Presudom Apelacionog suda u Nišu Gžrr 639/23 od 09.08.2023. godine preinačena je presuda Osnovnog suda u Vranju Prr1 32/21 od 25.04.2023. godine, tako što je stavom prvim izreke, odbijen tužbeni zahtev kojim je prvotužilac tražio da se obaveže tužena da mu na ime naknade imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Privrednog suda u Leskovcu St br. 295/2011 isplati 551.374,66 dinara sa zakonskom zateznom kamatom i to na iznos glavnog duga od 258.048,00 dinara počev od 30.07.2020. godine kao dana utuženja pa do isplate, kao neosnovan. Stavom drugim izreke, odbijen tužbeni zahtev tužioca BB kojim je tražio da se obaveže tužena da mu na ime naknade imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Privrednog suda u Leskovcu St br. 295/2011 isplati iznos 321.167,84 dinara sa zakonskom zateznom kamatom i to na iznos glavnog duga od 126.874,00 dinara počev od 31.07.2020. godine kao dana utuženja pa do isplate, kao neosnovan. Stavom trećim izreke, obavezana je tužena da tužiocima naknadi troškove parničnog postupka i to tužiocu AA u iznosu od 37.500,00 dinara i tužiocu BB u iznosu od 19.500,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti pa do isplate. Stavom četrtim izreke, obavezani su tužioci da tuženoj naknade troškove drugostepenog postupka u iznosu od 18.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti pa do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja, pogrešne primene materijalnog prava i odluke o troškovima postupka.

Ispitujući pobijanu presudu primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je našao da revizija nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. Nije učinjena ni bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 383. stav 2. ZPP, s obzirom da, suprotno navodima u reviziji, drugostepeni sud nije bio dužan da zakaže raspravu pred tim sudom, već je na osnovu ovlašćenja iz člana 394. stav 1. tačka 3. ZPP iz činjenica utvrđenih u prvostepenom postupku izveo drugačiji zaključak.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su sa još 12 tužilaca vodili parnicu pred Opštinskim sudom u Vranju protiv GP DS „Novogradnja“ radi naknade štete iz razloga što je izgradnjom druge stambene zgrade od strane GP DS „Novogradnja“ umanjena tržišna vrednost njihovih stanova. Pravnosnažnom izvršnom presudom Opštinskog suda u Vranju P1 106/06 njihovi tužbeni zahtevi su usvojeni, a presudom Okružnog suda u Vranju Gž1 413/06 od 02.04.2007. godine prvostepena presuda je preinačena u delu odluke o troškovima parničnog postupka. Tužioci su podneli predlog za izvršenje na osnovu navedene izvršne isprave 25.05.2007. godine na osnovu koga je pokrenut jedistveni izvršni postupak I 843/07 i doneto rešenje o izvršenju koje je postalo pravnosnažno 05.06.2007. godine. Ovim rešenjem o izvršenju određeno je sprovođenje izvršenja na nepokretnostima izvršnog dužnika pobrojanim u tom rešenju i određena je zabeležba rešenja o izvršenju u korist izvršnih poverilaca. Tržišna vrednost nepokretnosti utvrđena je u ukupnom iznosu od 95.117,175,50 dinara, a zaključcima donetim u izvršnom postupku određena je prodaja ovih nepokretnosti do koje nije došlo. Rešenjem I 10999/10 od 03.10.2012. godine izvršni postupak je prekinut zbog otvaranja stečajnog postupka nad GP DS „Novogradnja“ rešenjem Privrednog suda u Leskovcu St br. 295/2011 od 18.11.2011. godine. Tužiocu AA je utvrđeno kao obezbeđeno priznato prijavljeno potraživanje pod rednim brojem 452. u ukupnom iznosu od 551.374,56 dinara i to na ime glavnog duga 258.048,00 dinara, na ime kamate 341.511,40 dinara i na ime troškova 61.707,27 dinara. Tužiocu BB kao obezbeđeno priznato prijavljeno potraživanje pod rednim brojem 445. u ukupnom iznosu od 321.167,84 dinara i to na ime glavnog duga 126.874,00 dinara, na ime kamate 194.818,06 dinara i na ime troškova 61.707,27 dinara. Postupak stečaja još uvek je u toku, a tužioci nisu izmirili svoja potraživanja. Veštačenjem je utvrđeno da bi se tužioci imajući u vidu vrednost nepokretne imovine izvršnog (stečajnog) dužnika namirili u stečajnom postupku da je došlo do prodaje nepokretnosti dužnika. Pravnosnažnim rešenjima Privrednog suda u Leskovcu R4 St 6070/19 od 05.11.2019. godine i R4 St 6067/19 od 16.10.2019. godine usvojeni su prigovori tužilaca i utvrđeno da im je u postupku stečaja St br. 295/2011 povređeno pravo na suđenje u razumnom roku. Prema izjašnjenju stečajnog upravnika prodaja imovine u stečajnom postupku nije vršena zbog postojanja zahteva za restituciju, kao i zbog toga što deo imovine stečajnog dužnika nije uknjižen.

Prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev sa obrazloženjem da su tužioci pretrpeli materijalnu štetu u visini neizmirenog potraživanja prema stečajnom dužniku za koji je tužena odgovorna, pa je primenom člana 31. stav 2. Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku i člana 172. Zakona o obligacionim odnosima i člana 58. Ustava RS usvojio tužbeni zahtev.

Drugostepeni sud nije prihvatio pravno stanovište prvostepenog suda, već je zaključio da je potraživanje tužioca nastalo kao komercijalni posao i da tužena ne odgovara bezuslovno za materijalnu štetu u visini utvrđenog potraživanja tužilaca, imajući u vidu da iz izvedenih dokaza ne proizilazi da je izvršni odnosno stečajni dužnik u trenutku pokretanja postupka za naplatu imao dovoljno novčanih sredstava u imovini iz kojih bi, poštujući redosled naplate, tužioci mogli da se naplate da je sud efikasno postupao i preduzimao delotvorne radnje u cilju naplate propisane odgovarajućim zakonom.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilan je zaključak drugostepenog suda da je neosnovan tužbeni zahtev za naknadu štete, jer u ovom sporu tužioci su morali da dokažu da su štetu pretrpeli nedozvoljenim radnjama i ponašanjem organa tužene, odnosno da bi svoje potraživanje naplatili u stečajnom postupku da je stečajni sud postupao efikasno, a da se odgovornost tužene za naknadu sporne materijalne štete ne može zasnovati isključivo na činjenici da je rešenjem suda utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku.

Po oceni Vrhovnog suda, pravilo o objektivnoj odgovornosti Republike Srbije, primenjeno na slučaj naknade imovinske štete zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku, ne znači da je utvrđenjem povrede tog prava tužilac stekao pravo na naknadu imovinske štete koju je tužena dužna da mu nadoknadi. Uslov za odgovornost tužene u konkretnom slučaju je postojanje uzročno-posledične veze između rada njenih organa i nastale štete u smislu odredbe člana 154. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima. Prema zaključku usvojenom na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 02.11.2018. godine Republika Srbija odgovara za materijalnu štetu nastalu zbog potpunog ili delimičnog neizvršenja pravnosnažnih i izvršnih sudskih odluka, odnosno u stečaju utvrđenih potraživanja zaposlenih iz radnog odnosa koja su bez njihove krivice ostala neizvršena i u postupku stečaja vođenom nad stečajnim dužnikom sa većinskim društvenim ili državnim kapitalom, uz uslov da je prethodno utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku. Prema dopunjenom zaključku usvojenom na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 27.09.2019. godine u pogledu izvršnih dužnika fizičkih i pravnih lica koja ne spadaju u navedenu kategoriju, nužno je utvrđivati uzročno-posledičnu vezu između povrede prava na suđenje u razumnom roku i nenaplaćenog potraživanja, te utvrđivati da je upravo isključivi razlog nemogućnosti naplate tih potraživanja neadekvatno postupanje suda. Nužno je dokazati da je dužnik u trenutku pokretanja postupka za naplatu imao dovoljno novčanih sredstava u imovini i da je poštujući redosled naplate mogao da se naplati da je sud efikasno postupao i preduzimao delotvorne radnje u cilju naplate propisane odgovarajućim Zakonom o izvršenju.

Prema tome, u konkretnom slučaju nije ostvaren uslov za odgovornost Republike Srbije jer se odluke donete protiv društvenih preduzeća po osnovu potraživanja iz radnih odnosa ne mogu izjednačiti sa odlukama protiv društveno- državnih preduzeća donetih po osnovu potraživanja koja su proistekla iz komercijalnog odnosa. Okolnost što tužilac svoje priznato potraživanje prema takvom preduzeću nad kojim je pokrenut postupak stečaja nije namirio, ne može se staviti na teret tuženoj, jer tužilac u smislu člana 231. ZPP nije dokazao da je mogao da se naplati iz novčanog iznosa dobijenog prodajom nepokretnih stvari stečajnog dužnika, odnosno prodajom stečajnog dužnika kao pravnog lica, te da bi taj iznos bio dovoljan za isplatu njegovog utvrđenog potraživanja i da je izostalo potpuno namirenje tužioca u stečajnom postupku isključivo zbog nepravilnog ili nezakonitog rada stečajnih organa za čije odgovara tužena.

Suprotno navodima revizije kojima se ukazuje da je odlukom drugostepenog suda povređeno pravo tužioca na naplatu štete koju trpe jer je potpuno uništeno funkcionalno korišćenje stanova tužilaca što je pitanje od egzistencijalno značaja, te da se odgovornost Republike Srbije zasniva na nesprovođenju sudskih odluka, i prema nalaženju ovog suda Republika Srbija ne može odgovarati za komercijalna potraživanja preduzeća osnovanog na bazi društvenog ili državnog kapitala sa kojim je tužilac slobodnom voljom stupio u komercijalni odnos. U konkretnom slučaju tužilac ima potraživanje koje proističe iz komercijalnog odnosa, a Republika Srbija nema obavezu da tužiocu naknadi materijalnu štetu po osnovu člana 31. Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku, jer se odredba ovog člana odnosi na materijalnu štetu koja nastane zbog dužine trajanja sudskog postupka, a ne zbog neisplaćivanja duga od strane stečajnog dužnika. Na osnovu svega iznetog neosnovani su navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Nasuprot navodima revizije pravilan je stav drugostepenog suda je izvršni dužnik imao nepokretnu imovinu čija vrednost prevazilazi visinu potraživanja tužilaca i da su se mogli naplatiti da je ta imovina unovčena, ali da su postojale smetnje za prodaju nepokretnosti s obzirom da su prema izjašnjenju stečajnog upravnika u pitanju nelegalne neuknjižene nepokretnosti i nepokretnosti u postupku restitucije, odnosno nepokretnosti sa pravnim nedostacima, o čemu govori i činjenica da u izvršnom postupku i pored zakazanih ročišta za prodaju nepokretnosti nisu prodate, pa iz utvrđenog činjeničnog stanja ne proizilazi da je propust u radu organa tužene doveo do štete na strani tužilaca suprotno navodima u reviziji.

Na osnovu člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Branka Dražić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković