U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Branka Lekić Vrzić advokat iz ..., protiv tuženog BB iz ..., čiji je punomoćnik Vesna Džodić advokat iz ..., radi delimičnog lišenja roditeljskog prava i izmene odluke o uređenju ličnog odnosa, odlučujući o reviziji tužilje koja je izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 351/23 od 26.09.2023. godine, u sednici veća održanoj dana 01.02.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 351/23 od 26.09.2023. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Kragujevcu P2 794/20 od 30.05.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se tuženi liši roditeljskog prava prema maloletnom VV, maloletnoj GG, maloletnom DD i maloletnom ĐĐ, i to: prava na održavanje ličnih odnosa sa maloletnom decom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život dece, a koja se odnose na promenu prebivališta i kretanje maloletne dece van granica Republike Srbije, što je tuženi dužan da prizna i trpi počev od dana prijema prepise presude dok za to traju uslovi, kao neosnovan. Stavom drugim izreke, promenjena je presuda Osnovnog suda u Kragujevcu P2 959/18 od 26.11.2018. godine i lični odnos između tuženog i njegove maloletne dece uređen tako da se odvija deset dana u domaćinstvu oca tokom jula i deset dana tokom avgusta meseca, u terminima od 10. do 20. u mesecu, od septembra i početka školske godine svakog drugog vikenda od petka do nedelje naizmenično, za državne i verske praznike od kojih prvi nailazeći u domaćinstvu oca, na taj način što će ih otac preuzimati i vraćati ispred kapije tužiljinog domaćinstva u ..., kao i tokom zimskog raspusta tako što će deca polovinu raspusta naizmenično provoditi u domaćinstvu oba roditelja, prvi deo zimskog raspusta prve godine u domaćinstvu oca, a naredne godine u domaćinstvu majke, a u kontinuitetu od po deset dana na taj način što će ih otac preuzimati i vraćati ispred kapije tužiljinog domaćinstva u ..., kao i što će tuženi kao otac ostvarivati telefonsku komunikaciju sa maloletnom decom jednom nedeljno, utorkom od 19 do 20 časova, preko telefonskog broja zakonske zastupnice a sa svog telefonskog broja bliže označenog u izreci, pa je obavezana zakonska zastupnica da obezbedi realizaciju ličnog odnosa počev od pravnosnažnosti presude pod pretnjom izvršenja, dok u ostalom delu presuda ostaje neizmenjena. Stavom trećim izreke, određeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 351/23 od 26.09.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilje i tuženog i potvrđena presuda Osnovnog suda u Kragujevcu P2 794/20 od 30.05.2023. godine. Stavom drugim izreke, odbijen je, kao neosnovan zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu odredbe člana 408. ZPP u vezi sa članom 208. Porodičnog zakona, Vrhovni sud je našao da revizija tužilje nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, na koju se tužilja poziva u reviziji, ne predstsvlja razlog za izjavljivanje revizije u smislu odredbe člana 407. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, presudom Osnovnog suda u Kragujevcu P2 959/18 od 26.11.2018. godine razveden je brak parničnih stranaka zaključen dana 05.01.2011. godine, maloletna deca VV (rođen ...2010. godine), GG (rođena ...2012. godine), DD (rođen ...2014. godine) i ĐĐ (rođen ...2016. godine) povereni su na samostalno vršenje roditeljskog prava majci – tužilji, uređen je način održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa ocem – tuženim tako što će se kontakti i dinamika viđanja odvijati svakog drugog vikenda počev od petka od 16 časova do nedelje do 19 časova, svaki drugi rođendan, svaki drugi državni i verski praznik, polovinu zimskog i polovinu letnjeg raspusta, s tim da zimski i letnji raspust provode istovremeno i sa decom koja ne idu u školu, a u toku zimskog raspusta počev od 04. februara do 10. februara i utvrđena obaveza tuženog u izdržavanju maloletne dece. Presudom Osnovnog suda u Kragujevcu P2 41/18 od 29.10.2018. godine (pravnosnažna 18.04.2019. godine) delimično je usvojen tužbeni zahtev pa je tuženom određena mera zaštite od nasilja u porodici kroz zabranu da uznemirava tužilju AA, da se približava u mestu njenog stanovanja i rada na razdaljini ne manjoj od 50 metara i naloženo je tuženom da se iseli iz porodičnog domaćinstva u selu ... i određeno da mere zaštite od nasilja u porodici traju do 29.10.2019. godine. Istom presudom odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se naloži tuženom da se uzdržava od svakog drskog, zlonamernog i bezobzirnog ponašanja kojim se ugrožava njen telesni integritet, duševno zdravlje i spokojstvo. Prema nalazu i mišljenju Instituta za mentalno zdravlje Klinike za odrasle - Kabineta za sudsku psihijatriju Beograd od 05.12.2022. godine, oba roditelja raspolažu kapacitetima da prepoznaju bazične potrebe dece, motivisanost i spremnost da se angažuju u njihovom zbrinjavanju, a u direktnoj komunikaciji roditelja sa decom ne uočava se ponašanje koje odstupa od standarda normalnog ophođenja i komuniciranja sa decom. Teškoće u roditeljskoj ulozi povezuju se prolongiranim nerazrešenim partnerskim konfliktom, čiji sadržaji aktuelno utiču na njihovo roditeljstvo. Psihijatrijsko – psihološka eksploracija i opservacija, odnosno aktuelno stanje ne ukazuje na vršenje nasilja ili zanemarivanja roditelja prema deci. Komisija veštaka, je na osnovu uvida u sudske spise, sagledavanja biviših supružnika i njihovih odnosa, predložila najširi model viđanja dece sa roditeljem kome deca neće biti poverena na brigu i staranje, kako bi se ostvario najpovoljniji vaspitni uticaj i stimulacija, po proceni i predlogu nadležnog organa starateljstva, s obzirom na to da se kod roditelja ne uočavaju znakovi i simptomi bilo kakvog težeg poremećaja psihičkog zdravlja koji bi isključivao i značajno kompromitovao njihovu podobnost za ostvarivanje roditeljskog prava u domenu roditeljstva. Oba roditelja adekvatno prepoznaju i verbalizuju spremnost da zadovoljavaju potrebe dece i imaju uvid u njihove razvojne i vaspitne potrebe. Komisija veštaka je mišljenja je da je u najboljem interesu maloletne dece da održavaju odnose sa oba roditelja, jer to doprinosi normalnom razvoju i sazrevanju dece kao ličnosti. Za fizički, emocionalni, intelektualni, socijalni i moralni razvoj dece važna je stabilnost i neprekinuta podrška roditelja i okoline, i da je važno osigurati deci kontinuitet odnosa sa oba roditelja. U vezi nasilja u porodici, Komisija se izjasnila da psihijatrijsko psihološka eksploracija i opservacija dece ne ukazuje na vršenje nasilja ili zanemarivanja roditelja prema deci, kao ni postojanje simptoma posledica nasilja. Za vreme trajanja eksploracije stručnog rada tima nad decom, vršeni su psihijatrijski pregledi roditelja pojedinačno, zatim dece pojedinačno, opservacije ponašanja i odnosa kada su zajedno u prostoriji, međusobni razgovori psihijatra sa decom i roditeljima u kombinacijama sa svakim od roditelja i dodatno psihološko testiranje ličnosti roditelja i psihijatrijska eksproloracije dece. Na osnovu konzilijarnog nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad „Solidarnost“ Kragujevac i Centra za socijalni rad Gornji Milanovac, celishodno je da roditeljsko pravo nad maloletnom decom vrši majka samostalno, a da se kontakti sa ocem urede po modelu kako je to opisano u stavu drugom izreke prvostepene presude. Iz dostavljenog mišljenja maloletne dece VV i GG, koje je dostavljeno prvostepenom sudu od strane CSR Kragujevac, proizilazi da je nedvosmisleno izražena želja dece da se ne prekine kontakt sa ocem, niti prestanak odlaska u njegovo domaćinstvo, uz ocenu stambenih uslova tuženog u selu ... na ..., o čemu se izjasnio Cenar za socijalni rad „Kolubara“ Valjevo od 24.05.2023. godine. Prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se tuženi delimično liši roditeljkog prava u odnosu na maloletnu decu, i to prava na održavanje ličnih odnosa sa maloletnom decom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život dece, a koje se odnosi na promenu prebivališta i kretanje maloletne dece van granica Srbije, sa obrazloženjem da je u svemu prihvatio nalaz i mišljenje veštaka Instituta za mentalno zdravlje, Klinike za odrasle - Kabineta za sudsku psihijatriju Beograd i nalaza i mišljenjenja Centara za socijalni rad „Solidarnost“ iz Kragujevca i Centra za socijalni rad „Kolubara“ iz Valjeva.

Drugostepeni sud je potvrdio prvostepenu presudu, sa obrazloženjem da ne postoje razlozi da se tuženi liši roditeljskog prava u traženom obimu, te da se održavanje ličnih odnosa maloletne dece sa ocem utvrdi u najširem modelu kako je to prvostepeni sud utvrdio.

Po nalaženju Vrhovnog suda pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo.

Prema članu 78. stav 3. Porodičnog zakona, roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo. Shodno članu 4. istog člana, o pitanjima koja bitno utiču na život deteta, u smislu tog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti.

Ovakvom formulacijom člana 78. stav 4. Porodičnog zakona lista pitanja koja bitno utiču na život deteta nije zaključena, već se ista definišu u svakom konkretnom slučaju. Po nalaženju Vrhovnog suda, pribavljanje putne isprave za maloletne dete, putovanje preko državne granice, promena prebivališta maloletnog deteta, upis u odgovarajuću vaspitnu ustanovu, prijava na zdravstveno i socijalno osiguranje i regulisanje socijalnih davanja za maloletno dete, novčane naknade koje pripadaju maloletnom detetu, potpisivanje dokumenata koje se odnose na boravak, školovanje i sva druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi su pitanja koje bitno utiču na njegov život. Tuženi kao roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da sa drugim roditeljem odlučuje zajednički i sporazumno o pitanjima koja bitno utiču na život dteta, ali postupanje u odnosu sa decom i ne samo roditelja, već svakoga, mora biti u najboljem interesu deteta u smislu člana 6. stav 1. Porodičnog zakona.

Odredbom člana 82. stav 1. Porodičnog zakona propisano je roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti lišen roditeljskog prava.

U konkretnom slučaju, tužilja je postavljenim tužbenim zahtevom tržila da se tuženi liši roditeljskog prava u pogledu prava na održavanje ličnih odnosa sa maloletnom decom i prava da odlučuje o pitanjima koju bitno utiču na život dece, a koja se odnose na promenu prebivališta i kretanje maloletne dece van granica Republike Srbije.

Nadležni organ starateljstva je dao mišljenje u smislu odredbe člana 270. Porodičnog zakona da je u najboljem interesu maloletne dece da roditeljsko pravo nad maloletnom decom vrši majka samostalno, a da se kontakti sa ocem urede po modelu koji je usvojen od strane prvostepenog suda, posebno imajući u vidu mišljenje maloletne dece VV i GG i njihovo nedvosmisleno izražena želja da se ne prekine kontakt sa ocem, niti prestane odlazak u njegovo domaćinstvo. Zbog toga je pravilna odluka nižestepenih sudova kojim je odbijen tužbeni zahtev da se tuženi liši roditeljskog prava u pogledu održavanja ličnih odnosa sa decom i utvrdio najširi model viđanja dece sa tuženim kome deca nisu poverena na brigu i staranje prema nalazu Komisije Instituta za mentalno zdravlje, Klinike za odrasle - Kabineta za sudsku psihijatriju Beograd i Konzilijarnog mišljenja nalaza i nalaza Centra za socijalni rad „Solidarnost“ iz Kragujevca i Centra za socijalni rad „Kolubara“ iz Valjeva.

Odredbom člana 29. stav 1. Zakona o putnim ispravama, propisano je da za maloletno lice, zahtev za izdavanje putne isprave podnosi jedan roditelj, uz pismenu saglasnost drugog roditelja, odnosno drugi zakonski zastupnik ili staratelj. Prema stavu 2. iste odredbe izuzetno putna isprava će se izdati maloletnom licu bez saglasnosti iz stava 1. ovog člana i u slučaju kada je jednom od roditelja odlukom suda dodeljeno starateljstvo nad maloletnim licem. Na osnovu pravnosnažne presude donete u parnici P2 959/18 od 26.11.2018. godine maloletna deca stranaka su poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava i zato tužilja može da podnese zahtev za izdavanje putne isprave bez saglasnosti tuženog shodno članu 29. stav 2. tačka 2. Zakona o putnim ispravama. Zbog toga se odbijanje (nepotrebne) saglasnosti tuženog za izdavanje putne isprave zajedničkom maloletnom detetu ne može smatrati nesavesnim vršenjem prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava i razlogom da se tuženi delimično liši roditeljskog prava.

Odredbom člana 54. Zakona o graničnoj kontroli („Službeni glasnik RS“, br. 24/2018) propisano je da prilikom provere maloletnih lica, policijski službenik posebnu pažnju obraća da li maloletno lice putuje samo ili u pratnji drugog lica. Za prelazak državne granice maloletno lice, državljanin Republike Srbije do navršene 16. godine života, kada putuje samo ili u pratnji drugog lica koje mu nije roditelj ili zakonski zastupnik, mora posedovati overenu saglasnost oba roditelja, ako zajednički vrše roditeljsko pravo, ili zakonskog zastupnika.

Tužilja, kao roditelj koji samostalno vrši roditeljsko pravo, dakle, ima mogućnost da bez saglasnosti tuženog pređe državnu granicu sa maloletnom decom, zbog čega odbijanje nepotrebne saglasnosti tuženog za izdavanje putne isprave za zajedničko maloletno dete ne može se smatrati nesavesnim vršenjem prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava i razlogom da se tuženi delimično liši roditeljskog prava.

Sud je cenio navode u reviziji tužilje da veštaci nisu pravilno vrednovali rizične situacije i da su nalaz i mišljenje izložili paušalno, bez konkretne analize, posebno imajući u vidu da su maloletna deca u toku letnjeg odmora 2021. godine od strane tuženog dovedena u situaciju ozbiljno rizičnu po svoju bezbednost i zdravlje, na taj način što su od strane tuženog puštena sama u čamcu na ... jezeru, bez adekvatne opreme za plivanje i bez nadzora odrasle osobe, što je moglo da se završi kobno za decu da se nije blagovremeno angažovala spasilačka služba, o kom događaju tuženi nije želeo da obavesti tužilju kao majku, kao i da je tuženi vršio nasilje prema tužilji kome su deca prisustvovala. Veštaci su u svom nalazu detaljno analizirali pomenute situacije posle pojedičanog izjašnjavnja dece i dali mišljenje da epizode nasilja pred decom u konkretnoj psihijatrijskoj eksploraciji ne ukazuju na promene u ponašanju, te da nisu ostavile trag na dečiju psihu, a da je u najboljem interesu maloletne dece da održavaju odnos sa ocem prema najširem modelu koji je određen od strane suda.

Sa iznetih razloga, saglasno odredbi člana 414. stav ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković