U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović, Zorice Bulajić, Vesne Stanković i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Jovan Prodanović, advokat iz ..., protiv tuženog JKP „Zelenilo“ Pančevo, čiji su punomoćnici Branislav Bjelica i Zoran Krstić, advokati iz ..., uz učešće umešača na strani tuženog Grada Pančeva, čiji je zakonski zastupnik Gradsko pravobranilaštvo Grada Pančeva, radi isplate po tužbi i utvrđenja po protivtužbi, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4383/21 od 24.12.2021. godine, u sednici održanoj 01.11.2023. godine, doneo je

P R E S U D U

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4383/21 od 24.12.2021. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

PREINAČUJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4383/21 od 24.12.2021. godine, u delu kojim je odlučeno o tužbenom zahtevu i troškovima postupka i presuda Osnovnog suda u Pančevu P1 574/19 od 12.05.2021. godine, ispravljena rešenjem istog suda P1 574/19 od 23.06.2021. godine, u delu za isplatu toplog obroka, regresa i troškova postupka, tako što se ODBIJA kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca da se obaveže tuženi da mu isplati, za period od 01.11.2016. godine do 31.10.2019. godine, na ime naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora iznos od 73.546,57 dinara i na ime naknade troškova ishrane u toku rada iznos od 71.110,94 dinara, sa pripadajućom zakonskom zateznom kamatom na pojedinačne mesečne iznose od dospelosti pa do isplate (bliže određeno u stavovima četvrtom i petom izreke prvostepene presude) i ODBIJA SE zahtev tužioca za naknadu troškova parničnog postupka.

U preostalom delu revizija tuženog se ODBIJA.

OBAVEZUJE SE tužilac da tuženom naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 46.500,00 dinara, u roku od 15 dana od dana prijema otpravka presude.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Pančevu P1 574/19 od 12.05.2021. godine, ispravljenom rešenjem istog suda P1 574/19 od 23.06.2021. godine, stavom prvim izreke, dozvoljeno je raspravljanje po prejudicijelnoj protivtužbi. Stavom drugim izreke, dozvoljeno je stupanje u parnicu umešača Grada Pančeva na strani tuženog. Stavom trećim izreke, odbijen je kao neosnovan protivtužbeni zahtev tuženog – protivtužioca iz prejudicijelne protivtužbe kojom je traženo da se utvrdi da tužilac – protivtuženi kao zaposleni kod korisnika javnih sredstava nema pravo na naplatu – isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji RS od 18.03.2015. godine i Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javnokomunalna preduzeća Grada Pančeva od 25.06.2015. godine za vreme važenja Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, kao i da se obaveže tužilac – protivtuženi da tuženom – protivtužiocu naknadi sve parnične troškove sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti do isplate. Stavom četvrtim i petim izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužioca i obavezan tuženi da tužiocu za period od 01.11.2016. godine do 31.10.2019. godine na ime naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora isplati ukupan iznos od 73.546,57 dinara i na ime naknade troškova ishrane u toku rada ukupan iznos od 71.110,94 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom na pojedinačno opredeljene mesečne iznose od dospelosti do isplate. Stavom šestim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 130.386,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4383/21 od 24.12.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tuženog i umešača na strani tuženog i prvostepena presuda potvrđena u stavu trećem, četvrtom, petom i šestom izreke, kao i rešenje prvostepenog suda od 23.06.2021. godine. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev umešača na strani tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložio da se o reviziji odluči kao izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.

Pravnosnažnom presudom, odlučeno je po tužbi za isplatu naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i troškova za ishranu u toku rada i po protivtužbi radi utvrđenja.

Imajući u vidu različitu sudsku praksu u istoj pravnoj situaciji izraženim u presudama na koje je revident ukazao, Vrhovni sud nalazi da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku da se revizija smatra izuzetno dozvoljenom, pa je radi potrebe ujednačavanja sudske prakse doneo odluku kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11 ... 18/20 i 10/23 – drugi zakon), i utvrdio da je revizija osnovana u delu odluke kojom je odlučeno o tužbenom zahtevu.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je u radnom odnosu kod tuženog na neodređeno vreme. U utuženom periodu poslodavac je naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora isplaćivao zaposlenima u skladu sa Pravilnikom o zaradama, naknadama zarade, dodacima na zarade i druga primanja. Iznosi dosuđeni tužiocu predstavljaju razliku naknade troškova ishrane u toku rada i regresa u vrednosti propisanoj Posebnim kolektivnim ugovorom za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike („Službeni glasnik RS” br. 27/15 od 18.03.2015. godine, stupio na snagu 26.03.2015. godine) i Posebnim kolektivnim ugovorom za javna i javno komunalna preduzeća grada Pančeva („Službeni glasnik RS” br. 59/2015, koji je stupio na snagu 03.07.2015. godine) i naknade tih troškova isplaćenih tužiocu - protivtuženom za utuženi period. Oba Posebna kolektivna ugovora sadrže identičnu odredbu u pogledu visine navedenih troškova. Visina potraživanja utvrđena je na osnovu nalaza veštaka ekonomsko-finansijske struke.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenjujući članove 118, 246, 256. i 257. Zakona o radu, člana 9. stav 1. i 2. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, član 65. i 66. Posebnog kolektivnog ugovora za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije i član 84. i 85. Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javnokomunalna preduzeća Grada Pančeva, ocenio da tužilac osnovano potražuje manje isplaćenu naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres u skladu sa posebnim kolektivnim ugovorima, te da se pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata odnosno zarade i drugih primanja kod korisnika javnih sredstava ne odnose na naknadu ishrane u toku rada i regres, pa je usvojio tužben zahtev tužioca. Kako se radi o istom identitetu spora, iz istih razloga je odbio protivtužbeni zahtev tuženog.

Drugostepeni sud prihvata date razloge prvostepenog suda, s tim što dodaje da iako se troškovi za ishranu u toku rada i regres smatraju zaradom u širem smislu tog pojma određenog članom 105. stav 3. Zakona o radu (jer se na ova primanja plaćaju porezi i doprinosi koji terete zaradu) i članom 118. stav 1. tačka 5. i 6. Zakona o radu, ova naknada ima karakter naknade za povećane troškove koje zaposleni ima dok radi, a ne karakter naknade za obavljeni rad iz članova 106. i 107. Zakona o radu, pa se i iz ovih razloga ne mogu primeniti pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarade.

Po oceni Vrhovnog suda osnovano se revizijom tuženog ukazuje da su nižestepeni sudovi na pravilno utvrđeno činjenično stanje pogrešno primenili materijalno pravo.

Odredbom člana 1. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) propisano je da se ovim zakonom privremeno uređuje osnovica, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kod korisnika javnih sredstava, s ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plate i zarada u javnom sektoru. Članom 3. stav 1. istog zakona propisano je da se u ovom zakonu platom smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plate izabranog, imenovanog i postavljenog lica i zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonima koji uređuju plate u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama. U članu 4. istog zakona, propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava po osnovu napredovanja) kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugog stalnog primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona.

Pod zaradom smatraju se primanja iz radnog odnosa kao što je, između ostalog, i naknada za ishranu u toku rada, što proizlazi iz odredbe člana 105. Zakona o radu, a pojam zarade u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, podrazumeva zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava (član 1), jer bi to značilo selektivnu primenu zakona, imajući u vidu da koeficijent za obračun plate izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u skladu sa Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na koje se kao i na zaposlene kod tuženog primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava.

Imajući u vidu navedeno, kao i činjenicu da je tuženi korisnik budžetskih sredstava, to se na tuženog, osim pomenutog zakona, primenjuje i Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu, pa obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom sistemu). S obzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode koja se moraju bezuslovno poštovati, bez prava da se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu, jer je upravo zakonom određen način utvrđivanja osnovice za plate. Zbog toga, po shvatanju Vrhovnog suda, odredbe Posebnog kolektivnog ugovora, donete nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, ništave su i kao takve ne mogu da proizvode pravno dejstvo (PKU ne može biti suprotan zakonu na osnovu člana 103. ZOO u vezi člana 240. Zakona o radu), zbog čega su nižestepene presude preinačene i tužbeni zahtev tužioca odbijen.

U preostalom delu, revizija tuženog je odbijena, jer je prejudicijelna protivtužba tuženog podneta je 11.09.2020. godine radi utvrđenja da tužilac- protivtuženi nema pravo na naplatu-isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na tritoriji Republike Srbije od 18.03.2015. godine i Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javno komunalna preduzeća grada Pančeva od 25.06.2015. godine za vreme važenja Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, br. 116/2014). U konkretnom slučaju, protivtužbeni zahtev za utvrđenje je formulisan tako da sa tužbenim zahtevom za činidbu – isplatu novčanih iznosa čini neodvojivu celinu, imajući u vidu da tužilac traži isplatu naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i troškova za ishranu u toku rada, a da se protivtužbom tuženog traži da se utvrdi da tužilac nema pravo na isplatu navedenih naknada. Kako se tužba (protivtužba) za utvrđenje na osnovu člana 194. stav 2. ZPP može podneti ako tužilac ima pravni interes da sud utvrdi postojanje, odnosno nepostojanje nekog spornog prava ili pravnog odnosa, pre dospelosti zahteva za činidbu iz istog odnosa, a u ovom postupku to nije slučaj, jer su potraživanja dospela, to ovaj sud nalazi da je pravilno odbijen protivtužbeni zahtev.

Na osnovu izloženog člana 414. stav 1. i 416. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom i trećem izreke.

Tuženi je delimično uspeo u postupku po reviziji, pa mu na osnovu članova 153. stav 1, 154. stav 2. i 163. stav 2. ZPP pripadaju opredeljeni troškovi parničnog postupka, koji obuhvataju troškove na ime: sastava odgovora na tužbu od strane advokata 9.000,00 dinara, zastupanja na tri održana ročišta po 10.500,00 dinara i jednom neodržanom ročištu 6.000,00 dinara, sve prema Advokatskoj tarifi važećoj u vreme preduzimanja ovih parničnih radnji, dok trošak na ime sastava žalbe i revizije od strane advokata, kao i trošak sudskih taksi nije priznat jer zahtev nije opredeljen u smislu člana 163. stav 2. ZPP. Kako su preinačene nižestepene presude i odbijen tuženi zahtev, povodom revizije tuženog, to su preinačene nižestepene presude i u pogledu odluke o troškovima, tako što je odbijen zahtev tužioca za naknadu troškova postupka.

Na osnovu člana 165. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u stavu četvrtom izreke.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić