.jpg "Sudska praksa")
Republika Srbija
VRHOVNI SUD
Rev 7411/2023
18.04.2024. godina
Beograd
U IME NARODA
Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužlaca „Tamban“ doo iz Zemuna, AA i BB obojica iz ..., čiji je punomoćnik Boris Bogdanović advokat iz ..., protiv tužene VV iz ..., čiji je punomoćnik Milinko Trifković advokat iz ..., radi utvrđenja ništavosti ugovora i naplate hipoteke, odlučujući o reviziji tužilaca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 7211/19 od 28.10.2020. godine, u sednici održanoj dana 18.04.2024. godine, doneo je
P R E S U D U
ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilaca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 7211/19 od 28.10.2020. godine, stava drugog izreke.
UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 7211/19 od 28.10.2020. godine u trećem, petom i šestom stavu izreke i predmet u tom delu vraća drugostepenom sudu na ponovno suđenje.
O b r a z l o ž e nj e
Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 7211/19 od 28.10.2020. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena rešenja sadržana u prvom i drugom stavu izreke presude Višeg suda u Beogradu P 1569/16 od 20.05.2019. godine kojima je dozvoljeno objektivno preinačenje tužbe, učinjeno podneskom od 31.01.2007. godine i nije dozvoljeno objektivno preinačenje protivtužbe, učinjeno podneskom od 14.02.2017. godine. Stavom drugim izreke, preinačena je presuda Višeg suda u Beogradu P 1569/16 od 20.05.2019. godine u trećem stavu izreke i odbijen tužbeni zahtev kojim su tužioci tražili da se utvrdi da je apsolutno ništav ugovor o međusobnim pravima i obavezama povodom raseljavanja građevinske lokacije, zaključen dana 16.12.2004. godine između tužioca „Tamban“ doo kao investitora i tužilaca AA i BB kao hipotekarnih dužnika i sada pokojnog GG bivšeg iz ..., čiji je tužena pravni sledbenik. Stavom trećim izreke, preinačena je presuda Višeg suda u Beogradu P 1569/16 od 20.05.2019. godine u delu četvrtog stava izreke tako što je usvojen tužbeni zahtev tužene i obavezani tužioci AA i BB da dopuste namirenje potraživanja tužene kao pravnog sledbenika hipotekarnog poverioca - GG prema dužniku „Tamban“ doo u iznosu od 100.000 evra, i to iz cene postignute prodajom založene stvari - hipotekovane nepokretnosti, lokala površine 28m2, prvog sa leve strane u zgradi broj ... u ... ulici u ..., sagrađenoj na katastarskoj parceli ... KO ..., suvlasništvo sa po ½ idealnih delova hipotekarnih dužnika - tužilaca AA i BB. Stavom četvrtim izreke, ukinuta je presuda Višeg suda u Beogradu P 1569/16 od 20.05.2019. godine u preostalom delu četvrtog stava izreke kojim je odbijen kao neosnovan protivtužbeni zahtev tužene kojim je tražila da se naloži javna prodaja hipotekovane nepokretnosti lokala površine 28m2, prvog sa leve strane u zgradi broj ... u ... ulici u ..., sagrađenoj na parceli ... KO ..., suvlasništvo hipotekarnih dužnika - tužilaca AA i BB sa po ½ idealna dela, i protivtužba u tom delu odbačena. Stavom petim izreke, preinačeno je rešenje o troškovima parničnog postupka sadržano u petom, šestom i sedmom stavu izreke presude Višeg suda u Beogradu P 1569/16 od 20.05.2019. godine tako što je odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove parničnog postupka. Stavom šestim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove druogstepenog postupka.
Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.
Odlučujući o izjavljenoj reviziji, na osnovu člana 399. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 125/04 i 111/09 - ZPP) koji se u ovom sporu primenjuje saglasno članu 506. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 sa kasnijim izmenama i dopunama), Vrhovni sud je našao da je revizija tužilaca delimično osnovana.
U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Nisu osnovani revizijski navodi o učinjenoj bitnoj povredi odredaba parničnog postupka iz tačke 12. stava 2. navedenog člana. Drugostepena presuda sadrži potpune, jasne i neprotivrečne razloge o svim bitnim činjenicama za odluku o prvom (osnovnom) tužbenom zahtevu, a ne postoje ni drugi nedostaci zbog kojih se pobijana presuda u tom delu ne bi mogla ispitati.
Prema utvrđenom činjeničnom stanju, suprug tužene, sada pokojni GG, imao je pravo korišćenja na stanu površine 58m2 u ulici ... u ... u privatnoj svojini, kao član porodičnog domaćinstva svog oca, nakon čije smrti je sa članovima svoje porodice nastavio sa njegovim korišćenjem. Između tužioca - privrednog društva i supruga tužene zaključen je 16.12.2004. godine ugovor o međusobnim pravima i obavezama povodom raseljavanja građevinske lokacije. Ugovorom je ugovorena obaveza tužioca - privrednog društva da svom saugovaraču, kao nosiocu stanarskog prava, odnosno zakupcu na označenom stanu, obezbedi odgovarajući stan površine 56,50m2 na drugom spratu zgrade koja će se graditi u ulici ... broj ... u ... i na kojem će on steći svojinu. Izvršenje obaveze tužilac - privredno društvo je, za slučaj da sada pokojom suprugu tužene ne bude predat u svojinu drugi stan do 15.07.2005. godine, garantovao iznosom od 100.000 evra (vrednošću stana površine 56,50m2 na toj lokaciji) i konstituisanjem hipoteke na lokalu površine 28m2 u ulici ... broj ... u ..., u susvojini tužilaca - fizičkih lica. Na osnovu tog ugovora u javne knjige upisana je hipoteka na navedenom lokalu radi obezbeđenja potraživanja sada pokojnog GG prema tužiocu - privrednom društvu u iznosu od 100.000 evra. Odmah po zaključenju ugovora od 16.12.2004. godine sada pokojni GG i članovi njegove porodice iselili su se iz stana koji su koristili i preselili u iznajmljeni stan koji su, o trošku tužioca - privrednog društva, trebali da koriste sve do predaje u svojinu drugog stana iz tog ugovora. Tužilac - privredno društvo je sporni ugovor zaključio kao suinvestitor iz ugovora o zajedničkoj izgradnji - suinvestiranju od 06.07.2004. godine, zaključenog sa investitorom izgradnje poslovnog objekta u ulici ... broj ... u ... Ugovor o zajedničkoj izgradnji nije realizovan, a njegovi ugovarači su svoje međusobne odnose - potraživanja i dugovanja, regulisali ugovorom od 20.09.2005. godine. Pravnosnažnom presudom P 3008/06 od 27.11.2007. godine, donetom u sporu po tužbi suvlasnika stana u ulici ... broj ... u ..., utvrđeno je da tuženi u tom sporu - sada pokojni GG, nema pravo da u svojstvu zakupca na neodređeno vreme nastavi sa korišćenjem navedenog stana.
Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je utvrdio ništavost ugovora od 16.12.2004. godine, sa obrazloženjem da sada pokojni GG nije mogao raspolagati stanom u ulici ... broj ... u ... kao nosilac stanarskog prava - zakupac, tako što bi ugovorio pribavljanje drugog stana u svojinu. Po stanovištu tog suda, takvo raspolaganje je u suprotnosti sa opštim pravilima obligacionog prava koja se odnose na pravo zakupa, pravilima stvarnog prava koja se odnose na sticanje svojine i odredbama Zakona o stanovanju koji je bio na snazi u vreme zaključenja ugovora. Iz tih razloga, sporni ugovor je ništav u smislu člana 103. Zakona o obligacionim odnosima, a zbog njegove ništavosti u celini nije osnovan protivtužbeni - hipotekarni zahtev.
Drugostepeni sud je, odlučujući o žalbi tužene, preinačio prvostepenu presudu tako što je odbio tužbeni i delimično usvojio protivtužbeni zahtev. Po nalaženju tog suda, osporenim ugovorom nije raspolagano pravom korišćenja (trajnog zakupa) stana, jer sada pokojni GG to pravo nije otuđio već se obavezao da će stan koji koristi napustiti, a druga ugovorna strana se obavezala da mu prenese u svojinu drugi stan, što nije zabranjeno. S obzirom da tužioci nisu izvršili obavezu iz označenog ugovora i pravnom prethodniku tužene predali u svojinu drugi ugovoreni stan, niti isplatili novčani iznos od 100.000 evra na ime ugovorne kazne u smislu člana 270. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, drugostepeni sud je zaključio da je osnovan protivtužbeni zahtev kojim je traženo da se tužioci - fizička lica obavežu da trpe namirenje novčanog potraživanja tužene prodajom hipotekovane nepokretnosti.
Izloženo pravno stanovište, u pogledu odluke o zahtevu tužilaca za utvrđenje ništavosti predmetnog ugovora, prihvata i revizijski sud.
Odredbom člana 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima propisano je da je ugovor koji je protivan prinudnim propisima, javnom poretku ili dobrim običajima ništav, ako cilj povređenog pravila ne upućuje na neku drugu sankciju ili ako zakon u određenom slučaju ne propisuje što drugo.
Ne postoji propis koji bi zabranjivao sada pokojnom GG kao nosiocu stanarskog prava - zakupcu stana u privatnoj svojini da se iz tog stana iseli i da ugovori - prihvati ponudu tužioca, učinjenu radi ostvarivanja njegovog interesa (buduće izgradnje poslovnog objekta na lokaciji zgrade u kojoj se nalazi stan koji on koristi) da mu se u svojinu preda drugi stan. Zato osporeni ugovor nije protivan prinudnim propisima, niti je njime izvršen promet stanarskog prava, odnosno prava zakupa, kako to pogrešno smatra revident. Tim ugovorom sada pokojni GG nije preneo svoje pravo zakupa na tužioca - privredno društvo, odnosno ono nije na predmetnom stanu steklo bilo kakvo pravo, budući da imovinsko-pravne onose nije razrešilo sa njegovim vlasnicima. Okolnost da ugovor o zajedničkoj izgradnji poslovnog objekta na lokaciji spornog stana nije realizovan, ne čini osnovanim zahtev tužilaca da se utvrdi ništavost spornog ugovora.
Iz navedenih razloga, na osnovu člana 405. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u prvom stavu izreke.
Međutim, osnovani su navodi revidenta da o protivtužbenom zahtevu nije moglo biti odlučeno bez prethodne odluke o drugom (evnetualnom) tužbenom zahtevu.
Tužioci su podneskom od 31.01.2007. godine preinačili tužbu tako što su, saglasno članu 191. stav 1. ZPP, istakli dva tužbena zahteva - za utvrđenje ništavosti ugovora od 16.12.2004. godine, kao prvi (osnovni) tužbeni zahtev i za raskid tog ugovora, kao drugi (eventualni) tužbeni zahtev. Ovo preinačenje dozvoljeno je rešenjem sadržanim u prvom stavu izreke prvostepene presude koje je postalo pravnosnažno jer je drugostepenom presudom, u pogledu te odluke, odbijena žalba tužene. Prvostepeni sud o eventualnom tužbenom zahtevu nije odlučivao zato što je usvojio prvi (osnovni) tužbeni zahtev i odlučio o protivtužbenom zahtevu. Drugostepeni sud, međutim, u situaciji kada je preinačio prvostepenu presudu u pogledu odluke o osnovnom tužbenom zahtevu, nije mogao odlučivati o protivtužbenom zahtevu bez prethodne odluke o eventualnom tužbenom zahtevu za raskid ugovora kojim je ugovorena obaveza tužioca - privrednog društva na isplatu utvrđenog novčanog iznosa za slučaj neizvršenja obaveze predaje drugog stana, obezbeđenog upisanom hipotekom na nepokretnosti u susvojini tužilaca - fizičkih lica.
Odlučujući o protivtužbenom zahtevu u takvoj procesnoj situaciji, drugostepeni sud je učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 1. ZPP, na koju se ukazuje navodima revidenta. Zbog toga je drugostepena presuda u tom delu morala biti ukinuta i predmet vraćen drugostepenom sudu na ponovno suđenje - odlučivanje o osnovanosti žalbe tužene kojom je prvostepena presuda pobijana i u pogledu odluke o protivtužbenom zahtevu.
Sledstveno izloženom, na osnovu člana 406. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.
Predsednik veća - sudija
Branislav Bosiljković, s.r.
Za tačnost otpravka
Zamenik upravitelja
pisarnice Milanka Ranković
