Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2844/21 od 13.01.2022. godine, odbijena je žalba tužilaca i potvrđena presuda Višeg suda u Novom Sadu P 20/2021 od 09.07.2021. godine.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešne primene materijalnog prava i odluke o troškovima parničnog postupka.

Prvotužena je podnela odgovor na reviziju.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu odredbe člana 399. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 125/04 i 111/09) koji se primenjuje u smislu odredbe člana 506. stav 1. ZPP („Službeni glasnik RS“, br.72/11), Vrhovni sud je našao da je revizija tužilaca nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. Druge bitne povrede odredaba parničnog postupka tužioci u reviziji ne navode.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravni prethodnici tužilaca EE i ŽŽ bili su vlasnici ... u ... sa zgradama i mašinskim postrojenjem i celom nepokretnosti ispod ... . Ugovorom o poklonu od 18.10.1947. godine pravni prethodnici tužilaca su pravo svojine na ovim nepokretnostima poklonili državi FNRJ i dali saglasnost da se nekretnine bez daljeg pitanja i odobrenja zemljišno – knjižno prenesu u korist FNRJ. Na osnovu rešenja Opštinskog suda u Bačkoj Palanci DN 1133/68 dozvoljen je upis prava vlasništva na zemljištu ŽŽ i EE- na poklonjenim katastrskim parcelama, koje su po osnovu odricanja postale društvena svojina. Pravni sledbenik ŽŽ i EE, ZZ vodio je postupak protiv tužene SRJ pred Opštinskim sudom u Novom Sadu radi poništaja navedenog ugovora o poklonu. Pravosnažnom presudom Opštinskog suda u Novom Sadu P 6067/02 od 24.09.2002. godine (pravosnažna 02.02.2005. godine), poništen je ugovor o poklonu sačinjen dana 18.10.1947. godine, s pozivom na odredbe člana 17. Zakona o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa poljoprivrednih proizvoda. S obzirom na to da su se brojevi parcela od dana učinjenog poklona promenili ZZ je vodio postupak protiv tuženih Republike Srbije, Opštine Bačka Palanka i A.D. „Poslovni centar“ iz Bačke Palanke, u predmetu Opštinskog suda u Bačkoj Palanci P 630/05. Presudom od 19.09.2006. godine utvrđeno je kojim realnim delovima i na kojim katastarskim parcelama odgovaraju stvarni parcelni brojevi, što je detaljno opisano u toj presudi. Naloženo je zemljišno – knjižnom odeljenju Opštinskog suda u Bačkoj Palanci da izvrši zemljišno – knjižni prenos prava vlasništva na navedenim parcelama na ime pok. ŽŽ i EE u navedenim suvlasničkim udelima, što su prvo-trećetuženi dužni priznati. Presuda je postala pravnosnažna dana 23.08.2007. godine. U realizaciji presude Opštinskog suda u Bačkoj Palanci P 630/05 od 19.09.2006. godne, dana 04.09.2015. godine zaključen je ugovor o razmeni nepokretnosti između tužene Opštine Bačka Palanka i ovde tužilaca kojim je tužena Opština Bačka Palanka, u zamenu za nekretnine koje su bile predmet navedenog ugovora o poklonu tužiocima dodelila u svojinu druge nepokretnosti na teritoriji Opštine Bačka Palanka, bliže opisane i označene u ugovoru. Dana 17.11.2015. godine tužioci su uvedeni u posed tih parcela od strane Odeljenja za privredu Opštine Bačka Palanka, o čemu je sačinjen zapisnik o uvođenju u posed. Skupština Opštine Bačka Palanka je dana 11.07.1986. godine donela odluku o određivanju gradskog-građevinskog zemljišta u Gradu Bačka Palanka po kojoj odluci je, u članu 2, između ostalog navedeno da gradsko-građevinsko zemljište obuhvata katastarske parcele od brojeva ...-... . Ukupna površina predmetnog zemljišta iznosi 6ha 84ara i 35m2, a površina koja pripada tužiocima iznosi 2ha 34ara i 26m2. Naknada za korišćenje zemljišta utvrđena je za površinu od 1ha 88ari i 22m2 koja je utvrđena umanjenjem površine koja pripada tužiocima za površine svrstane u katastarske klase: livada druge klase, šuma prve klase i trstiko močvara prve klase budući da se na zemljištima navedenih klasa ne gaje ratarske kulture na bazi kojih je utvrđena naknada. Na opisani način izršeno je umanjenje površine koja pripada tužiocima za 4.604m2 odnosno za 19,65%, pa je prilikom obračuna visine naknade za korišćenje zemljišta za period od kada je sporno zemljište postalo građevinsko zemljište primenjena umanjena površina iznosi 1ha 88ari i 22m2. Visina naknade za korišćenje za tražene periode obračunata je veštačenjem.

Osnovnim tužbenim zahtevom tužioci su tražili naknadu za korišćenje zemljišta u površini od 18.822m2 za period od 18.10.1947. godine-dana zaključenja ugovora o poklonu do 17.11.2015. godine, kada su uvedeni u posed katastarskih parcela na osnovu ugovora o razmeni nepokretnosti od 04.09.2015. godine, zaključenim sa prvotuženom. Eventualnim tužbenim zahtevom, tužioci su tražili naknadu za korišćenje istog zemljišta za period od 02.02.2005. godine-kada je postala pravnosnažna presuda kojom je poništen ugovor o poklonu sačinjen dana 18.10.1947. do 17.11.2015. godine kada su tužioci uvedeni u posed zamenskih parcela.

Nižestepeni sudovi su odbili osnovni i eventualni tužbeni zahtev u odnosu na oba tužena sa obrazloženjem da je prvotužena ugovorom o razmeni nepokretnosti od 04.09.2015. godine u zamenu za sporne nekretnine ustupila druge nekretnine u vlasništvu u koje je tužioce uvela u posed dana 17.11.2015. godine, čime su otklonjene posledice ništavosti predmetnog ugovora o poklonu. Pravnim prethodnicima tužilaca je zemljište vraćeno na osnovu člana 17. Zakona o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa poljoprivrednih proizvoda, pa su sva pitanja za zemljište koje je vraćeno po navedenom zakonu, pa i pitanje naknade štete imaju raspraviti u skladu sa tim zakonom koji ne upućuje na primenu odredbi Zakona o obligacionim odnosima, zbog čega nema osnova za naknadu koju tužioci potražuju na ime korišćenja spornog zemljišta. Nema ni odgovornosti tuženih za naknadu štete u smislu odredbe člana 172. ZOO jer su u svemu postupali u skladu sa zakonom.

Po oceni Vrhovnog suda pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo, kada su odbili tužbeni zahtev za naknadu štete u odnosu na oba tužena.

U ovoj parnici tužioci su postavljenim osnovnim tužbenim zahtevom tražili da sud obaveže tužene da tužiocima solidarno isplate novčani iznos od 297.549.860,50 dinara na ime naknade za korišćenje zemljišta koje je predmet spora za period od 18.10.1947. godine do 17.11.2015. godine sa zakonskom zateznom kamatom i eventualni tužbeni zahtev kojim su tražili da se obavežu tuženi da im, na ime naknade za korišćenje zemljišta za period od 02.02.2005. godine do 17.11.2015. godine isplate naknadu u iznosu od 99.194.388,26 dinara sa zakonskom zateznom kamatom.

Odredbom člana 187. ZPP, propisano je da je u jednoj tužbi tužilac može da istakne više zahteva protiv istog tuženog, ako su svi zahtevi povezani istim činjeničnim i pravnim osnovom. Ako zahtevi nisu povezani istim činjeničnim i pravnim osnovom, oni mogu da se istaknu u jednoj tužbi protiv istog tuženog samo kada je isti sud stvarno nadležan da svaki od ovih zahteva i kada je za sve zahteve određena ista vrsta postupka (stav 1), tužilac može dva ili više tužbenih zahteva u međusobnoj vezi da istakne u jednoj tužbi na način da sud usvoji sledeći od tih zahteva, ako nađe da prethodni zahtev nije osnovan (stav 2).

I u osnovnom i u eventualnom tužbenom zahtevu tužioci su tražili isplatu novčanog iznosa, pa njihov tužbeni zahtev nije različit, već se radi o identičnim zahtevima imajući u vidu da je novčani iznos koji tužioci potražuju eventualnim tužbenim zahtevom sadržan u iznosu koji traže osnovnim tužbenim zahtevom.

Nema odgovornosti tuženih za naknadu štete koju tužioci traže u ovoj parnici. Odredbom člana 172. Zakona o obligacionim odnosima, država odgovara za nezakonit ili nepravilan rad svojih organa (član 35. Ustava i član 172. Zakona o obligacionim odnosima), ali svaka nezakonitost ili nepravilnost nema za posledicu naknadu štete. Povreda zakona mora da bude tako očigledna i jasna da predstavlja adekvatan uzrok štete (uzročna veza je nužan i nepohodan uslov za prouzrokovanje štete). Ni zbog pogrešnog tumačenja materijalno-pravnih propisa po pravilu se ne odgovara, osim ako u pogledu određenog pravnog pitanja postoji ustaljena, dosledna i nepromenljiva višegodišnja pravna praksa. Takođe, jedan od elemenata za utvrđivanje odgovornosti po osnovu krivice je protivpravna radnja (činjenje ili ne činjenje) lica koje je po navedenom osnovu odgovorno za štetu.

U ovom slučaju, suprotno navodima revizije u proteklom višegodišnjem periodu za koji se traži naknada štete zbog nekorišćenja zemljišta, tužiocima je bilo utvrđeno pravo svojine na drugom odgovarajućem zemljištu saglasno članu 6. stav 3. Zakona o načinu i uslovima priznanja prava i vraćanju zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu PZF-a. U postupku vraćanja nepokretnosti koje su bile predmet poništenog ugovora o poklonu pravnim sledbenicima ŽŽ i EE, a posle donošenja presude Opštinskog suda u Bačkoj Palanci P 630/05 od 19.09.2006. godine, kojom je utvrđeno kojim realnim delovima i na kojim katastarskim parcelama odgovaraju stari parcelni brojevi, 04.09.2015. godine, posle sastanaka održanih pred Opštinskom upravom Opštine Bačka Palanka, Odeljenje za privredu, zaključen je ugovor o razmeni nepokretnosti između prvotužene i tužilaca, kojom je prvotužena u zamenu za nekretnine koje su bile predmet navedenog ugovora o poklonu njima dodelila u svojinu druge nepokretnosti na teritoriji Opštine Bačka Palanka u koje su tužioci uvedeni u posed dana 17.11.2015. godine. Tužiocima je zemljište vraćeno na osnovu odredaba Zakona o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa iz poljoprivrednih proizvoda („Službeni glasnik RS“, br. 18/91, 20/92 i 42/98 – u daljem tekstu Zakon o vraćanju zemišta).

Prema članu 2. stav 1. ovog zakona, postupak po zahtevu za vraćanje zemljišta vodi i rešenje donosi komisija koju obrazuje ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede na predlog skupštine opštine, kako je to učinjeno i u konkretnom slučaju, koja se sastoji od predsednika i četiri člana (koji imaju zamenike), pri čemu se za predsednika komisije imenuje sudija, za članove komisije jedan geodetski stručnjak, jedan diplomirani inženjer poljoprivrede i dva člana iz sastava skupštine opštine, a radu komisije prisustvuju i dva građanina mesta na čijem se području nalazi zemljište koje je predmet zahteva (stavovi 2, 3. i 4. istog člana). Opština, odnosno opštinski organ uprave nadležan za imovinsko-pravne poslove - odsek (ili referat) za vraćanje oduzete zemlje, obavlja samo stručne i administrativne poslove za potrebe komisije (član 2. stav 5.). Raniji sopstvenik podnosi zahtev komisiji preko opštinskog organa uprave nadležnog za imovinsko- pravne poslove prema mestu gde se zemljište nalazi (član 3. stav 1.), a opštinski organ uprave po službenoj dužnosti pribavlja dokumentaciju kojom podnosilac zahteva ne raspolaže (član 4 stav 2.). Shodno tome, tužena opština nije organ koji donosi odluku u ovom postupku, jer ona ne odlučuje o osnovanosti podnetih zahteva, već u postupku donošenja rešenja obavlja samo administrativno-tehničke poslove za Komisiju (prima zahteve, vodi evidencije, pribavlja određene dokaze koje podnosiocu zahteva nisu dostupni ...).

Prema Zakonu o vraćanju zemljišta, tužena Republika Srbija imala je obavezu da obrazuje komisiju za sprovođenje postupka po zahtevima za vraćanje zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa poljoprivrednih proizvoda. Komisija tokom postupka odlučuje o osnovanosti podnetih zahteva, i u slučaju kada nađe da je takav zahtev osnovan ranijem sopstveniku pripada pravo na povraćaj oduzetog zemljišta, a ukoliko to nije moguće pripada mu naknada u drugom odgovarajućem zemljištu ili u slučaju sporazuma stranaka ranijem sopstveniku se može odrediti naknada u novcu, deonicama ili u nekom drugom obliku (član 6. Zakona). Prema članu 12. ovog zakona, u slučaju da organizacija koja je u obavezi da isplati tu naknadu to ne učini, obavezu isplate naknade izvršiće opština, a ako i ona to nije u mogućnosti, ovu obavezu izvršiće Republika Srbija.

Zbog toga nisu ispunjeni uslovi za pružanje tražene pravne zaštite tužiocima primenom pravila o naknadi štete iz člana 154. u vezi člana 172. Zakona o obligacionim odnosima, a ni primenom pravila o sticanju bez osnova iz člana 210. ovog Zakona, odnosno da ne postoji osnov po kome bi tuženi bili u obavezi da tužiocima isplate traženi novčani iznos, imajući u vidu da su postupali u skladu sa navedenim odredbama Zakona o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa iz poljoprivrednih proizvoda.

Nisu osnovani ni navodi u reviziji tužilaca da trpe štetu počev od dana pravnosnažnosti presude P 6067/02 od 24.09.2002. godine, koja je postala pravnosnažna 02.02.2005. godine i kojom je poništen ugovor o poklonu nepokretnosti, pa do dana uvođenja u posed spornih parcela, jer su vodili postupak radi utvrđenja parcelnih brojeva, koji je okončan presudom u parnici P 630/05 od 19.09.2006. godine, posle čega su vodili pregovore sa prvotuženim o razmeni nepokretnosti, odnosno dobijanju zamenskih nepokretnosti i odmah po okončanju tog postupka uvedeni su u posed, iz čega proizilazi da ni Opština Bačka Palanka, ni tužena Republika Srbja nisu odgovorne za štetu i nisu u obavezi da tužiocima naknade eventualno pretrpljenu štetu. Osim toga, zaključak prvostepenog suda da je potraživanje tužilaca zastarelo za period od 18.10.1947. godine do 28.06.2008. godine u smislu odredbe člana 376. Zakona o obligacionim odnosima (tužba podneta 28.06.2011. godine) je pravilan, a za period od 28.06.2008. godine kako je napred navedeno pa do dana uvođenja u posed 17.11.2015. godine tužioci su sa organom prvotužene vodili pregovore oko razmene nepokretnosti, da bi ugovorom od 04.09.2015. godine izvršili zamenu nepokretnosti koje su bile predmet navedenog ugovora o poklonu i odmah po zaključenju ugovora uvedeni su u posed primljenih – zamenskih nepokretnosti.

Nisu osnovani ni navodi u reviziji tužilaca da pravni stav drugostepenog suda da u konkretnom slučaju nema uslova za primenu odredbi Zakona o obligacionim odnosima jer Zakon o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa poljoprivrednih proizvoda ne propisuje pravo na naknadu štete vezano za zemljište koje je predmet istog, odnosno ne upućuje na primenu odredbi Zakona o obligacionim odnosima. Drugostepeni sud je primenjujući odredbu člana 172. Zakona o obligacionim odnosima zaključio da tužioci nemaju pravo na naknadu štete jer nisu dokazali u čemu se sastoji nepravilan i nezakonit rad tuženih da bi bili u obavezi da tužiocima naknade štetu koju potražuju postavljenim tužbenim zahtevom.

Iz navedenih razloga, saglasno odredbi člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Zahtev tužene Opštine Bačka Palanka za naknadu troškova odgovora na reviziju je odbijen, jer nisu bili potrebni za vođenje ove parnice u smislu člana 154. stav 1. ZPP.

Na osnovu člana 165. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća - sudija

Branka Dražić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković