Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 1273/22 od 23.03.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužilje i potvrđena presuda Višeg suda u Beogradu P 1906/21 od 01.12.2021. godine u stavu drugom izreke. Stavom drugim, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i presuda Višeg suda u Beogradu P 1906/21 od 01.12.2021. godine je potvrđena u stavu prvom izreke u delu u kome je tužena obavezana da tužilji na ime naknade nematerijalne štete zbog pretrpljenih duševnih bolova zbog neosnovanog lišenja slobode, rehabilitovanog sada pok. BB, isplati iznos od 1.200.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 01.12.2021. godine do konačne isplate. Stavom trećim izreke preinačena je presuda Višeg suda u Beogradu P 1906/21 od 01.12.2021. godine u preostalom delu stava prvog izreke, tako što je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev tužilje da joj tužena na ime naknade nematerijalne štete zbog pretrpljenih duševnih bolova zbog neosnovanog lišenja slobode, rehabilitovanog sada pok. BB, isplati iznos od još 2.300.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 01.12.2021. godine, kao dana presuđenja, pa do isplate. Stavom četvrtim izreke preinačeno je rešenje o troškovima parničnog postupka iz stava trećeg izreke presude Višeg suda u Beogradu P 1906/21 od 01.12.2021. godine, tako što je obavezana tužena da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 176.600,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od izvršnosti odluke pa do isplate. Stavom petim izreke odbijen je zahtev tužilje za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koje revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a ni u postupku pred drugostepenim sudom nije došlo do propusta u primeni ili do pogrešne primene koje od odredaba ovog zakona, na koje se revizijom neosnovano ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Novom Sadu Reh br. 106/10 od 16.09.2011. godine, usvojen je eventualni zahtev za rehabilitaciju pokojnog BB i utvrđeno da je pokojni BB, rođen ...1910. godine, preminuo 1969. godine, bio žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga. Tužilja je rođena ...1947. godine u ... i ćerka je BB. Tužilja se obraćala zahtevom za rehabilitaciono obaveštenje Ministarstvu pravde 05.11.2020. godine, a Komisija za rehabilitaciono obeštećenje je tužilji predložila novčani iznos od 83.790,00 dinara po osnovu rehabilitacionog obeštećenja, na ime naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode njenog oca, ali tužilja zaključenje sporazuma nije prihvatila. Inače tužiljin otac uhapšen je 19.06.1950. godine kada je tužilja imala 3 godine i čega se ona dobro seća, jer su prisutni u kući bili njih četvoro dece i majka. Nisu znali zašto ga hapse i bili su uznemireni. Tužiljin otac je radio kao vozač u Zadruzi „VV“ u ... . Njihova kuća bila je izolovana jer su proglašeni za neprijatelje države i svi su se plašili da dođu kod njih, dok je tužiljin otac bio u zatvoru, majka se porodila u septembru 1950. godine i trudila se da zaštiti svu svoju decu. Nije imala bilo kakvih informacija o ocu, koji je izašao iz zatvora u septembru 1953. godine i tada im je ispričao da je bio u zatvoru u Kuli, pa u Beogradu, a zatim je odveden na Goli otok, gde je bio do 1953. godine. Pričao je kako su ih tamo maltretirali, tukli, da je imao samo 48 kilograma. Imao je želju da se ubije na Golom otoku, ali je odustao zbog porodice i dece. Po povratku iz zatvora tužiljin otac je bio u zatvoreničkom odelu i niko ga nije prepoznao. Tužilja je tada imala šest godina. Strašno je izgledao i tužilja se plašila da mu priđe. I kasnije je njegova porodica zbog njega imala problema, tužilja nije mogla da se zaposli. Tužiljina majka je bila domaćica, a njihov deda iz Crne Gore im je poslao kravu kako bi imali mleka. Kasnije, kada bi dolazila neka delegacija u ..., dolazili su da tužiljinog oca odvedu u pritvor dok ne prođe ta delegacija. Otac se zaposlio 1958. godine i radio u šećerani do penzionisanja 1961. godine. Pre penzionisanja se razboleo od posledica torture. Imao je povredu bubrega i bešike, te je od karcinoma preminuo ...1969. godine u 57. godini života. Tužilji je otac mnogo nedostajao dok je bio u zatvoru, jer je bila mala i trebala joj je figura oca. Tužilju su tada svi izbegavali jer su znali da je njen otac u zatvoru kao neprijatelj naroda, a i kasnije tužilja je imala neprijatnosti u školi, a i kada je počela da radi. Tužiljin otac jedini problem je imao što je voleo Ruse i po tužiljinom verovanju to je bio jedini razlog što su ga uhapsili.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, a posebno imajući u vidu da je tužilja u vreme lišenja slobode njenog oca imala tri godine i da je bez očevog roditeljskog staranja živela tri godine, te da je nakon toga dugo nosila stigmu deteta „državnog neprijatelja“, prvostepeni sud je primenom materijalnog prava zaključio da tužilja ima pravo na naknadu nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove zbog neosnovanog lišenja slobode i izdržavanja kazne njenog oca na Golom otoku u visini od 3.500.000,00 dinara.

Po oceni Vrhovnog suda, pravilno je apelacioni sud zaključio da tužilja ima pravo na jedinstvenu naknadu nematerijalne štete za duševne bolove prouzrokovane lišenjem slobode oca, pravo na naknadu nematerijalne štete odmerenu u iznosu kojim treba da se postigne pravična satisfakcija za pretrpljeni strah i duševne bolove zbog života bez očevog roditeljskog staranja i to polazeći od odredbe člana 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima u iznosu od 1.200.000,00 dinara, za koji iznos je potvrđena prvostepena presuda, dok je za iznos preko dosuđenog preinačena odbijanjem tužbenog zahteva.

Vrhovni sud je zaključio da su neosnovani revizijski navodi o pogrešnoj primeni materijalnog prava kod određivanja visine pravične novčane naknade tražene nematerijalne štete.

Tužbeni zahtev tužilje zasniva se na odredbama Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“, br.92/2011). Ovim Zakonom propisani su uslovi za rehabilitaciju, krug lica aktivno legitimisan za podnošenje zahteva za rehabilitaciju, kao i uslovi i krug lica legitimisan za ostvarenje prava na vraćanje imovine odnosno obeštećenje za tu imovinu i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Odredbom člana 21. istog zakona predviđena su prava drugih lica. Prema odredbi stava 1. tog člana, lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje u skladu sa odredbom člana 26. stav 3. ovog zakona. Posebno je odredbom stava 2. istog zakonskog člana predviđeno da pravo na rehabilitaciono obeštećenje imaju i bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća i sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica, u skladu sa odredbom člana 26. stav 4. ovog zakona.

Pravo na rehabilitaciono obeštećenje regulisano je odredbama člana 26. Zakona o rehabilitaciji. Odredbom stava 3. istog člana je posebno propisano da rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prema odredbi člana 26. stav 4. istog zakona, lica iz člana 21. stav 2. (bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica) imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Citirane odredbe kojima je regulisana materija prava rehabilitovanog i drugih lica uključujući i pravo na rehabilitaciono obeštećenje, kako to pravilno zaključuje drugostepeni sud, upućuje na zaključak da pravo na naknadu nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove zbog lišenja slobode u smislu člana 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji pripada samo rehabilitovanom licu i licu iz člana 7. tačka 5. tog zakona, što je u ovom slučaju tužilja koja je u periodu od tri godine rasla bez roditeljskog staranja.

Takođe uzimajući u obzir sve navedene činjenice, kao i cilj kome naknada nematerijalne štete služi (član 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima), iznos dosuđen pobijanom drugostepenom odlukom na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove pravilno je i adekvatno odmeren, jer i po nalaženju Vrhovnog suda predstavlja pravičnu naknadu tražene nematerijalne štete. Naime, pravična naknada nematerijalne štete kao oblik otklanjanja štetnih posledica, s obzirom da restitucija po prirodi stvari nije moguća, sastoji se u isplati sume novca kao satisfakciji za pretrpljenu nematerijalnu štetu da bi se kod oštećenog uspostavila psihička i emotivna ravnoteža koja je postojala pre štetnog događaja u meri u kojoj je to moguće, a za pretrpljene patnje i duševne bolove koje je trpeo. Pri tome pravična novčana naknada ne sme biti cilj već mora biti sredstvo za ublažavanje pretrpljene nematerijalne štete, a ne sme pogodovati ni težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodnom i svrhom u smislu podsticanja lukrativnih motiva ili komercijalizacije ličnih dobara.

Imajući ovo u vidu, Vrhovni sud zaključuje da je drugostepeni sud pravilno cenio sve relevantne, utvrđene činjenice koje utiču na odmeravanje visine naknade, shodno članu 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima, uzimajući u obzir starost tužilje u vreme pritvaranja njenog oca, intenzitet i dužinu trajanja duševnih bolova i vreme proteklo od nastanka uzroka koji je doveo do ovakvih posledica, vreme proteklo od prestanka duševnih bolova, pa osnovano nalazi da pravična novčana naknada tužilji na ime rehabilitacione naknade u vidu pretrpljenih duševnih bolova predstavlja iznos od 1.200.000,00 dinara. Preko dosuđenog iznosa na ime naknade ovog vida nematerijalne štete tužbeni zahtev je neosnovan jer dosuđivanje u većem iznosu ne bi odgovaralo značaju povređenog dobra i cilju kome naknada služi što je značajno kod određivanja visine naknade nematerijalne štete na osnovu člana 200. stav 2. ZOO, a što i reviziju tužilje čini neosnovanom. Naknada ovog vida nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove po osnovu prava na rehabilitaciono obeštećenje dosuđuje se shodno svim utvrđenim relevantnim činjenicama i okolnostima konkretnog slučaja uzimajući u obzir intenzitet i trajanje duševnih bolova, vodeći računa o značaju povređenog dobra, te je naknada u konkretnom slučaju pravilno odmerena.

Tužilja u revizijskom postupku nije uspela, pa joj saglasno odredbi člana 165. ZPP ne pripadaju traženi troškovi za sastav revizije.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Vesna Subić,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković