Odlučujući o dozvoljenosti revizije, u smislu člana 404. ZPP, Vrhovni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji radi ujednačavanja sudske prakse. Navodi revizije i priložene sudske odluke ukazuju na različito potupanje sudova u postupcima određivanja naknade za eksproprisano zemljište, u situaciji kada je planskim aktom koji je stupio na snagu pre donošenja rešenja o eksproprijaciji izvršena promena namene poljoprivrednog u građevinsko zemljište, zbog čega je na osnovu člana 404. ZPP odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijano rešenje, u smislu člana 408. u vezi člana 420. ZPP i člana 30. stav 2. Zakona o vanparničnom postupku, Vrhovni sud je ocenio da je revizija predlagača osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravosnažnim rešenjem od 24.11.2020. godine u korist protivnika predlagača eksproprisane su kat.parc. 4, šuma 5. klase, površine 362m2, kat.parc. 23/1, šuma 5. klase, površine 1m2, kat.parc. 154/1, njiva 5. klase, površine 10m2 i kat.parc. 154/2, njiva 5. klase, površine 2535m2, upisane u LN br. ... KO ..., vlasništvo predlagača sa udelom od po 1/3 idelanog dela. Eksproprijacija je izvršena radi izgradnje autoputa E80, deonica Niš-Merdare. U momentu eksproprijacije parcele su predstavljale poljoprivreno zemljiše. Iz nalaza i mišljenja sudskog veštaka poljoprivredne struke utvrđeno je da tržišna vrednost eksproprisanih parcela kao poljoprivrednog zemljišta iznosi za kat.parcelu. 4, šuma 5. klase, površine 362m2, i kat.parcelu 23/1, šuma 5. klase, površine 1m2 po 300,00 dinara/m2 a za kat. parcelu 154/1, njiva 5. klase, površine 10m2 i kat.parcelu154/2, njiva 5. klase, površine 2535m po 350,00 dinara/m2, ukupno 999.650,00 dinara, odnosno prema suvlasničkim udelima na nepokretnostima svakom od predlagača po 333.216,67 dinara.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom člana 41. stav 2. i člana 42. stav 1. Zakona o eksproprijaciji odredili naknadu za eksproprisano poljoprivredno zemljište, u visini tržišne vrednosti utvrđene veštačenjem, a ne u visini tržišne vrednosti građevinskog zemljišta, sa obrazloženjem da su vezani pravosnažnim rešenjem o eksproprijaciji i da je za određivanje naknade odlučna činjenica status zemljišta u vreme eksproprijacije, a ne namena za koju je eksproprisano, kao i da promene statusa zemljišta nakon eksproprijacije nisu od značaja.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se revizijom predlagača ukazuje da su nižestepeni sudovi pogrešno primenili materijalno pravo.

Odredbom člana 42. stav 1. Zakona o eksproprijaciji propisano je da se naknada za eksproprisano poljoprivredno i građevinsko zemljište određuje u novcu, prema tržišnoj ceni takvog zemljišta, ako zakonom nije drugačije propisano. Zato je određivanje vrste eksproprisanog zemljišta od pravnog značaja za ispunjenje zakonske obaveze iz navedene zakonske odredbe, jer se naknada u novcu određuje i za poljoprivredno i za građevinsko zemljište prema njegovoj tržišnoj ceni, ali i ustavne obaveze iz člana 58. stav 2. Ustava Republike Srbije, jer pravo svojine može biti ograničeno samo u javnom interesu, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Dakle, materijalna pretpostavka za ostvarenje naknade, koja ne može biti niža od tržišne je tretiranje eksproprisanog zemljišta u skladu sa njegovim stvarnim statusom od strane nadležnih organa, zato što od toga zavisi i visina naknade.

Izloženo stanovište sudova je ispravno kada je promena namene zemljišta nastala nakon pravosnažnosti rešenja o eksproprijaciji, ali nije prihvatljivo kada je do iste došlo pre donošenja tog rešenja. Pravosnažnim rešenjem od 24.11.2020. godine predmetne parcele eksproprisane su radi izgradnje autoputa E 80, deonica Niš-Merdare. Pre donošenja tog rešenja, Prostornim planom područja posebne namene infrastrukturnog koridora autoputa E 80, deonica Niš-Merdare („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 102/17, 55/19 i 62/19) obuhvaćene su i predmetne parcele. Pravni osnov za donošenje navedenog plana bio je Zakon o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/09 sa kasnijim izmenama i dopunama).

Pravna dejstva obuhvata određenog zemljišta planskim dokumentom propisana su odredbama navedenog zakona. Tim zakonom, pored ostalog, propisano je: da je građevinsko zemljište ono zemljište koje je određeno zakonom ili planskim dokumentom za izgradnju i korišćenje objekata, kao i zemljište na kojem su izgrađeni objekti u skladu sa zakonom (član 82); Stupanjem na snagu planskog dokumenta kojim je promenjena namena zemljišta u građevinsko zemljište, vlasnici tog zemljišta stiču prava i obaveze propisane tim zakonom i podzakonskim aktima donetim na osnovu zakona, bez obzira na činjenicu što organ nadležan za upis nepokretnosti i prava nad njima nije sproveo promenu u javnoj knjizi o evidenciji nepokretnosti i prava (član 83. stav 2.); da od dana stupanja na snagu planskog dokumenta, kojim je izvršena promena namene poljoprivrednog zemljišta u građevinsko zemljište, vlasnik takvog zemljišta ostvaruje sva prava vlasnika građevinskog zemljišta, u skladu sa tim zakonom (član 88. stav 9.).

Sledstveno izloženom, stupanjem na snagu planskog akta pre donošenja rešenja o eksproprijaciji izvršena je promena namene predmetne parcele iz poljoprivrednog u građevinsko zemljište. Od tog dana predlagači ostvaruju sva prava vlasnika građevinskog zemljišta, što znači da imaju pravo na naknadu za eksproprisano zemljište prema tržišnoj ceni građevinskog zemljišta, bez obzira na to što organ nadležan za upis nepokretnosti i prava nad njima nije sproveo promenu u katastru nepokretnosti.

O svemu tome nižestepeni sudovi nisu vodili računa i, pogrešno zaključujući da je promena namene eksproprisanog zemljišta izvršena posle pravosnažnosti rešenja o eksproprijaciji, nisu utvrdili tržišnu vrednost nepokretnosti kao građevinskog zemljišta. Usled neprimenjivanja navedenih zakonskih odredbi nije pravilno utvrđeno činjenično stanje – visina novčane naknade, zbog čega su nižestepena rešenja ukinuta i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovni postupak.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će, imajući izloženo u vidu, odrediti novčanu naknadu za eksproprisano zemljište prema njegovom stvarnom statusu u vreme eksproprijacije, a ne onom sa kojim je upisano u katastru nepokretnosti.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP u vezi člana 30. stav 2. ZVP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Predsednik veća – sudija

Branka Dražić,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković