Protiv navedene pravnosnažne drugostepene presude tuženi je izjavio dozvoljenu i blagovremenu reviziju, kojom presudu pobija zbog bitne povrede odredaba postupka i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilje su podnele odgovor na reviziju.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu po odredbama člana 408. Zakona o o parničnom postupku i zaključio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilje su nepokretnosti na koje se odnosi tužbeni zahtev stekle nasleđem iza oca i zatim iza majke, što je utvrđeno rešenjima o nasleđivanju 2018. godine i 2000. godine. Stambenu kuću na parceli ..., na koju se odnosi tužbeni zahtev, sagradio je deda tužilja, 1935. godine. Parcela je prvi put predviđena za javnu namenu planskim aktom donetim oko 1960. godine. Od tada pravni prethodnici tužilja, a ni tužilje, nisu mogli da dobiju potrebne građevinske dozvole za dograđivanje kuće. Legalizacija dograđenih objekata nije moguća zbog predviđene javne namene parcele. Majka tužilja je želela da proda kuću, ali kupci nisu bili zainteresovani za kupovinu s obzirom da je parcela predviđena za javnu namenu. Isto su pokušale i tužilje, nakon smrti majke, ali su potencijalni kupci odustajali od kupovine zbog predviđene javne namene parcele. Tužilje su u katastru nepokretnosti bile upisane kao vlasnice u po 1/2 dela na parceli gradskog građevinskog zemljišta, zemljišta pod zgradom i drugim objektom, ukupne površine 449 m2 i kao vlasnice u po 1/2 udela na porodičnoj stambenoj zgradi površine 102 m2, pomoćnoj zgradi broj 4, površine 6 m2, a kao držaoci u istim udelima na objektima izgrađenim bez odobrenja za gradnju – broj 2 površine 12 m2 i broj 3 površine 12 m2. Prema informaciji o lokaciji za parcelu, koju je Gradska uprava za urbanizam i komunalne poslove Grada Novog Sada izdala 08.03.2021. godine na osnovu Plana generalne regulacije prostora za porodično stanovanje u zapadnom delu grada Novog Sada („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 34/2017) i Plana detaljne regulacije Telepa u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 40/2017), radi se o zoni planiranog i postojećeg porodičnog stanovanja spratnosti do P+1+Pk sa postojećim i planiranim površinama javne namene (saobraćajne površine). Navedeno je da je manjim delom parcela broj ... u KO ... namenjena za izgradnju objekata porodičnog stanovanja spratnosti do P+1+Pk, a veći deo parcele je planiran za površinu javne namene (saobraćajne površine) i spajanjem sa parcelama broj ..., ..., ... i delovima parcela ... i ... KO ..., koje čine sastavni deo, planirane su za regulaciju ulice Feješ Klare na Telepu u Novom Sadu. Za manji deo parcele koji je planiran za porodično stanovanje, da bi se formirala građevinska parcela uslov je izrada i sprovođenje projekta parcelacije i preparcelacije zajedno sa susednom parcelom br. ..., i rušenje svih postojećih i zatečenih objekata na katastarskim parcelama broj ... i ... . Prema informaciji o lokaciji za istu parcelu od 20.01.2023. godine, na osnovu Plana generalne regulacije prostora za porodično stanovanje u zapadnom delu grada na području Telepa u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada broj 27/2022) radi se o zoni planiranog opštegradskog i linijskog centra i planirane saobraćajne površine. Dakle, parcela broj ... manjim delom je planirana za izgradnju objekata porodičnog stanovanja do navedene spratnosti isključivo sa susednom parcelom broj ... sa kojom bi činila potpunu građevinsku parcelu, a većim delom za regulaciju javne površine ulice Feješ Klare koja funkcionalno povezuje delove naseljenog mesta Novi Sad. Za objekte porodičnog stanovanja planirano je 212 m2 parcele, a za sastav ulice Feješ Klare površina od 237 m2 parcele. Kako parcela u predviđenom delu za stambenu izgradnju ne može biti samostalna, jer nema dovoljnu širinu prema ulici, samim tim za predmetnu parcelu nije moguće ishodovati građevinsku dozvolu. Isto nije bilo moguće ni po regulacionom planu područja Telepa u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 4/2000). Tada nije bilo moguće dobiti dozvolu za parcelaciju i njeno sprovođenje obzirom da je navedenim planskim aktom parcela bila predviđena za javnu namenu. Rešenjem RGZ Službe za katastar nepokretnosti Novi Sad 1 od 10.03.2023. godine dozvoljeno je provođenje promene u bazi podataka katastra nepokretnosti tako da je dozvoljena u KO Novi Sad II deoba katastarske parcele broj ... na parcele broj .../... i .../.., vlasništvo tužilja u po ½ dela, na katastarskoj parceli broj .../... upisano je zemljište pod zgradama - objektima površine 103m2, 12 m2, 12 m2, 6 m2 i zemljište uz zgradu 106 m2 (ukupno 239 m2) i na kat.parc. .../... zemljište uz zgradu-objekat površine 215 m2. Utvrđeno je stanje porodične stambene zgrade broj 1, površine 102 m2, izgrađenog 1935. godine, zatim objekta broj 2 stambene zgrade površine 12 m2 izgrađene 2000. godine, pomoćnog objekta broj 3, površine 12 m2, izgrađen 1939. godine i pomoćnog objekta broj 4, površine 6 m2 koji je sagrađen 1939. godine i naknadno dograđen. Utvrđeno je šta je urađeno na objektima počev od 1963. godine. Svi objekti su u relativno lošem stanju, na svim objektima uočena su oštećenja u vidu prodora vlage na zidovima, pucanje zidova, sleganje krova i drugo. Da bi objekti bili u potpunosti upotrebljivom, uslovnom i funkcionalnom stanju, potrebno je da se izvedu radovi kojim bi se poboljšala energetska efikasnost objekta, izvršiti rekonstrukciju električnih instalacija, adaptacija i delimična rekonstrukcija objekta, koji radovi se mogu izvesti u sklopu tekućeg održavanja, dok je za deo radova potrebno ishodovati tzv. „malu dozvolu“. Svi objekti na parceli su važećim planom predviđeni za rušenje. Tužilje su 03.11.2003. godine Gradskoj upravi predale prijavu izgrađenog, odnosno rekonstruisanog objekta bez građevinske dozvole, zatvorene terase i letnje kuhinje. JP Urbanizam je 03.10.2007. godine, izdao mišljenje o uslovima za izdavanje naknadnog odobrenja za gradnju prema kojem se isto ne može izdati zato što se dograđeni objekat celom svojom površinom nalazi u regulaciji ulice Feješ Klare. Utvrđena je tržišna vrednost parcele, na osnovu tržišnih kretanja cena zemljišta u neposrednoj okolini, lokacije, položaja i namene zemljišta kao najpribližnije realno kretanje vrednosti nepokretnosti koje su slične predmetnoj. Korišćeni su podaci RGZ, javnog uvida u registar realizovanih kupoprodajnih ugovora. Tržišna vrednost zemljišta površine 239 m2, parcele broj .../... je 5.819.308,23 dinara. Tržišna vrednost porodične stambene zgrade površine 102 m2 je 20.032.331,50 dinara, a utvrđena je i tržišna vrednost pomoćnih zgrada i drugog stambenog objekta kao da je njihova izgradnja ozakonjena. Ukupna vrednost nepokretnosti, navedenog dela zemljišta koji je naknadno formiran u parcelu .../..., i zgrada je 29.215.402,26 dinara. Tržišnu vrednost nepokretnosti sud je utvrdio ocenom izjašnjenja poreske uprave o tržišnoj vrednosti predmetne parcele, te nalaza i mišljenja veštaka građevinske struke, kojim je vrednost parcele utvrđena u drugačijoj visini, prema stanju na tržištu nepokretnosti u vreme blisko presuđenju i na osnovu adekvatnih parifikata. Stranke nisu imale primedbe na nalaz veštaka.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je zaključio da su tužilje onemogućene u vršenju svog prava svojine na predmetnim parcelama i objektima na način kako to žele, u skladu sa pravom koje im je zagarantovano zakonom i ustavom. Drugostepeni sud, polazeći od planskih akata iz 2000. godine, zaključuje da je u skladu sa utvrđenom namenom parcele od strane tuženog 2022. godine urađena deoba parcele broj ... na parcelu broj .../... na kojoj se nalaze objekti, predviđenu za javne namene i parcelu broj .../..., ali nije došlo do privođenja zemljišta nameni, čime je stvorena nesigurnost tužilja u pogledu toga šta će biti sa njihovom imovinom, što u krajnjem ima značaj ograničenja prava tužilja na mirno uživanje imovine. Nije prestalo njihovo pravo da koriste svoju imovinu i njome raspolažu, ali je takvo urbanističko planiranje znatno umanjilo mogućnost vršenja ovog prava i time uticalo na samu suštinu prava svojine. Izostala je aktivnost tuženog u cilju privođenja spornog zemljišta planiranoj nameni i za tu svrhu pokretanje postupka eksproprijacije zemljišta u vlasništvu tužilja. Bilo kakva gradnja na parceli broj .../... nije moguća, nije ekonomski opravdano bilo šta ulagati u izgrađene objekte, nepokretnost je na tržištu nekonkurentna iz razloga što na njoj nije dozvoljena gradnja i potencijalni kupci ne žele da kupe zemljište koje ima javnu namenu. Parcele nisu oduzete tužiljama, nije donet akt o eksproprijaciji, nije izvršena ni faktička eksproprijacija parcela, ali je tužiljama realno onemogućeno mirno uživanje poseda zemljišta, na kome je predviđeno da se sprovede regulacija ulice. Njihovo pravo svojine realno je izgubilo deo svoje suštine. Stoga su zaključili da tužiljama pripada naknada jednaka tržišnoj vrednosti predmetne nepokretnosti, srazmerno njihovim suvlasničkim udelima, čime se postiže pravična ravnoteža između pojedinačnog i opšteg interesa, odnosno srazmernost u ograničenju prava koje je nastalo kao posledica nečinjenja organa tuženog, pozivom na odredbu člana 58. Ustava Republike Srbije. Iz te činjenice proizlazi i zaključak da je osnovan tužbeni zahtev da se utvrdi da je tuženi vlasnik nepokretnosti – objekata sa pripadajućom parcelom broj .../... i da su tužilje dužne priznati i trpeti da tuženi na osnovu presude upiše pravo javne svojine na istima, na koji način će se konačno urediti imovinsko-pravni odnosi između tužilja i tuženog u pogledu prava na naknadu i prava na nepokretnost, koji su usled nečinjena nadležnih organa godinama nerešeni. Revident osporava pravilnost pobijane pravnosnažne presude isticanjem da je lokalitet na kome se nalazi parcela koja je predmet parničnog postupka definisan planskom dokumentacijom, da su planovi skloni promenama, dok prema važećem programu uređivanja građevinskog zemljišta parcela nije planirana za rešavanja imovinsko-pravnih odnosa, niti su za nju obezbeđena sredstva za eventualno pribavljanje. Tužiljama se ne ograničava pravo raspolaganja nepokretnosti već je samo utvrđena njena namena, nisu ograničene u posedu i u korišćenju svoga prava svojine, a ne navode na koji način i kojim aktima tuženog je do toga došlo. Predmetni objekat može da se koristi uz manje tekuće održavanje, što tužilja koja boravi van Srbije, ne čini. Donošenje urbanističkog plana koji predviđa izgradnju objekata od javnog značaja je tek preduslov za pokretanje postupka utvrđivanja javnog interesa od strane Vlade Republike Srbije, pa nakon što ta odluka postane konačna sprovodi se postupak eksproprijacije. Priroda planiranja je takva da se planovi donose za određeno vreme i na duži rok čime nastaje izvesnost u pogledu daljeg razvoja grada, a planiranje i pripremanje daljeg urbanog razvoja grada može se vremenom i promeniti, ukoliko se promene potrebe zajednice. Tužilje ni njihovi pravni prethodnici nisu pokušavali da učestvuju u eventualnoj izmeni planskog akta. Osporava da je u skladu sa principom pravičnosti i pravične ravnoteže između interesa zajednice i interesa tužilja da im se isplati novčani iznos u visini koja im je potrebna da kupe drugo zemljište na kojem je dozvoljena izgradnja objekata. Osporava pravilnost utvrđenja visine naknade prema vrednosti susedne parcele. Donošenjem planova se omogućava da država vrši kontrolu prava na mirno uživanje imovine u skladu sa opštim interesom, odnosno interesom zajednice, a vlasnicima će biti isplaćena tržišna naknada kada se plan u razumnom roku bude realizovao.

Vrhovni sud nalazi da se za sada odluka sudova ne može prihvatiti za pravilnu.

Prema sadržini pobijane odluke proizlazi u konačnom da je tužiljama dosuđena naknada u visini tržišne vrednosti zemljišta za deo ranije parcele broj ... u KO ..., na osnovu činjenice da je taj deo parcele, sada parcela .../... planiran počev od 2000. godine za saobraćajnu površinu, te je dosuđena i naknada u visini tržišne vrednosti svih objekata pojedinačno koji se na toj parceli nalaze, kao da su legalno sazidani, i to zato što je od tada izostala aktivnost tuženog u cilju privođenja zemljišta planiranoj nameni, konkretno izostalo je za tu svrhu sprovođenje postupka eksproprijacije zemljišta u vlasništvu tužilja. Sudovi smatraju da je time pravo tužilja učinjeno ozbiljno nesigurnim, te da tužilje trpe prekomeran teret, u toj meri da njihovo pravo svojine postoji samo na papiru, a da se srazmernost postiže dosudom naknade u visini tržišne vrednosti nepokretnosti. Dosuđenje nepokretnosti u javnu svojinu smatraju pravnim interesom tužilja, s obzirom da to tuženi ne čini.

Ovakvo stanovište sudova Vrhovni sud ne prihvata za pravilno.

Odredbom člana 58. Ustava Republike Srbije jemči se mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona (stav 1). Pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne (stav 2). Zakonom se može ograničiti način korišćenja imovine (stav 3).

Prema odredbama člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava, svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava (stav 1). Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni (stav 2).

Planskim dokumentima određuje se namena zemljišta, kao način njegovog korišćenja. Površina javne namene jeste prostor određen planskim dokumentom za uređenje ili izgradnju objekata javne namene ili javnih površina (kao što je ulica, u konkretnom slučaju) za koje je predviđeno utvrđivanje javnog interesa, u skladu sa posebnim zakonom. Ni planskim dokumentima, ni faktički, tužilje nisu lišene svoje imovine. Nisu lišene poseda nepokretnosti, niti iz utvrđenih činjenica proizilazi zaključak da im je realno onemogućeno mirno uživanje poseda zemljišta, niti zgrada na zemljištu, kako to zaključuju sudovi. Planskim aktima tuženog regulisano je korišćenje imovine tužilja, na način da je zabranjena gradnja, što je legitimno pravo tuženog, jer je njemu zakonom povereno urbanističko planiranje. Sa druge strane, tužilje jesu dograđivale objekte prema svojim potrebama korišćenja zgrade sagrađene 1935. godine. Tužiljama nije zabranjeno prometovanje nepokretnosti, već prema utvrđenim činjenicama proizilazi da u tome nisu uspele, jer s obzirom na namenu zemljišta nije bilo zainteresovanih kupaca. Bliže okolnosti prema kojima su one tu nameru iskazivale, nisu utvrđene, kao ni način na koji su koristile predmetne zgrade pre i posle donošenja planskih akata, pa time ni eventualni gubici ili šteta koju su zbog toga trpele. Time je činjenično neutemeljen zaključak da je donošenje planskih akata 2000. godine uticalo na samu suštinu prava svojine tužilja.

Nižestepeni sudovi nisu raspravili bitne činjenice na osnovu kojih bi mogli zaključiti o obimu trpljenja tužilja zbog nesprovođenja planskih akata u označenom vremenu i prema tome o eventualnom pravu tužilja na naknadu. Za sada se ne može zaključiti da su posledice nesprovođenja planskih akata značajno umanjile mogućnost vršenja prava tužilja kao vlasnika nepokretnosti, i to u tolikoj meri da se to može izjednačiti sa lišavanjem imovine, odnosno da one nemaju razumne načine korišćenja te imovine, te da je s toga tužiljama nametnut prekomeran teret donošenjem, a nesporovođenjem planskih akata u periodu od 2000. godine do danas. Iz utvrđenih činjenica ne proizilazi da li je trenutno stanje nepokretnosti isključivo uzrokovano ovim nečinjenjem Grada. Ovo s obzirom na starost objekta iz 1935. godine, činjenicu da je bez dozvola za građenje menjan objekat, te s obzirom na utvrđenje da je za dovođenje objekta u stanje potpune upotrebljivosti bilo potrebno i izvođenje radova za koje nije potrebna dozvola. Zbog toga se ne može prihvatiti za pravilno i osnovano dosuđenje tužiljama tržišnih vrednosti zgrada i zemljišta na kome se nalaze.

Posebno, usvojen je tužbeni zahtev za utvrđenje prava javne svojine tuženog, a da za to nema izloženog pravnog osnova. Pravni interes tužilja da zahtevaju da se nepokretnosti uknjiže kao javna svojina, kako to obrazlaže drugostepeni sud, uz isplatu tužiljama novčane protivvrednosti, ne opravdava usvajanje tužbenog zahteva.

Kako se sa stanovišta izloženog mora proceniti da li je tužiljama i kojoj meri povređeno pravo na mirno uživanje predmetne imovine, prema konkretnim okolnostima, odnosno da li im je nametnut nesrazmeran i prekomeran teret kao vlasnicima nepokretnosti obuhvaćenih planskim aktima koji se ne sprovode u navedenom periodu i da li im prema tome pripada i kolika naknada radi uspostavljanja narušene ravnoteže između njihovog pojedinačnog i javnog interesa, potrebno je raspraviti pitanja na koja je napred ukazano. Stoga su presude ukinute i predmet je vraćen prvostepenom sudu na povnovno suđenje, po odredbi člana 416. stav 2. ZPP.

Predsednik veća-sudija

Branko Stanić,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković