U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić, Dragane Boljević, Marine Milanović i Vesne Stanković, članova veća, u parnici iz radnog odnosa tužilaca AA iz ... i BB iz ..., koje zastupa Mirjana Ćirković Midić advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo unutrašnjih poslova, koju zastupa Državno pravobranilaštvo iz Beograda, radi isplate, odlučujući o revizijama tužilaca i tužene izjavljenim protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3264/22 od 08.09.2023. godine, na sednici održanoj 27.06.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

DOZVOLJAVA SE odlučivanje o posebnoj reviziji tužilaca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3264/22 od 08.09.2023. godine.

PREINAČUJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3264/22 od 08.09.2023. godine u delu stava prvog izreke i u stavu drugom izreke i presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 3186/17 od 21.09.2021. godine, ispravljena rešenjem istog suda P1 3186/17 od 22.07.2022. godine koje je ispravljeno rešenjem istog suda P1 3186/17 od 09.11.2022. godine, u stavovima drugom, trećem i četvrtom izreke i dopunsko rešenje Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 3186/17 od 03.01.2024. godine, tako što se usvajaju tužbeni zahtevi tužilaca za naknadu štete po osnovu troškova rada i boravka na terenu (terenski dodatak) u periodu od 10.11.2014. do 10.11.2017. godine, pa se OBAVEZUJE TUŽENA da isplati:

-tužiocu AA 389.977,30 dinara ukupno, i to za:

-april 2015. godine iznos od 24.559,20 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.06.2015. godine do isplate,

-maj 2015. godine iznos od 6.139,80 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.07.2015. godine do isplate,

-jun 2015. godine iznos od 13.814,55 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.08.2015. godine do isplate,

-jul 2015. godine iznos od 24.559,20 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.09.2015. godine do isplate,

-avgust 2015. godine iznos od 23.024,25 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.10.2015. godine do isplate,

-septembar 2015. godine iznos od 13.814,55 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2015. godine do isplate,

-oktobar 2015. godine iznos od 10.744,65 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.12.2015. godine do isplate,

-novembar 2015. godine iznos od 21.489,30 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.01.2016. godine do isplate,

-decembar 2015. godine iznos od 1.534,95 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.02.2016. godine do isplate,

-januar 2016. godine iznos od 24.559,20 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.03.2016. godine do isplate,

-februar 2016. godine iznos od 9.209,70 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.04.2016. godine do isplate,

-mart 2016. godine iznos od 24.559,20 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.05.2016. godine do isplate, 

-april 2016. godine iznos od 3.069,90 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.06.2016. godine do isplate,

-maj 2016. godine iznos od 6.139,80 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.07.2016. godine do isplate,

-jun 2016. godine iznos od 21.489,30 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.08.2016. godine do isplate,

-jul 2016. godine iznos od 10.744,65 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.09.2016. godine do isplate,

-avgust 2016. godine iznos od 1.534,95 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.10.2016. godine do isplate,

-septembar 2016. godine iznos od 24.559,20 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2016. godine do isplate,

-oktobar 2016. godine iznos od 23.024,25 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.12.2016. godine do isplate,

-novembar 2016. godine iznos od 23.024,25 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.01.2017. godine do isplate,

-februar 2017. godine iznos od 7.674,75 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.04.2017. godine do isplate,

-mart 2017. godine iznos od 13.814,55 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.05.2017. godine do isplate,

-april 2017. godine iznos od 1.534,95 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.06.2017. godine do isplate,

-maj 2017. godine iznos od 23.024,25 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.07.2017. godine do isplate,

-jun 2017. godine iznos od 9.209,70 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.08.2017. godine do isplate,

-jul 2017. godine iznos od 9.209,70 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.09.2017. godine do isplate,

-septembar 2017. godine iznos od 7.674,75 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2017. godine do isplate,

-oktobar 2017. godine iznos od 6.139,80 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.12.2017. godine do isplate,

-tužiocu BB 42.978,60 dinara ukupno, i to za:

-avgust 2016. godine iznos od 21.489,30 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.10.2016. godine do isplate,

-septembar 2016. godine iznos od 1.534,95 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2016. godine do isplate,

-novembar 2016. godine iznos od 3.069,90 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.01.2017. godine do isplate,

-januar 2017. godine iznos od 7.674,75 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.03.2017. godine do isplate,

-jun 2017. godine iznos od 7.674,75 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.09.2017. godine do isplate,

-oktobar 2017. godine iznos od 1.534,95 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.12.2017. godine do isplate, a

- obojici tužilaca i 482.786,00 dinara na ime troškova celog postupka, sve u roku od osam dana od dana dostavljanja ove presude.

NE DOZVOLJAVA se odlučivanje o posebnoj reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3264/22 od 08.09.2023. godine.

ODBACUJE SE kao nedozvoljena revizija tužene izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3264/22 od 08.09.2023. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 3186/17 od 21.09.2021. godine, ispravljenom rešenjem istog suda od 22.07.2022. godine, koje je ispravljeno rešenjem od 09.11.2022. godine, stavom prvim izreke, obavezana je tužena da isplati tužiocu AA novčane iznose na ime dodatka na platu po osnovu pripravnosti navedene u tom stavu izreke za april, jul i avgust zaključno sa novembrom 2015. godine, zatim za januar, februar, mart, maj, jun, septembar, oktobar i novembar 2016. i mart 2017. godine, svaki sa zakonskom zateznom kamatom od dana dospelosti do isplate. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev istog tužioca da mu tužena isplati novčane iznose po osnovu terenskog dodatka navedene u tom stavu izreke za periode april 2015. zaključno sa novembrom 2016. i februar do jula, kao i septembar i oktobar 2017. godine, svaki sa zakonskom zateznom kamatom od dana dospelosti svakog iznosa do isplate. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca BB da mu tužena isplati novčane iznose po osnovu terenskog dodatka navedene u tom stavu izreke za avgust, septembar i novembar 2016. i januar, jul i oktobar 2017. godine, svaki sa zakonskom zateznom kamatom od dana dospelosti svakog iznosa do isplate. Stavom četvrtim izreke obavezana je tužena da isplati tužiocu AA 148.300,00 dinara na ime troškova postupka sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3264/22 od 08.09.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijene su žalbe tužilaca i tužene i potvrđena označena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke, odbijeni su zahtevi parničnih stranaka za naknadu troškova drugostepenog postupka. Stavom trećim izreke, ukinuto je dopunsko rešenje prvostepenog suda od 09.11.2022. godine o troškovima postupka i u tom delu predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno odlučivanje.

Protiv navedene pravnosnažne presude donete u drugom stepenu blagovremeno su izjavili reviziju, pozivajući se na odredbe člana 404. Zakona o parničnom postupku (posebna revizija), tužioci (u delu kojim su odbijeni njihovi tužbeni zahtevi za isplatu terenskog dodatka) i tužena (u delu kojim je usvojen tužbeni zahtev za isplatu dodatka za pripravnost za tužioca AA).

Posebna revizija je, u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br.72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14, 87/18, 18/20, 10/23), izuzetno pravno sredstvo koje se može izjaviti zbog pogrešne primene materijalnog prava protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom. O dozvoljenosti posebne revizije odlučuje Vrhovni sud, ceneći potrebu odlučivanja o tom pravnom sredstvu zbog razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, ujednačavanja sudske prakse ili novog tumačenja prava.

U pogledu revizije tužilaca, Vrhovni sud nalazi da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o reviziji kao izuzetno dozvoljenoj, jer su osnovani revizijski navodi o različitom postupanju sudova u istoj pravnoj stvari, što ukazuje na potrebu odlučivanja radi ujednačavanja sudske prakse, odnosno ujednačenog tumačenja i primene prava, zbog čega je odlučeno kao u prvom stavu izreke, na osnovu člana 404. stav 2. ZPP.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužilaca osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su zaposleni kod tužene, na poslovima policajca u Odredu žandarmerije i Jedinici ... Tužioci su poslove obavljali u ..., a počev od 2014. godine više puta godišnje su upućivani na terenski rad, i to tužilac AA na područije Kopnene zone bezbednosti Zaječar, na bugarsku granicu i nastavne centre za obuku Kula i Pasuljanske livade, gde je bio na raspolaganju i nakon radnog vremena (pripravnost), a tužilac BB je dva puta upućivan na terenski rad, prvi put u Rudince, a drugi put u zatvor u Požarevcu i dva puta je išao na obuku u Nastavni centar Mitrovo polje u Orašcu i objektu vojne kasarne. Tužioci su na teren upućivani na osnovu pisanog naloga neposredno postavljenog, a na terenu su ostajali oko 15 dana, kada su bili radno angažovani osam sati efektivno u kontinuitetu, a nakon osam časova efektivnog rada morali su da budu u uniformi radi eventualnog poziva za kakvu akciju. Tužena tužiocu AA nije odobravala slobodne dane ili sate za ostvarene časove pripravnosti. Tužioci se nisu pismeno obraćali tuženoj radi ostvarivanja prava na isplatu naknada po osnovu pripravnosti i terenskog dodatka. Veštačenjem je utvrđeno da je u periodu od 10.11.2014. do 10.11.2017. godine tužilac AA imao ukupno 2.752,00 sati pripravnosti, što čini neto iznos naknade za pripravnost od 123.230,53 dinara i da je na terenu proveo 254 dana, što čini neto iznos terenskog dodatka od 389.877,30 dinara. U istom periodu tužilac BB nije imao iskazanih časova pripravnosti u evidenciji dnevnih rasporeda rada i rada u kopnenoj zoni bezbednosti na posebnom zadatku, a bio je na terenu 28 dana ukupno, te za njega naknada za terenski dodatak iznosi 42.978,60 dinara.

Na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da je tužbeni zahtev tužioca AA za isplatu uvećane zarade za pripravnost osnovan, a da su neosnovani zahtevi obojice tužilaca za naknadu terenskog dodatka. Odluke o neosnovanosti tužbenih zahteva za naknadu terenskog dodatka nižestepeni sudovi su obrazložili time da se dnevna naknada zaposlenom za povećane troškove rada i boravka na terenu isplaćuje kada se za to steknu propisani uslovi, odnosno kada ovlašćeno službeno lice izda državnom službeniku nalog za službeno putovanje u zemlji, tj. rad van službenih prostorija pre nego što zaposleni pođe na službeno putovanje, odnosno na teren i da, shodno odredbama Zakona o državnim službenicima, zaposleni ovo pravo ostvaruje zahtevom podnetim funkcioneru koji rukovodi državnim organom, te da stoga o navedenom pravu zaposlenog u Ministarstvu unutrašnjih poslova ne odlučuje sud, već rukovodilac državnog organa u upravnom postupku. Osnov za isplatu te naknade u parnici je, prema stavu nižestepenih sudova, konačno rešenje nadležnog organa tužene o priznavanju tog prava, doneto po zahtevu zaposlenog, koje poslodavac nije izvršio, u kom slučaju postoji građanskopravna odgovornost poslodavca za štetu koju zaposleni trpi zbog nepravilnog rada organa, pa tužioci ne mogu da ostvare pravo na isplatu ovih troškova u sudskom postupku s pozivom na neposrednu primenu opšteg propisa - člana 39. Posebnog kolektivnog ugovora za državne organe. Budući da tužioci u konkretnom slučaju nisu dokazali da su se obraćali rukovodiocu državnog organa za priznanje prava na naknadu troškova rada i boravka na terenu, nižestepeni sudovi su zahteve tužilaca za isplatu naknade na ime terenskog dodatka smatrali neosnovanim.

Po oceni Vrhovnog suda, u konkretnom slučaju je pogrešno primenjeno materijalno pravo kojim je uređen rad na terenu, koji se po prirodi posla vrši izvan službenih prostorija, a na koji se zaposleni, po nalogu ovlašćenog lica, upućuje da izvrši službeni posao i za koji se zaposlenom isplaćuje naknada troškova rada i boravka na terenu (terenski dodatak).

Zakonom o policiji („Službeni glasnik RS“, br. 101/05 ... 64/15) koji je bio na snazi u periodu za koji tužioci potražuju naknadu štete zbog neisplaćenog terenskog dodatka propisano je da zaposleni ima pravo na dodatak na platu za dodatno opterećenje na radu (član 147a) i da policijskom službeniku pripada naknada troškova boravka na terenu koja se bliže uređuje aktom ministra uz saglasnost Vlade (član 147b).

Posebnim kolektivnim ugovorom za policijske službenike („Službeni glasnik RS“, br.18/11, 46/14) ugovoreno je pravo zaposlenog na naknadu troškova rada i boravka na terenu (član 33), a odredbom člana 47. istoimenog kolektivnog ugovora („Službeni glasnik RS“, br. 22/15, 70/2015) predviđeno je da se na prava i obaveze policijskih službenika kada je to za njih povoljnije primenjuju odredbe Posebnog kolektivnog ugovora za državne organe („Službeni glasnik RS“, br. 25/15) sa aneksom Posebnog kolektivnog ugovora („Službeni glasnik RS“ br. 50/15 – 22), kojima je propisano da zaposleni ima pravo na naknadu troškova radi i boravka na terenu (terenski dodatak) koja iznosi 3% prosečne mesečne zarade zaposlenog u privredi Republike Srbije, prema poslednjem konačnom objavljenom podatku Republičkog organa nadležnog za poslove statistike, na dan isplate (član 39). Isto pravo predviđeno je za državnog službenika i nameštenika i odredbom člana 44. Uredbe o naknadi troškova i otpremnine državnih službenika i nameštenika („Službeni glasnik RS“ br. 98/2007). U skladu sa odredbom člana 256. stav 1. Zakona o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14, 13/17 - odluka Ustavnog suda), opšti, posebni kolektivni ugovori i kolektivni ugovori kod poslodavca primenjuju se neposredno i obavezuju sve poslodavce koji su u vreme zaključenja kolektivnog ugovora bili učesnici kolektivnog pregovaranja.

Kako je predmet parnice imovinskopravni zahtev za naknadu štete na ime neisplaćenog terenskog dodatka po osnovu rada izvan službenih prostorija i boravka na terenu po nalogu ovlašćenog lica i prema dnevnom rasporedu rada, to su se stekli uslovi za naknadu troškova po navedenom osnovu, jer je tuženi poslodavac u obavezi da neposredno primenjuje poseban kolektivni ugovor (važeći u spornom periodu) donet u skladu sa zakonom i odredbe Uredbe o naknadama i drugim primanjima zaposlenih u državnim organima i izabranih, odnosno postavljenih lica, kojim su predviđeni uslovi i parametri za određivanje visine tih troškova, usled čega prethodno obraćanje poslodavcu za ostvarivanje tog prava podnošenjem pisanog zahteva, nije uslov za pokretanje sudskog postupka. Prema tome, da li će rukovodioci organa o tom pravu da odlučuju posebnim rešenjem za svakog zaposlenog pojedinačno, protiv kod pojedinačnog akta je dozvoljena žalba u upravnom postupku i obezbeđena sudska zaštita u uporavnom sporu, nije od uticaja na obavezu isplate naknade terenskog dodatka. Imajući u vidu da je tužena svojim nezakonitim radom (neisplaćivanjem pripadajuće naknade po osnovu terenskog dodatka u određenom periodu) prouzrokovala štetu tužiocima, tužena je u obavezi je da ovu štetu naknadi na osnovu čl. 154. stav 1. i 172. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima.

Iz navedenih razloga na osnovu člana 416. stav 1. Zakona o parničnom postupku odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Ispitujući dozvoljenost revizije kojom tužena osporava odluku kojom je usvojen tužbeni zahtev tužioca AA za isplatu dodatka za pripravnost, Vrhovni sud je našao da nije ispunjen nijedan od uslova za odlučivanje o reviziji tužene kao izuzetno dozvoljenoj, jer presuđenjem u ovoj parnici nije odstupljeno od pravnog stava koji je ovaj sud izrazio u svojim brojnim odlukama, kojima je raspravljeno pitanje prava policajaca i ovlašćenih službenih lica na uvećanu platu po osnovu dežurstva van radnog vremena (pripravnost).

Pripravnost, kao poseban oblik rada van radnog vremena u kom zaposleni mora biti stalno dostupan da bi, ako nastane potreba, izvršio neku neodložnu intervenciju, u znatnoj meri ograničava slobodu kretanja zaposlenog, te se za ovaj status zaposlenima dodeljuje određena nadoknada jer takav zaposleni u svakom momentu može biti pozvan na rad, a dežurstvo van radnog vremena vrši se isključivo u cilju obavljanja posla. Tužena poslodavac je obavezana na isplatu tražene naknade tužiocu AA jer je u obavezi da neposredno primenjuje poseban kolektivni ugovor (važeći u spornom periodu) donet u skladu sa zakonom i Uredbu o naknadama i drugim primanjima zaposlenih u državnim organima izabranih, odnosno postavljenih lica, kojom su propisani uslovi i parametri za određivanje visine te naknade, zbog čega prethodno obraćanje poslodavcu za ostvarivanje tog prava podnošenjem pisanog zahteva nije uslov za pokretanje sudskog postupka. Prema tome, da li će rukovodioci organa o tom pravu da odlučuju posebnim rešenjem za svakog zaposlenog pojedinačno, protiv kog pojedinačnog akta je dozvoljena žalba u upravnom postupku i obezbeđena sudska zaštita u uporavnom sporu, nije od uticaja na obavezu isplate ovih naknada. O zahtevanoj naknadi tužioca AA nižestepeni sudovi su odlučili uz primenu materijalnog prava koja je u skladu sa pravnim shvatanjem izraženim kroz odluke ovog suda u kojima je odlučivano u predmetima sa istim ili bitno sličnim činjeničnim stanjem i pravnim osnovom. Pošto u konkretnom slučaju ne postoji potreba ni za razmatranjem pravnih pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, niti za novim tumačenjem prava, nisu ispunjeni uslovi iz člana 404. stav 1. ZPP da bi izuzetno bilo dozvoljeno odlučivanje o posebnoj reviziji tužene, zbog čega je odlučeno kao u stavu trećem izreke, na osnovu člana 404. stav 2. ZPP.

Ispitujući dozvoljenost revizije tužene u smislu člana 410. stav 2. tačka 5. ZPP, Vrhovni sud je našao da je revizija tužene nedozvoljena.

U parnicama iz radnih odnosa, prema članu 441. ZPP, revizija je uvek dozvoljena u sporovima o zasnivanju, postojanju i prestanku radnog odnosa. Ukoliko se u takvim parnicama tužbeni zahtev odnosi na potraživanje u novcu, kao što je reč u ovom slučaju, dozvoljenost revizije se ocenjuje na osnovu člana 403. stav 3. ZPP, kojom je propisano da revizija nije dozvoljena u imovinskopravnim sporovima ako vrednost predmeta spora pobijaneg dela ne prelazi dinarsku protivvrednost od 40.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe.

Tužba u ovoj parnici iz radnog odnosa podneta je 15.11.2017. godine, kada je dinarska protivvrednost evra po srednjem kursu NBS iznosila 118,5471, dok je vrednost predmeta spora pobijanog dela pravnosnažne presude 123.230,53 dinara, što je očigledno iznos niži od 40.000 evra. Imajući u vidu da se u konkretnom slučaju radi o imovinskopravnom sporu o novčanom potraživanju u kome vrednost predmeta spora očigledno ne prelazi imovinski cenzus za dozvoljenost revizije, Vrhovni sud je utvrdio da je revizija tužene nedozvoljena u smislu člana 403. stav 3. ZPP, zbog čega ju je odbacio stavom četvrtim izreke, na člana 413. ZPP.

Odluka o troškovima celog postupka doneta je na osnovu člana 165. stav 1. u vezi s čl. 153. stav 1. i 154. stav 1. ZPP i odredaba taksene i Tarife o nagradama i naknadama troškova za rad advokata, u okviru stavljenog zahteva, imajući u vidu da povećanje od 50% na ime zastupanja dva tužioca. Troškovi se odnose na sastav dve tužbe u iznosima od po 9.000,00 dinara, pet obrazloženih podnesaka po 13.500,00 dinara, sastav žalbe 27.000,00 dinara i revizije 40.500,00 dinara, na zastupanje od strane advokata na po pet održanih ročišta u iznosima od po 15.750,00 dinara i pet neodržanih ročišta od po 7.875,00 dinara, kao i na izdatke za veštačenje od 35.000,00 dinara i sudsku taksu u iznosima od: po 5.900,00 dinara na tužbu i prvostepenu presudu za svakog tužioca, po 23.400,00 dinara na žalbu i presudu po žalbi, 35.196,00 dinara na reviziju tužioca AA i 52.983,00 dinara na odluku po toj reviziji i 7.224,00 dinara na reviziju tužioca BB i 10.858,00 dinara na odluku po toj reviziji.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković