana 3. stav 1. tog Zakona, propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plata utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama predsednika Republike i Narodne skupštine Republike Srbije. Na osnovu odredbe člana 4. stav 1. istog Zakona, propisano je da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana Zakona propisuje da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban Kolektivni ugovor za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“, br. 21/15 i 99/20), u odredbi člana 20. propisuje elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata utvrđuje na osnovu: osnovice za obračun plate, koeficijenta sa kojim se množi osnovica, dodataka na platu i obaveza koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plata u skladu sa Zakonom (stav 1.), a ukoliko je osnovna plata zaposlenog, koja je utvrđena na osnovu osnovice za obračun plata i koeficijenta iz propisa o koeficijentima za obračun i isplatu plata, za puno radno vreme i ostvareni standardni učinak, niže od minimalne zarade, osnovna plata zaposlenog utvrđena na gore opisani način, isplaćuje se u visini minimalne zarade (stav 2.).

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05... 95/18), u odredbi člana 118. stav 1. propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to, između ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način (tačka 5.) i regres za korišćenje godišnjeg odmora (tačka 6.), a prema stavu 2. te odredbe Zakona, visina troškova iz stava 1. tačka 5. ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog Zakona primenjuju se i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drugačije određeno, na osnovu odredbe člana 2. stav 2 tog Zakona.

Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama, koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1. te Uredbe, utvrđeni su koeficijenti za obračun i isplatu plata koji se primenjuju na zaposlene u osnovnom obrazovanju.

U konkretnom slučaju, tužilja je zaposlena u školi, pa se na utvrđivanje i obračun njene plate, kao i naknada i dodataka po osnovu rada, primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama. Supsidijerna primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih nisu drugačije uređeni. Zakon o platama u državnim organima i javnim službama, kao poseban zakon, propisuje da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Takođe, posebnim Kolektivnim ugovorom za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“, br. 21/15 i 99/20) nije predviđeno pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, a to pravo nije propisivao ni prethodno važeći Posebni kolektivni ugovor („Službeni glasnik RS“, br. 12/2009). Sledom rečenog, primenom citiranih propisa, tužilji ne pripada pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora jer su te naknade sadržane u koeficijentu njene plate, a okolnost da je tužilji, u spornom periodu isplaćivana minimalna zarada, bez uticaja je na drugačije odlučivanje.

Imajući u vidu sve navedeno, na osnovu člana 416. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u stavu drugom izreke.

Kako je Vrhovni kasacioni sud preinačio nižestepene presude, to je na osnovu člana 153. stav 1., 154., 162. i 163. ZPP odlučio i o troškovima parničnog postupka, pa je obavezao tužilju da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka u ukupnom iznosu od 42.000,00 dinara, i to: za sastav odgovora na tužbu u iznosu od 6.000,00 dinara, za sastav žalbe i revizije iznos od po 18.000,00 dinara, zbog čega je primenom člana 165. stav 2. ZPP odlučeno kao u stavu trećem izreke. Tuženoj se ne dosuđuju troškovi takse na žalbu i odluku po žalbi, takse na reviziju i odluku po reviziji, jer nije postavljen određen zahtev za isplatu tih troškova (član 163. st. 2. ZPP-a).

Predsednik veća - sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić