O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P1 2360/21 od 15.03.2022. godine, stavom prvim, drugim, trećim i četvrtim izreke delimično je usvojen tužbeni zahtev i obavezana tužena da tužilji za period od 01.06.2018. godine do 31.03.2021. godine isplati i to: na ime naknade troškova za ishranu u toku rada iznos od 37.159,36 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 08.06.2021. godine, kao i iznos od 3.542,99 dinara na ime obračunate zakonske zatezne kamate do 07.06.2021. godine, na ime regresa za korišćenje godišnjeg odmora iznos od 52.475,33 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 08.06.2021. godine do isplate, kao i iznos od 6.399,87 dinara na ime obračunate zakonske zatezne kamate do 07.06.2021. godine, kao i da izvrši uplatu razlike doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje nadležnom Fondu PIO za navedeni period na osnovicu koju čine iznosi glavnice naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora iz stavova drugog i trećeg izreke. Stavom četvrtim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje na ime regresa za korišćenje godišnjeg odmora za period od 01.06.2018. godine do 31.03.2021. godine preko dosuđenog do traženog iznosa od 71.189,51 dinar, sa zakonskom zateznom kamatom od 08.06.2021. godine do isplate i na ime obračunate zakonske zatezne kamate do 07.06.2021. godine preko dosuđenog do traženog iznosa od 8.908,55 dinara.Stavom šestim izreke, obavezana je tužena da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 58.500,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom sedmim izreke, tužilja je oslobođena obaveze plaćanja sudskih taksi u ovom sporu.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 2527/22 od 08.06.2022. godine, odbijena je kao neosnova žalba tužene i potvrđena prvostepena presuda u usvajajućem delu.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložila da se o reviziji odluči kao izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.

Pravnosnažnom presudom, odlučeno je po tužbi za isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, ispunjeni su uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tužene, radi ujednačavanja sudske prakse o pravu zaposlenih u javnim službama na isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na osnovu odredbe člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 18/20), pa je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. ZPP, pa je našao da je revizija tužene osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u utuženom periodu bila u radnom odnosu kod tužene na radnom mestu „...“, kao nemeštenik sa osnovnim obrazovanjem, sa koeficijentom za obračun plate od 7,45. U spornom periodu tužena je tužilji obračunavala i isplaćivala zaradu tako što je osnovicu, koju objavljuje Vlada Republike Srbije, množila koeficijentom radnog mesta na osnovu metoda obračuna plate u skladu sa Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19), koji se primenjuje od 18.06.2001. godine, prema kom zakonu se dodaci za regres i ishranu u toku rada za zaposlene kod tužene nisu posebno obračunavali i isplaćivali, jer su sadržani u koeficijentu radnog mesta. Pošto je tako dobijena visina osnovne plate, u spornom periodu, bila niža od iznosa minimalne zarade, tužena je tužilji svakog meseca vršila korekciju plate do iznosa minimalne zarade, pa je tužilji u spornom periodu, isplaćivana plata u visini minimalne zarade. U obračunskim listama plata tužilje nije iskazivana kao posebna stavka naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Veštačenjem je utvrđeno da, na osnovu prisustva na radu i najpovoljnijeg kriterijuma u uporednim važećim Kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji, dnevni iznos toplog obroka je 250,00 dinara bruto na dnevnom nivou, a mesečni iznos naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora iznosi 75% prosečne zarade po zaposlenom u RS prema poslednjem obavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike za prethodnu godinu. Visina potraživanja na ime naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i troškova za ishranu u toku rada utvrđena je ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka za ekonomsko-finansijsku oblast (varijanta iz osnovnog nalaza i mišljenja veštaka).

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev, zaključivši da u iznosu minimalne zarade, po definiciji iz člana 111. Zakona o radu, ne može da bude sadržana predmetna naknada troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, nezavisno od činjenice što je odredbom člana 4. stav 1. Zakona o platama u državnim organima, javnim službama propisano da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stavom 2. istog člana, da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Po mišljenju nižestepenih sudova, u situaciji kada je tužena tužilji isplaćivala minimalnu zaradu sledi da joj nije isplaćena naknada troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, pa je tužena dužna da te naknade isplati u iznosu utvrđenom veštačenjem, prema kriterijumima u uporednim važećim Kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji za javna preduzeća koja se finansiraju iz budžeta, koji su bili važeći u istom vremenskom periodu na koji se odnosi i predmetno potraživanje tužilje.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, stanovište nižestepenih sudova nije pravilno.

Zakon o javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 24/91... 83/14, koji se primenjuje od 01.01.2019. godine) propisuje da se pod javnom službom smatraju ustanove, preduzeća i drugi oblici organizovanja utvrđeni zakonom, koji obavljaju delatnosti, odnosno poslove kojima se obezbeđuje ostvarivanje prava građana, odnosno zadovoljavanje potrebe građana i organizacija, kao i ostvarivanje i drugog zakonom utvrđenog interesa u određenim oblastima (član 1.). Radi obezbeđivanja ostvarivanja prava utvrđenih zakonom i ostvarivanja drugog zakonom utvrđenog interesa u oblasti: obrazovanja, nauke, kulture, fizičke kulture, učeničkog i studentskog standarda, zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, društvene brige o deci, socijalnog osiguranja, zdravstvene zaštite životinja, osnivaju se ustanove (član 3. stav 1.). Ustanovu, preduzeće i drugi oblik organizovanja za obavljanje delatnosti odnosno poslova iz člana 3. ovog zakona mogu osnovati: Republika, autonomna pokrajina, grad, opština i druga pravna i fizička lica (član 4.).

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19), propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3). Odredbom člana 3. stav 1. tog Zakona, propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plata utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama predsednika Republike i Narodne skupštine Republike Srbije. Odredbom člana 4. stav 1. istog Zakona, propisano je da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana propisuje da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Zakonom o platama službenika i nameštenika u organima autonomne pokrajine, jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“ br. 113/17 ... 123/21), u članu 5. stav 1. i 2. propisano je da se osnovna plata službenika i nameštenika određuje množenjem osnovice sa koeficijentom i da službenik i nameštenik ostvaruju pravo na isplatu minimalne zarade obračunate u skladu sa opštim propisima o radu „članu 6. stav 1. propisano je da je osnovica za obračun i isplatu osnovne plate jedinstvena za sve službenike i nameštenike u istoj autonomnoj pokrajini ili jedinici lokalne samouprave kojima se plata isplaćuje iz budžeta autonomne pokrajine odnosno iz budžeta jedinice lokalne samouprave i ne može biti veća od osnovice koja je utvrđena Zakonom o budžetu Republike Srbije za svaku budžetsku godinu, članom 27. propisano je da službenik odnosno nameštenik ostvaruje pravo na naknadu plate u skladu sa Zakonom kojim se uređuje sistem plata u javnom sektoru; članom 29. propisano je da službenik, odnosno nameštenik ima pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa zakonom kojim se uređuje sistem plata u javnom sektoru.

Zakonom o sistemu plata zaposlenih u javnom sektoru („Službeni glasnik RS“ br. 18/16 ... 157/20), u članu 2. stav 1. propisano je da zaposleni ostvaruju pravo na platu, uvećanu platu, naknadu plate, naknadu troškova i druga primanja u skladu sa ovim zakonom i posebnim zakonom, a u stavovima 2. i 3. da se prava iz stava 1. ovog člana uređuju i kolektivnim ugovorom u skladu sa ovim posebnim zakonom i da se na međusobni odnos zakona i kolektivnog ugovora iz stava 2. ovog člana primenjuju opšti propisi o radu; članom 6. propisano je da se osnovna plata određuje množenjem osnovice za obračun i isplata plata sa koeficijentom, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno; članom 7. stav 1. propisano je da je osnovica jedinstvena za sve zaposlene i utvrđuje se za svaku budžetsku godinu Zakonom o budžetu Republike Srbije, uz prethodno pribavljeno mišljenje Socijalno-ekonomskog saveta Republike Srbije o predlogu visine osnovice u postupku pripreme tog zakona, a stavom 2. da izuzetno od stava 1. ovog člana osnovica za obračun i isplatu plata službenika i nameštenika u organima pokrajine i jedinica lokalne samouprave, kao i drugi zaposleni u organima, organizacijama i javnim službama koje osnovala autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave kod kojih se plate pretežno isplaćuju iz budžeta osnivača, utvrđuje se budžetom autonomne pokrajine, odnosno jedinica lokalne samouprave u skladu sa masom sredstava opredeljenom za obračun i isplatu plata u okviru budžeta autonomne pokrajine, jedinica lokalne samouprave, uz prethodno pribavljeno mišljenje Socijalno-ekonomskog saveta; članom 32. stav 3. je propisano da naknada troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora imaju karakter plate i njihovu visinu utvrđuje Vlada uz prethodno pribavljeno mišljenje Socijalno-ekonomskog saveta Republike Srbije, nakon što se za takvu vrstu naknade troškova steknu uslovi u budžetu Republike Srbije, dok je stavom 4. propisano da pravo na pomenute naknade zaposleni ostvaruju u skladu sa odredbama ovog zakona od dana stupanja na snagu akta Vlade iz stava 3. ovog člana; članom 39. stav 6. propisano je da se pravo na platu i druga primanja iz radnog odnosa ostvaruju na osnovu propisa koji su na snazi do početka primene posebnih zakona.

Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01 ... 86/19) članom 1. stav 1. tačke 3. i 4. je uređen način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja pored ostalog, i za zaposlene u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, kao i za zaposlene u javnim službama koje se finansiraju iz doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, a stavom 2. da se plate određuju množenjem osnovce sa koeficijentom, sa mogućnošću dodatka za platu, a pored ovih elemenata za zaposlene u javnim službama, koje se finansiraju iz doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, plata sadrži deo po osnovu radnog učinka, pri čemu se plata određuje množenjem koeficijenta, osnovice i korektivnog koeficijenta; članom 3. je propisano da osnovicu za obračun plata utvrđuje Vlada; članovima 4. i 5. propisano je da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, kao i da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za isharane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Pokrajinskom uredbom o platama, naknadi troškova, otpremnini i drugim primanjima postavljenih i zaposlenih lica u organima APV („Službeni list AP Vojvodine“, br. 27/12 ... 16/20), članom 5. stav 3. propisano je da se pun iznos plate isplaćuje najkasnije do 10. u tekućem mesecu za prethodni mesec; članom 9. propisano je da osnovnu platu čini proizvod osnovice i koeficijenta iz člana 3. ove uredbe; članom 10. propisano je da koeficijent sadrži i dodatke na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora; članom 10. stav 1. propisano je da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslova rada i stručnu spremu, a stavom 2. da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora; članom 14. utvrđeni su koeficijenti za obračun i isplatu plata zaposlenih.

Zakonom o doprinosima za socijalno osiguranje, članom 51. stav 2. propisano je da je poslodavac dužan da zaposlenom obračunava i uplati doprinose, istovremeno sa isplatom zarada, razlike zarade ili ugovorene naknade za privremene i povremene poslove, po propisima koji važe u momentu isplate tih primanja.

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05... 113/17), u odredbi člana 111. stav 1. i 2. propisano je da zaposleni ima pravo na minimalnu zaradu za standardni učinak i vreme provedeno na radu, a da se minimalna zarada određuje na osnovu minimalne cene rada utvrđene u skladu sa ovim zakonom, vremena provedenog na radu i poreza i doprinosa koji se plaćaju iz zarade; članom 118. stav 1. propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to, između ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način (tačka 5.) i regres za korišćenje godišnjeg odmora (tačka 6.), a prema stavu 2. istog člana, visina troškova iz stava 1. tačka 5. ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog Zakona primenjuju se i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drugačije određeno, na osnovu odredbe člana 2. stav 2. tog zakona.

Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 44/01... 58/14), koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 13. te Uredbe, utvrđeni su koeficijenti za obračun isplata zaposlenih iz člana 1. ove Uredbe, koje se primenjuju na zaposlene u zdravstvenim ustanovama.

U konkretnom slučaju, tužilja je zaposlena u Upravi za zajedničke poslove pokrajinskih organa na radnom mestu ..., kao nameštenik sa osnovnim obrazovanjem, pa se na utvrđivanje i obračun njene plate, kao i naknade i dodataka po osnovu rada primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u državnim organima i javnim službama. Supsidijarna primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornostim zaposlenih nisu drugačije uređeni. Pošto poseban zakon – Zakon o platama u državnim organima i javnim službama propisuje da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, sledi da ta odredba posebnog Zakona isključuje primenu opšte norme iz Zakona o radu. Posebnim Kolektivnim ugovorom za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, br. 1/15 i 3/18), radno – pravni status tužilje je regulisan Posebnim zakonima pa i Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama kojima se utvrđuje obračun plata i koji predstavlja lex specialis u odnosu na opšti režim rada koji reguliše Zakon o radu, a kojim je predviđeno da koeficijent plate sadrži dodaatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora. Dakle, kako na osnovu člana 4. stav 2. citiranog Zakon o platama u državnim organima i javnim službama kao lex specialis, proizlazi da su primanja po osnovu naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora sadržana u koeficijentu kao jednom od elemenata plate, to ne postoji pravni osnov za ostvarivanje predmetnog prava tužilja. Taj osnov ne postoji ni u opštem aktu. Saglasno navedenom, tužilji ne pripada pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora pošto su te naknade sadržane u koeficijentu njene plate, pa je stoga činjenica da joj je u spornom periodu isplaćivana minimalna zarada (kao ona osnovna plata koja se isplaćuje u toj visini u situaciji kada je bila niža od minimalne zarade) bez uticaja na drugačiju odluku jer ona ne aktivira prava iz Zakona o radu kao opšteg zakona.

Iz izloženih razloga, Vrhovni kasacioni sud je primenom odredbe člana 416. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu drugom izreke.

Tužena je uspela u postupku po reviziji pa joj, na osnovu odredbe člana 165. stav 2. u vezi člana 153. stav 1, 154. i 163. stav 2. ZPP pripadaju opredeljeni troškovi parničnog postupka, i to: za sastav odgovora na tužbu 9.000,00 dinara i sastav dva obrazložena podneska po 9.000,00 dinara, zastupanja na tri održana ročišta po 10.500,00 dinara i za sastav žalbe i revizije po 18.000,00 dinara, prema važećoj Advokatskoj tarifi.

Na osnovu iznetog, primenom člana 165. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić