Apelacioni sud u Novom Sadu je doneo presudu Gž 3444/17 od 23.02.2017. godine, kojom je žalbu tužene odbio i potvrdio presudu Višeg suda u Sremskoj Mitrovici P 24/13 od 11.12.2015. godine, te odbio zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Vrhovni sud je odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 344/17 od 23.02.2017. godine, doneo rešenje Rev 951/2017 dana 04.11.2020. godine, kojim je u prvom stavu izreke odbio kao neosnovanu reviziju tužene izjavljenu protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 344/17 od 23.02.2017. godine kojom je potvrđena presuda Višeg suda u Sremskoj Mitrovici P 24/13 od 11.02.2015. godine u delu odluke o glavnom zahtevu kojim je obavezana tužena da tužiljama na ime naknade za faktički izvršenu eksproprijaciju nepokretnosti solidarno isplati iznos od 321.069,71 evro, sa kamatom po kamatnoj stopi propisanoj Zakonom o zateznoj kamati počev od dana 04.12.2015. godine do isplate, sve u dinarskoj protivvrednosti po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate, kao i delu odluke o troškovima postupka; a u drugom stavu izreke, preinačio presudu Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 344/17 od 23.02.2017. godine i presudu Višeg suda u Sremskoj Mitrovici P 24/13 od 11.02.2015. godine u preostalom delu odluke o glavnom zahtevu, tako što je odbio tužbeni zahtev da se obaveže tužena da tužiljama, na ime naknade za faktički izvršenu eksproprijaciju nepokretnosti, solidarno isplati preko dosuđenog iznosa od 321.069,71 evro pa do traženog iznosa od 399.150,52 evra, i iznos od 78.080,81 evro sa kamatom na taj iznos po kamatnoj stopi propisanoj Zakonom o zateznoj kamati počev od 04.12.2015. godine do isplate, sve u dinarskoj protivvrednosti po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate.

Ustavni sud je, odlučujući o ustavnoj žalbi tužilja, odlukom Už 1189/2021 od 24.08.2023. godine, donetom 29.06.2023. godine utvrdio da je stavom drugim izreke rešenja Vrhovnog kasacionog suda Rev 951/17 od 04.11.2020. godine podnositeljima ustavne žalbe povređeno pravo na pravično suđenje, zajemčeno odredbom člana 32. stav 1. Ustava Republike Srbije; poništio stav drugi izreke rešenja Vrhovnog kasacionog suda Rev 951/17 od 04.11.2020. godine i odredio da isti sud donese novu odluku o reviziji tužene izjavljenu preotiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 344/17 od 23.02.2017. godine, a odbacio zahtev podnosioca ustavne žalbe za naknadu troškova postupka pred Ustavnim sudom.

Postupajući po odredbi člana 104. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu, Vrhovni sud je ponovo odlučio o reviziji tuženog izjavljenoj protiv pravnosnažne drugostepene presude u delu kojim je odlučeno o tužbenom zahtev za iznos preko iznosa od 321.069,51 evra do traženog iznosa od 399.150,52 evra, odnosno za iznos od 78.080,81 evro sa kamatom po kamatnoj stopi propisanoj Zakonom o zateznoj kamati počev od 04.12.2015. godine do isplate, sve u dinarskoj protivvrednosti po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate, u kom delu je Ustavni sud poništio odluku Vrhovnog kasacionog suda Rev 951/2017 od 04.11.2020. godine, kojom je odlučeno o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 344/17 od 23.02.2017. godine u navedenom delu.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu drugostepenu presudu po odredbama člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/2011 ... 10/23 – dr zakon).

Pobijanom presudom je odlučeno o tužbenom zahtevu kojim tužilje traže da se tuženi obaveže da im isplati naknadu za faktički izvršenu eksproprijaciju nepokretnosti kat. parc. br. .., po vrsti označenoj kao zemljište u građevinskom području, koja parcela je rešenjem Republičkog geodetskog zavoda, Službe za katastar nepokretnosti od 21.06.2013. godine, podeljena na dve katastarske parcele: br. .. i br. .., obe šuma 2. klase, upisane u List nepokretnosti broj .. KO ... .

U navedenom delu, koji je predmet ispitivanja nakon delimičnog poništavanja rešenja Vrhovnog kasacionog suda od strane Ustavnog suda, pobijana drugostepena presuda je doneta bez bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Tuženi je izjavio dozvoljenu i blagovremenu reviziju kojom presudu pobija zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Prema činjeničnom stanju utvrđenom od strane prvostepenog suda, kao suvlasnici na katastarskoj parceli broj .. su u Katastru nepokretnosti za KO ..., List nepokretnosti broj 2.., upisane VV iz ... u 1/3 dela, AA iz ... u 1/3 dela i BB iz ... u 1/3 dela. Nakon smrti VV, tužilje su oglašene za naslednike i na pravu svojine od 1/3 dela na navedenoj nepokretnosti, u po 1/2. Tužilje su 19.11.2010. godine dale saglasnost Opštini Pećinci za izradu urbanističkog projekta preparcelacije za tu katastarsku parcelu, za potrebe formiranja saobraćajnice, kao i saglasnost da tužena u sprovedenom postupku preparcelacije nastalu promenu provede kod RGZ Službe za katastar nepokretnosti Pećinci. Nakon što je Planom detaljne regulacije radne zone 5.1. KO ... deo iste katastarske parcele predviđen za izgradnju saobraćajnice u širini od 15 m i nakon zaključka upravnog odbora Fonda za građevinsko zemljište, izgradnju i održavanje komunalnih objekata, lokalnih i nekategorisanih puteva Opštine Pećinci od 12.09.2011. godine da se pokrene postupak eksprorpijacije nepokretnosti među kojima i dela katastarske parcele broj .. u KO ..., Opštinsko javno pravobranilaštvo Opštine Pećinci je dostavilo 14.09.2011. godine Republičkom ministarstvu finansija zahtev za eksproprijaciju nepokretnosti radi izgradnje saobraćajnica, radi utvrđivanja opšteg interesa za eksproprijaciju nepokretnosti u korist Opštine Pećinci radi izgradnje saobraćajnica. Vlada Republike Srbije donela je rešenje 19.04.2012. godine, kojim je utvrdila pravni interes za eksproprijaciju, odnosno administrativni prenos nepokretnosti u cilju izgradnje saobraćajnica na teritoriji Opštine Pećinci saglasno Planu detaljne regulacije radne zone 5.1. KO ..., na nepokretnostima u KO ... i odredila Opštinu Pećinci za korisnika eksproprijacije, odnosno administrativnog prenosa nepokretnosti. Rešenjem RGZ SKN od 21.06.2013. godine je dozvoljena deoba u KO ... katastarske parcele broj .. . Viši sud u Sremskoj Mitrovici je 08.12.2011. godine odredio privremenu meru zabrane tuženom da naloži, zatraži ili naredi trećem licu izvođenje građevinskih radova na parceli br. .., u postupku koji se vodio pod 1P 24/11, u kom je potom doneta presuda kojom su po tužbi istih tužilja obavezani tuženi Opština Pećinci i „Medija invest“ DOO Šimanovci da se sa svim licima i stvarima isele sa katastarske parcele .. u KO ... i da istu predaju u državinu tužiljama. Apelacioni sud u Novom Sadu je preinačio presudu Višeg suda u Sremskoj Mitrovici 1P 24/11 od 05.07.2012. godine, tako što je odbio tužbeni zahtev tužilja. Na nastalim parcelama broj .. i broj .., obe šuma 2. klase, zemljište u građevinskom području, ukupne površine 1 ha 57 a 31 m2 upisane su kao suvlasnici ovde tužilje u po 1/2 dela.

Novonastale parcele se nalaze pored autoputa i u prirodi predstavljaju delove puta (saobraćajnice). Iste se nalaze u gradskom-građevinskom području i predstavljaju javno građevinsko zemljište – delove saobraćajnice. Parcela broj .. je izgrađeni put i cela površina te parcele predviđena je za put i površinu regulacije uz put, a parcela broj .. predviđena je za zaštitno zelenilo uz taj put i auto put E-70. Saobraćajnica je izgrađena, a na delu novonastale parcele .. je divlja šuma i šipražje. Zbog toga je tržišna vrednost nepokretnosti određena na bazi upoređivanja cena sa nepokretnostima sličnih karakteristika. Utvrđeno je da je u septembru 2011. godine, tržišna vrednost novonastalih parcela ukupno 399.150,52 evra, a na dan 12.10.2015. godine, tržišna vrednost tih parcela je ukupno 321.069,71 evro.

Na temelju tako utvrđenog činjeničnog stanja je prvostepeni sud zaključio da je tužena dužna da tužiljama plati naknadu za oduzete nepokretnosti čiju visinu je odmerio shodno odredbama člana 11. i člana 42. Zakona o eksproprijaciji. Kako sporazum o naknadi za eksproprisane nepokretnosti nije postignut, visina naknade je odmerena prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi, u iznosu od 399.150,52 evra sa zakonskom zateznom kamatom od 04.12.2015. godine do isplate, u dinarskoj protivvrednosti po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate. Osnov obaveze tuženog je u činjenici da je tužena bez sprovedenog postupka za izuzimanje zemljišta izvršila faktičku eksproprijaciju tako što je na jednoj od parcela izgrađen put, i to usled propusta tužene koja je dozvolila izgradnju objekta od javnog interesa na zemljištu koje nije formalno eksproprisano čime je dovela do ugrožavanja i povrede subjektivnih i građanskih prava tužilja. Dakle, tužiljama je prvostepenom presudom dosuđena naknada za faktički oduzetu katastarsku parcelu, utvrđena prema tržišnoj ceni u momentu donošenja prvostepene odluke.

Drugostepeni sud je potvrdio prvostepenu presudu sa razloga što nalazi da postoji obaveza tužene da tužiljama naknadi štetu koju trpe zbog toga što im se predmetne parcele ne mogu vratiti, u smislu odredbe člana 189. ZOO, odnosno da tužena ima obavezu da tužiljama isplati naknadu u visini procenjene tržišne vrednosti oduzetih parcela shodno odredbama člana 1., 11., 42. i 72. Zakona o eksproprijaciji. Tužena je kao korisnik eksproprijacije imala obavezu da zemljište koje je postalo javna svojina eksproprište od ranijih vlasnika, izuzme ga iz njihovog poseda i za to plati odgovarajuću naknadu. To tužena nije učinila u zakonitom postupku eksproprijacije, a parcele je tužiljama faktički oduzela, odnosno izvršila je takozvanu faktičku eksproprijaciju.

I Vrhovni kasacioni sud je, odlučujući o reviziji tužene, smatrao da je tužena faktički eksproprisala nepokretnost tužilja, zbog čega tužilje imaju pravo na naknadu u novcu za eksproprisane nepokretnosti po tržišnoj ceni takvog zemljišta prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi, koja je od strane prvostepenog suda na osnovu veštačenja utvrđena u visini od 321.069,71 evro. Zbog toga je Vrhovni kasacioni sud delom preinačio nižestepene presude i odbio tužbeni zahtev preko iznosa od 321.069,71 evro pa do traženog iznosa od 399.150,52 evra. Revizijski sud se pozvao na odredbe člana 41. stav 2. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS“ br 53/95, „Službeni list SRJ“ br. 16/01 i „Službeni glasnik RS“ br. 20/09) kojim je propisano da se visina naknade u novcu za eksproprisane nepokretnosti određuje po tržišnoj ceni prema okolnostima u momentu zaključenja sporazuma o visini naknade, a ako sporazum nije postignut, prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi, te na odredbe člana 42. stav 1. istog zakona kojim je propisano da se naknada za eksproprisano poljoprivredno zemljište i građevinsko zemljište određuje u novcu po tržišnoj ceni takvog zemljišta, ako zakonom nije drugačije određeno.

Ustavni sud je u odluci Už 1189/2021 od 24.08.2023. godine, koju je doneo 29.06.2023. godine, u razlozima za poništavanje drugog stava izreke rešenja Vrhovnog kasacionog suda Rev 951/17 od 04.11.2020. godine, naveo da u slučaju oduzimanja imovine od sopstvenika bez sprovedenog postupka eksproprijacije, raniji sopstvenici imovine u cilju zaštite svojih imovinskih prava se primoravaju da preduzmu pravne mere protiv korisnika eksproprijacije, a to je tužba za naknadu štete. Ustavni sud prihvata pravni stav da tzv. faktička eksproprijacija ne predstavlja alternativu formalno sprovedene eksproprijacije, jer ona dovodi do pravne nesigurnosti i izaziva neizvesnost kod ranijih sopstvenika nepokretnosti povodom pravnih posledica ovakve radnje organa javne vlasti i stoga ocenjuje da se novčana naknada kod tzv. faktičke eksproprijacije ne može izjednačiti sa novčanom naknadom koja se dosuđuje kroz formalno sprovedene eksproprijacije, te da novčana naknada kod tzv. faktičke eksproprijacije mora, koliko je to moguće, izbrisati sve posledice nezakonitog čina oduzimanja imovine i ponovo uspostavi situaciju koja bi, po svoj prilici, postojala da to oduzimanje nije počinjeno. Ustavni sud smatra da treba uzeti u obzir specifične okolnosti kod sprovedene tzv. faktičke eksproprijacije, u smislu da se pravne posledice tzv. faktičke eksproprijacije i formalne eksproprijacije ne mogu u potpunosti izjednačiti, a samim tim i novčana naknada zbog oduzimanja zemljišta. Ocenjuje da se u konkretnom slučaju visina naknade zbog oduzimanja zemljišta ne može odrediti isključivo prema odredbi člana 41. stav 2. Zakona o eksproprijaciji (po tržišnoj ceni prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi).

Vrhovni sud je, sprovodeći odluku Ustavnog suda, doneo novu odluku o reviziji tužene izjavljenoj protiv drugostepene presude u navedenom delu, te je ceneći sve okolnosti slučaja zaključio da je pravnosnažna presuda nižestepenih sudova u delu kojim je usvojen tužbeni zahtev preko iznosa od 321.069,71 evra, sa zakonskom zateznom kamatom od 04.12.2015. godine do konačne isplate, sve u dinarskoj protivvrednosti po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate, doneta pogrešnom primenom materijalnog prava.

Kako je rečeno u nižestepenim presudama, u konkretnom slučaju došlo je do faktičke eksproprijacije imovine tužilja, koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi ili drugi objekti od javnog i opšteg interesa iako ne postoji odluka – rešenje o oduzimanju zemljišta, odnosno nije sproveden postupak eksproprijacije predviđen Zakonom o eksproprijaciji. I u konkretnom slučaju tužena je dozvolila izgradnju planiranog objekta od javnog interesa na zemljištu tužilja koje nije formalno eksproprisano, već je tek započet postupak eksproprijacije. Time su prava tužilja povređena, jer je promenjen karakter zemljišta, te se više ne radi o privatnom dobru tužilja, već o javnom dobru u opštoj upotrebi koje je svojina tužene. Tužena snosi odgovornost što je do toga došlo a da prethodno u zakonom predviđenom postupku nije formalno oduzeta nepokretnost tužiljama i za to isplaćena adekvatna naknada. Time je povređeno pravo tužilja na imovinu garantovano članom 58. Ustava Republike Srbije, pa je dosuda novčane naknade način da se uspostavi pravična ravnoteža između interesa tužilja i javnog interesa.

Revizijski sud izražava shvatanje da se ne radi o naknadi štete, koje shvatanje je već izraženo u sudskoj praksi. Prema odredbama Zakona o obligacionim odnosima, člana 154. stav 1, ko drugome prouzrokuje štetu dužan je naknaditi je, ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice. Šteta je, prema odredbi člana 155. ZOO, umanjenje nečije imovine (obična šteta) i sprečavanje njenog povećanja (izmakla korist), kao i nanošenje drugome fizičkog ili psihičkog bola ili straha (nematerijalna šteta). Vrhovni sud ocenjuje da tužilje u ovoj parnici ne traže naknadu za trpljenje prema određenim specifičnim okolnostima, koje je posledica nezakonitog čina oduzimanja imovine, zbog čega su tužilje bile primorane da preduzmu pravne mere protiv tuženog kao korisnika eksproprijacije, odnosno da podnesu tužbu.

Prema sadržini spisa Vrhovni sud ocenjuje da je tužbeni zahtev usmeren na postizanje naknade za faktički oduzeto zemljište tužiljama, kao novčane ekvivalencije faktički oduzetom zemljištu. Vrhovni sud ocenjuje da je naknada za faktički eksproprisano zemljište sui generis, ona je supstitut za realnu nepokretnost u svojini tužilja. Stoga taj zahtev i ne zastareva kao pravo na naknadu štete, utemeljeno u odredbama člana 145. i 155. Zakona o obligacionim odnosima. Tu naknadu tužilje traže tužbenim zahtevom, dok preko iznosa naknade za oduzeto zemljište one i nisu postavile određeni zahtev za naknadu kakve druge štete koju trpe prema konkretnim okolnostima zbog preduzimanja mera protiv tužene koja je u nezakonitom postupku tužilje lišila poseda na nepokretnostima. Prema konkretnim okolnostima slučaja, Vrhovni sud ocenjuje da nema takvih, specifičnih okolnosti koje bi iziskivale da tužilje ostvare veću novčanu naknadu od tržišne vrednosti zemljišta u vreme presuđenja, koju bi ostvarile da je sprovedena formalna eksproprijacija, odnosno da je sproveden zakonom predviđen postupak eksproprijacije, i da u tom postupku nije postignut sporazum o novčanoj naknadi koja pripada tužiljama za oduzete nepokretnosti, prevedene iz prava svojine tužilja u javnu svojinu čiji je titular ovde tužena. Kod takvog stanja stvari, Vrhovni sud zaključuje da nema osnova u materijalnom pravu da se tužiljama dosudi veća vrednost u novcu kao supstitucija njihove imovine od tržišne vrednosti nepokretnosti. Stoga u konkretnom slučaju odmerava vrednost pripadajuće naknade prema okolnostima u vreme prvostepenog presuđenja. Na dan prvostepenog presuđenja, kako je to utvrdio prvostepeni sud a drugostepeni prihvatio za pravilno utvrđeno, tržišna vrednost predmetnih nepokretnosti, utvrđena prema cenama parcela građevinskog zemljišta koja prema svojim karakteristikama odgovara predmetnom, iznosila je 321.069,71 evro, te je na taj iznos obavezan tuženi. Kako je naknada utvrđena u vreme prvostepenog presuđenja, to tužiljama pripada zakonska zatezna kamata na taj iznos od dana prvostepenog presuđenja. Iz tih razloga je revizijski sud preinačio prvostepenu i drugostepenu presudu tako što je odbio tužbeni zahtev u navedenom delu, preko iznosa od 321.069,71 evra sa zateznom kamatom, u dinarskoj protivvrednosti, primenom odredbe člana 416. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić