U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti, dok bitna povreda postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP na koju se opisno ukazuje revizijom nije dozvoljen revizijski razlog prema članu 407. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, dežurna radnica Centra za socijalni rad „Zaječar“, ovde tužioca, je bila uključena u intervenciju policije 14.08.2022. godine, koja je reagovala po prijavi roditelja, ovde tuženih, da se njihovo maloletno dete Nenad Trujić izgubio. Policija je ubrzo našla dete i tada je tužilac pokrenuo postupak protiv roditelja, a nedelju dana kasnije je stigla anonimna prijava od strane meštana sela da roditelji vrše nasilje prema maloletnom detetu. Tada je maloletni Nenad Trujić saslušan u prisustvu stručnih radnika tužioca i odveden je u Zdravstveni centar na pregled i procenu rizika, sve u okviru Protokola o zaštiti dece od zlostavljanja i zanemarivanja, i istog dana je urgentno smešten u hraniteljsku porodicu Dragice Petković iz sela Veliki Izvor, gde se i aktuelno nalazi. Roditeljima je izrečena hitna mera – privremena mera zabrane mogućem učiniocu da kontaktira žrtvu nasilja i prilazi joj, a detetu je 22.09.2022. godine postavljen neposredni privremeni staratelj. Na osnovu izveštaja Centra za socijalni rad „Zaječar“ od 21.09.2022. godine, utvrđeno je da je pregledom od strane pedijatra konstatovano da dete ima dva hematoma. Stručni tim Centra za socijalni rad „Zaječar“ je procenio da su roditelji grubo zanemarili dužnosti iz oblasti zaštite prava i potreba zajedničkog maloletnog deteta. Detetovo ponašanje ukazuje na to da ima strah od roditelja, te da je razvio određene obrasce ponašanja i mehanizme za preživljavanje u nebezbednom okruženju. Maloletni Nenad Trujić detaljno opisuje kako ga je otac tukao, pa iako za majku navodi da ga je ređe udarala, deluje da se nje ne plaši u tolikoj meri, ali je majka svojim nereagovanjem i neprijavljivanjem nasilja i povratkom deteta u takvo okruženje (nakon njihovog izmeštanja i boravka u Beogradu od 2020. godine) direktno ugrozila zdravlje i bezbednost deteta. Roditelji nad maloletnim detetom nisu vršili odgovarajući nadzor koji je neophodan za dete tog uzrasta, a nakon izricanja korektivnog nadzora u junu 2022. godine nije uočeno da su poštovali naloge Centra za socijalni rad, već su se prevashodno posvetili obavezama oko domaćinstva i poljoprivrednih poslova, zanemarujući dete i njegove potrebe. Stručni tim Centra za socijalni rad je procenio da su iscrpeli sve resurse u pogledu savetodavnog rada sa roditeljima i da su se stvorili uslovi za pokretanje postupka lišenja roditeljskog prava oba roditelja. Na osnovu nalaza i mišljenja veštaka psihologa dr Jasmine Nikolić od 19.01.2023. godine, utvrđeno je da oba roditelja svojim načinom funkcionisanja u roditeljskoj ulozi predstavljaju osobe sa ograničenim roditeljskim kapacitetima i delimičnom podobnošću za vršenje roditeljskog prava. Na osnovu dopunskog nalaza istog veštaka, utvrđeno je da bi oba roditelja trebalo delimično lišiti roditeljskog prava i to oca zbog otvorene manifestacije agresije prema detetu, a majku zbog pasivnog prihvatanja očeve agresije bez pokušaja sprečavanja i zaštite deteta i da se viđanje roditelja i deteta organizuje u strogo kontrolisanim uslovima. Na osnovu nalaza i mišljenja veštaka neuropsihijatra dr Mirjane Filimonović od 05.05.2023. godine, utvrđeno je da otac deteta - tuženi Dragiša Trujić ne pokazuje znake ni trajnog ni privremenog duševnog oboljenja, niti usporenog duševnog razvoja, ali da pokazuje smetnje iz kruga poremećaja ličnosti paranoidnog tipa sa povišenom interpretativnom spremnošću, impulsivnim i agresivnim ispoljavanjem uz nemogućnost korekcije ponašanja i opasnosti od eskaliranja ljutnje i besa u situacijama osujećenja njegovih potreba. Zbog opisanog poremećaja ličnosti, lake emocionalne razdražljivosti i ljutnje, tuženi je zaokupljen svojim intrapsihičkim sadržajima i nije u stanju da prepozna i zadovolji potrebe svoga deteta, a postoji velika verovatnoća da bi izvore svojih frustracija vremenom prenosio i na dete, sa očekivanjem da se ono slično ponaša. Mišljenje ovog veštaka je da je tuženom Dragiši Trujiću potrebno potpuno oduzeti roditeljsko pravo uz mogućnost viđanje sa sinom u kontrolisanim uslovima godinu dana, a potom razmotriti dalji način viđanja. U pogledu tužene Zane Isufi Trujić, ovaj veštak je mišljenja da je ona osoba koja ne pokazuje znake ni trajnog ni privremenog duševnog oboljenja, niti privremene duševne poremećenosti, ali da je u pitanju ličnost koja nije u stanju da se adekvatno postavi u odnosu na supruga i njegovu očiglednu dominaciju i agresiju, te da nije u mogućnosti da adekvatno zaštiti svoga sina i da mu pruži neophodnu podršku i vaspitanje, jer su njeni roditeljski kapaciteti ograničeni i nedovoljni za bezbedno odrastanje maloletnog deteta, zbog čega ju je potrebno delimično lišiti roditeljskog prava. Na osnovu kontrolnog veštačenja od strane komisije veštaka neuropsihijatra Dragane Krasić i psihologa Marine Pančić od 19.09.2023. godine utvrđeno je da se tuženi aktuelno viđaju sa detetom u Centru za socijalni rad u Zaječaru, da su redovni, da verbalno iznose tugu za detetom, ali što ne ostavlja autentičan utisak. Dete isto izražava potrebu za vraćanjem roditeljima, ne plaši se njihovih ranijih postupanja, što je verovatno ustanovljeno vremenskom distancom i potrebom za izbegavanjem aktuelnih školskih aktivnosti. Po oceni komisije veštaka, detetova verbalizacija, ponašajna i emocionalna ekspresija su neautentične, odnosno ne izražavaju njegovu realnu potrebu i očekivanu bliskost sa roditeljima. Dečak je fizički kažnjavan, a psihički vaspitno, edukativno i medicinski je zanemarivan. Tuženi Dragiša Trujić je odrastao u porodici sa usvojenim modelom vaspitanja gde je batina osnovna kaznena mera i koja je transgeneracijski reprezent, ne boluje od privremene ili trajne duševne bolesti, niti od privremene ili trajne duševne zaostalosti, ali je impulsivan, niske frustracione tolerancije, primitivne strukture ličnosti, manipulativan i bez empatije. Tužena Zane Isufi Trujić je površna, bez emotivne i kognitivne spoznaje cele situacije usled niskog intelekta i neukosti, kao i kulturoloških i tradicionalnih ograničenja, a njeni roditeljski kapaciteti su nedovoljni i nepovoljni za interese maloletnog deteta. Mišljenje komisije veštaka je da roditelji maloletnog deteta nisu podobni za njegovo čuvanje, podizanje, obrazovanje i zastupanje i da je potrebno da se delimično liše roditeljskog prava, uz zadržavanje kontakta i daljeg viđanja sa detetom u kontrolisanim uslovima. Takođe, neophodan je stručan rad sa roditeljima u cilju korekcije njihovog ponašanja, makar i u kontrolisanim uslovima.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom materijalnog prava iz Konvencije o pravima deteta i članova 6. stav 1, 67, 68, 82, 266. stav 1. i 270. Porodičnog zakona, usvojili tužbeni zahtev i delimično lišili tužene određenih roditeljskih prava u odnosu na njihovo maloletno dete, smatrajući da se opisane radnje i propuštanja tuženih ne mogu podvesti pod zloupotrebu prava ili grubo zanemarivanje dužnosti iz sadržine roditeljkog prava da bi bili potpuno lišeni tog prava, ali da su nesavesno vršili prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava u meri koja opravdava njihovo delimično lišenje roditeljskog prava, uz zadržavanje obaveze da doprinose izdržavanju svog maloletnog deteta i prava da ga viđaju u kontrolisanim uslovima.

Po oceni Vrhovnog suda, stanovište nižestepenih sudova zasnovano je na pravilnoj primeni materijalnog prava.

Prema odredbi člana 67. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“ br. 18/2005, 72/2011- dr.zakon i 6/2015) roditeljsko pravo je izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. Sadržina roditeljskog prava, koje se sastoji od dužnosti staranja o detetu, čuvanja i podizanja, vaspitanja i obrazovanja, zastupanja i izdržavanja deteta, kao i upravljanja i raspolaganja njegovom imovinom, regulisana je odredbama članova od 68. do 74. Porodičnog zakona, a suština ovih dužnosti i prava roditelja je dobrobit i najbolji interes deteta. Ako roditelj zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti, odnosno nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, može biti potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava, pod uslovima predviđenim članom 81, odnosno članom 82. istog zakona.

Prema odredbama člana 82. Porodičnog zakona, roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava (stav 1). Sudska odluka o delimičnom lišenju roditeljskog prava može lišiti roditelja jednog ili više prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete (stav 2). Roditelj koji vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava i dužnosti na čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje i zastupanje deteta, te na upravljanje i raspolaganje imovinom deteta (stav 3), dok roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta (stav 4). Takođe, sudskom odlukom o delimičnom lišenju roditeljskog prava može biti određena jedna ili više mera zaštite deteta od nasilja u porodici (stav 5).

Porodični zakon u članu 270. propisuje da je sud, pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. Odredbom člana 266. stav 1. Porodičnog zakona propisano je da je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava, sud uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta.

Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a u svakom slučaju elementi za procenu najboljeg interesa deteta obuhvataju, između ostalog, mišljenje deteta, očuvanje porodične sredine i održavanje odnosa, ali i zdravlje, briga, zaštita i sigurnost deteta. Interes maloletnog deteta je da se između njega i roditelja sa kojim ne živi razvije odnos ljubavi, poverenja, međusobnog uvažavanja, privrženosti, poštovanja ličnosti i dostojanstva, pa je stoga svako dužan da se rukovodi tim interesom u svim aktivnostima koji se tiču deteta (član 6. stav 1. Porodičnog zakona). Saglasno odredbama Porodičnog zakona i odgovarajućim normama međunarodnog prava, pre svega Konvencije o pravima deteta, svako dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih uslova za njegov pravilan rast i razvoj, pravo na obrazovanje u skladu sa sposobnostima, željama i sklonostima, pravo na odmor i slobodno vreme, kao i na igru i rekreaciju koja odgovara njegovom uzrastu. Ova prava deteta su u korelaciji sa obavezama roditelja da mu obezbede uslove za ostvarivanje tih prava, u skladu sa svojim mogućnostima.

Suprotno navodima revizije, Vrhovni sud nalazi da su odluku o delimičnom lišenju roditeljskog prava tuženih prema maloletnom sinu sudovi doneli rukovodeći se pre svega najboljim interesom deteta i pored njegove iskazane potrebe da se vrati roditeljima i živi sa njima. U reviziji se insistira i na želji roditelja da dete živi sa njima i da oni nastave da se staraju o njemu. Međutim, stručna lica koja su vršila procenu ličnosti tuženih kao roditelja, pa i ličnosti deteta su saglasni da tuženi prema svojim aktuelnim roditeljskim kapacitetima nisu podobni za čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje i zastupanje svog maloletnog sina. U konkretnom slučaju, pre donošenja odluke o delimičnom lišenju roditeljskog prava, pribavljen je nalaz i stručno mišljenje nadležnog organa starateljstva, kao i nalazi i mišljenja sudskih veštaka medicinske struke uz kontrolno veštačnje od strane komisije veštaka i utvrđene su sve relevantne činjenice u pogledu podobnosti tuženih da vrše roditeljsko pravo. Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja da je tuženi Dragiša Trujić kao otac fizički kažnjavao dete jer je impulsivan, niske frustracione tolerancije, primitivne strukture ličnosti, manipulativan i bez empatije, a da se tužena Zana Isufi Trujić kao majka nije protivila fizičkom kažnjavanju i nasinju nad detetom jer je bez emotivne i kognitivne spoznaje cele situacije usled niskog intelekta, neukosti, kulturoloških i tradicionalnih ograničenja, te da njeni roditeljski kapaciteti nisu dovoljni da adekvatno zaštiti dete i da mu pruži neophodnu brigu, podršku i vaspitanje, te da oboje roditelja uskraćuju detetu potrebnu pažnju, ljubav, empatiju i svoje prisustvo u najosetljivijem periodu za njegov razvoj i vaspitanje, uz konstatno fizičko kažnjavanje i zanemarivanje, nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da je u najboljem interesu maloletnog deteta da tuženi kao roditelj, za sada, budu delimično lišen roditeljskog prava, pravilno ocenivši da su za to ispunjeni uslovi propisani članom 82. stav 1. Porodičnog zakona. Ovo nezavisno od činjenice na kojoj se insistira u reviziji da im je u postupku određivanja mera zbog nasilja u porodici već izrečena mera zabrane daljeg uznemiravanja maloletnog deteta u trajanju od godinu dana uz mogućnost produženja, budući da je utvrđeno da ova mera nije dala očekivane rezulteta jer su tuženi nastavili da nesavesno vrše prava i dužnosti iz sadržne roditeljskog prava. Pri tome im je u međuvremenu izrican korektivni nadzor od strane tužioca kao nadležnog organa starateljstav, kada je uočeno da uopšte ne poštuju dobijene naloge i pokušan je savetodavan rad sa tuženima kao roditeljima, koji takođe nije dao zadovoljavajuće rezultete u smilsu poboljšanja roditeljskih kapaciteta tuženih, zbog čega je pravilan odluka suda da ih, u situaciji kada su iscrpljeni svi resursi organa starateljstva, delimično liši određenih roditeljskih prava u cilju zaštite bezbedosti, zdravlja i razvoja maloletnog deteta.

Kako tuženi kao roditelji imaju dužnost da izdržavaju svoje maloletno dete na osnovu člana 82. stav 2. Porodičnog zakona i imaju pravo na održavanje ličnih odnosa sa maloletnim detetom, kojeg nisu lišeni u smislu odredbe iz stava 4. istog člana, a što je u vezi sa odlukom suda o delimičnom lišenju roditeljskog prava, drugostepena presuda je pravilna i u tom delu.

Vrhovni sud stoga nalazi da je najbolji interes maloletnog deteta u ovom slučaju pravilno zaštićen sudskom odlukom o delimičnom lišenju određenih roditeljskih prava tuženih, kojima ova prava mogu biti vraćena kada prestanu razlozi zbog kojih su ih lišeni, u smislu član 83. Porodičnog zakona.

Po oceni Vrhovnog suda, drugostepeni sud je u pobijanoj odluci, prihvatajući u svemu pravno stanovište i argumentaciju prvostepenog suda, dao jasne, potpune i pravilne razloge koje prihvata i ovaj sud.

Kako se ni ostalim navodima revizije ne dovodi u pitanje pravilnost i zakonitost pobijane drugostepene presude, Vrhovni sud je primenom člana 414. ZPP odlučio kao u izreci ove presude.

Predsednik veća - sudija

Mirjana Andrijašević, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković