Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branka Stanića, predsednika veća, Tatjane Miljuš i Tatjane Matković Stefanović, članova veća, u parnici tužilaca Opštine Trstenik i Narodnog univerziteta Trstenik, Trstenik, koje zastupa Opštinsko pravobranilaštvo Trstenik, protiv tuženih Holding preduzeće industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik – u stečaju, čiji je punomoćnik Ivona Kraktus, advokat u ... i Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo – Odeljenje u Kraljevu, radi utvrđenja prava svojine i prava korišćenja, vrednost predmeta spora 15.000.000,00 dinara, odlučujući o reviziji tuženog Holding preduzeća industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik - u stečaju, izjavljenoj protiv presude Privrednog apelacionog suda 11Pž 3777/21 od 10.05.2023. godine, u sednici veća održanoj 18.12.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

USVAJA SE revizija tuženog Holding preduzeća industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik – u stečaju, UKIDAJU SE presuda Privrednog apelacionog suda 11P 3777/21 od 10.05.2023. godine i presuda Privrednog suda u Kraljevu 2P 491/2020 od 03.03.2021. godine i predmet se vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Privredni sud u Kraljevu doneo je presudu 2P 491/2020 dana 03.03.2021. godine kojom je u I stavu izreke usvojio tužbeni zahtev tužilaca koji glasi: „Utvrđuje se prema tuženom prvog reda da je tužilac Opština Trstenik nosilac prava javne svojine, a tužilac Narodni univerzitet Trstenik nosilac prava korišćenja na objektu – zgradi kulture Narodni univerzitet u Trsteniku označen u listu nepokretnosti broj .. KO Trstenik br. 2, koja se sastoji od podruma, prizemlja, tri sprata postojeća na kp br. .. KO Trstenik, što je tuženi dužan da prizna i trpi da se tužilac Opština Trstenik uknjiži kao vlasnik javne svojine a tužilac Narodni univerzitet Trstenik kao korisnik na osnovu ove presude kod Službe za katastar nepokretnosti Trstenik u Trsteniku“, kao osnovan; u II stavu izreke usvojio zahtev tužilaca koji glasi: „Utvrđuje se prema Republici Srbiji da je tužilac Opština Trstenik nosilac prava javne svojine na katastarskoj parceli broj .. KO Trstenik ukupne površine 6722 m2 što je tuženi dužan da prizna i trpi da se tužilac Opština Trstenik uknjiži kao vlasnik javne svojine a tužilac Narodni univerzitet Trstenik kao korisnik na osnovu ove presude kod Službe za katastar nepokretnosti Trstenik u Trsteniku“, kao osnovan; u III stavu izreke usvojio zahtev tužioca drugog reda koji glasi: „Utvrđuje se prema prvotuženom da je tužilac Narodni univerzitet Trstenik u Trsteniku nosilac prava korišćenja na katastarskoj parceli broj .. KO Trestenik u delu od 2414/6722 što je tuženi dužan da prizna i trpi da se tužilac Narodni univerzitet Trstenik uknjiži kao korisnik na osnovu ove presude kod Službe za katastar nepokretnosti Trstenik u Trsteniku“, kao osnovan; u stavu IV izreke, obavezao tužene da tužiocima na ime troškova parničnog postupka isplate 1.401.450,00 dinara.

Privredni apelacioni sud je doneo presudu 11Pž 3777/21 dana 10.05.2023. godine kojom je odbio kao neosnovane žalbe tuženih i potvrdio presudu Privrednog suda u Kraljevu 2P (koja je oznaka omaškom izostavljena) 491/2020 od 03.03.2021. godine, i odbio kao neosnovan zahtev prvotuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv navedene pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi Holding preduzeće industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik – u stečaju, izjavio je blagovremenu i dozvoljenu reviziju, kojom presudu pobija zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu po odredbama člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br 72/2011 … 10/2023 – dr. zakon) i zaključio da je revizija tuženog osnovana.

Prema činjeničnom stanju utvrđenom od strane prvostepenog suda na kome je zasnovana pobijana presuda, tužilac Narodni univerzitet Trstenik je pravni sledbenik Radničkog univerziteta „Prva petoletka“. Rešenjem FI 766/94 od 28.02.1994. godine, tužilac je upisan u sudski registar, osnovan kao ustanova od strane Skupštine opštine Trstenik po odluci od 24.02.1994. godine, dok je Radnički univerzitet „Prva petoletka“ brisan iz registra. Zaključak o pravnom sledništvu sud je izveo iz sadržine člana 5. Odluke o osnivanju Narodnog univerziteta Skupštine opštine Trstenik od 24.11.1994. godine, kojim je propisano da Narodni univerzitet koristi objekte, opremu i sredstva Radničkog univerziteta „Prva petoletka“ čiji je pravni sledbenik, i iz utvrđenja da je pravnom prethodniku tužioca sporni objekat u ovoj parnici prenet odlukom Radničkog saveta tuženog Holding preduzeća industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik. Naime, prvostepeni sud zaključuje da je odlukom Radničkog saveta odobreno otuđenje predmetnog objekta putem besplatnog prenosa, a takva odluka je osnov za sticanje prava korišćenja na nepokretnosti na strani Radničkog univerziteta „Prva petoletka“, kao pravnog prehodnika tužioca Narodni univerzitet Trstenik. Takav prenos bio je u skladu sa odredbom člana 102. Zakona o sredstvima privrednih organizacija iz 1961. godine. Prema tako utvrđenim činjenicama sudovi zaključuju da je tužilac Radnički univerzitet Trstenik pravni sledbenik Radničkog univerziteta „Prva petoletka“, da su članom 16. Odluke o osnivanju narodnog univerziteta Trstenik sva sredstva Radničkog univerziteta „Prva petoletka“ preuzeta, i da Radnički univerzitet Trstenik ima pravo korišćenja na spornom objektu, a tužilac Opština Trstenik kao njegov osnivač ima pravo javne svojine.

Pravo javne svojine Opštine Trstenik sudovi utemeljuju u odluci o osnivanju Narodnog univerziteta Skupštine opštine Trstenik od 24.11.1994. godine, donetoj na osnovu odredaba člana 2. i 4. tada važećeg Zakona o javnim službama („Službeni glasnik RS“ br. 42/91 i 71/94), zatim u odredbi člana 1. tačka 2. podtačka 3. Zakona o sredstvima u svojini Republike Srbije i sada važećeg člana 18. Zakona o javnoj svojini. Bez obzira na okolnosti da li je predmetna nepokretnost izgrađena sredstvima tuženog Holding preduzeća industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik, on je istom raspolagao odlukom Radničkog saveta od 22.06.1962. godine, u korist pravnog prethodnika tužioca Narodnog univerziteta Trstenik, u skladu sa odredbom člana 102. Zakona o sredstvima privrednih organizacija. Osim na osnovu prenosa prava, tužioci su stekli pravo svojine i pravo korišćenja na spornoj nepokretnosti i održajem, u smislu člana 28. stav 2. i 4. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, jer su u savesnoj i zakonitoj državini predmetne nepokretnosti više od 10 godina do podnošenja tužbe. Opravdano su verovali da su imaoci prava na predmetnoj nepokretnosti imajući u vidu da ju je pravni prethodnik tužioca Narodni univerzitet Trstenik, koga je osnovao prvotuženi, koristio od 1962. godine na osnovu odluke o otuđenju i besplatnom prenosu objekta od 22.06.1962. godine, pa i nakon osnivanja 1994. godine. Sledom prava na objektu, tužilac Opština Trstenik ima pravo javne svojine na zemljištu na kome se nalazi objekat i služi njegovoj redovnoj upotrebi, a tužilac Narodni univerzitet Trstenik ima pravo korišćenja.

U listu nepokretnosti broj .. KO Trstenik na katastarskoj parceli broj .. KO Trstenik, kao imalac prava svojine na zgradi kulture – Narodni univerzitet, upisan je tuženi Holding preduzeća industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka – u stečaju. Kao imalac prava svojine na katastarskoj parceli broj .. KO Trstenik upisan je tuženi Republika Srbija, a Narodni univerzitet u Trsteniku kao imalac prava korišćenja sa udelom 4308/6722 i Preduzeće IHP „Prva petoletka“ AD kao nosilac prava korišćenja sa udelom od 2414/6722.

Još je utvrđeno i da je rešenjem Odbora sreza Kruševac od 02.04.1959. godine, usvojen predlog FHU „Prva petoletka“ Trstenik da se u cilju izgradnje društvenog doma u Trsteniku u korist „Prve petoletke“ izvrši eksproprijacija katastarske parcele broj .. KO Trstenik. FHU „Prva petoletka“, pravni prethodnik tuženog Holding preduzeća industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka AD Trstenik – u stečaju, je rešenjem Radničkog saveta od 14.04.1960. godine osnovao Centar za obrazovanje kadrova, koji je 05.10.1961. godine promenio naziv u Radnički univerzitet „Prva petoletka“. Radnički savet FHU „Prva petoletka“ je na sednici od 22.06.1962. godine doneo odluku o otuđenju i besplatnom prenosu objekta – zgrade društvenog doma sa „Prve petoletke“ na Radnički univerzitet „Prva petoletka“ Trstenik.

Revident osporava pravilnost pravnosnažne presude donete u drugom stepenu. Ukazuje da je odredbom člana 16. Odluke o osnivanju Narodnog univerziteta propisano da je sredstva, imovinu, prava i obaveze Radničkog univerziteta „Prva petoletka“ preuzeo Narodni univerzitet na upravljanje i korišćenje, bez prava raspolaganja i svojine. Dalje, ukazuje na utvrđenu sadržinu odluke o osnivanju Narodnog univerziteta, člana 5. i člana 16. stav 1., 2. i 3., prema kojima je predviđeno pravo Radničkog univerziteta samo na upravljanje i korišćenje sredstava, imovine, prava i obaveze, bez prava raspolaganja i svojine. Po shvatanju revidenta, takva odluka nema značaj prometa stvari prema odredbi člana 96. i člana 97. Zakona o srestvima privrednih organizacija kojim je regulisan promet stvari iz sredstava zajedničke potrošnje putem besplatnog prenosa i iz člana 102. Zakona o sredstvima privrednih organizacija. Odlukom Radničkog saveta PHU „Prva petoletka“ Trstenik od 22.06.1962. godine, odobreno je otuđenje stvari iz sredstava zajedničke potrošnje putem besplatnog prenosa na Radnički univerzitet „Prva petoletka“ Trstenik i to, između ostalog i predmetne nepokretnosti – društveni dom, ali je tom odlukom predviđeno i zaključenje ugovora koji će se na osnovu člana 96. Zakona o sredstvima privrednih organizacija sačiniti, te je navedena odluka samo osnov za sačinjavanje ugovora na osnovu člana 96. Zakona o sredstvima privrednih organizacija. Ugovor zaključen 22.08.1962. godine ne predstavlja kupoprodajni ugovor u smislu odredbe člana 96. Zakona o sredstvima privrednih organizacija. Nadalje, revident je upisan u katastru nepokretnosti kao sticalac sporne nepokretnosti na originaran način, građenjem sopstvenim sredstvima, kao nosilac prava mešovite svojine sa udelom 1/1. Time je na osnovu člana 22. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa stekao i pravo svojine na zemljištu koje je stekao po osnovu eksproprijacije, uz naknadu, za izgradnju predmetne zgrade. Nema dokaza da je nepokretnost građena sredstvima u državnoj svojini, čime nema osnova da je država, niti lokalna samouprava stekla pravo javne svojine na predmetnoj nepokretnosti. Revident nije državni organ, niti državna organizacija, nije javna služba niti ustanova čiji je osnivač Republika Srbija da bi se u odnosu na njega mogle primenti odredbe Zakona o sredstvima u javnoj svojini.

Vrhovni sud zaključuje da je revizija osnovana i da se za sada ne može prihvatiti pravilnost pravnosnažne presude. Relevantne činjenice su sledeće. Narodni univerzitet Trstenik je upisan u sudski registar 28.02.1994. godine

od Radničkog univerziteta „Prva petoletka“ sa p.o. Trstenik, kao ustanova osnovana odlukom Skupštine Opštine Trstenik od 24.02.1994. godine. Iz statuta Radničkog univerziteta „Prva petoletka“ je utvrđeno da ga je osnovala Industrija hidrauličnih uređaja „Prva petoletka“ Trstenik 16.04.1960. godine kao Centar za obrazovanje kadrova „Prva petoletka“ Trstenik. Zatim je rešenjem Narodnog odbora Opštine Trstenik od 05.10.1961. godine formiran Radnički univerzitet „Prva petoletka“ Trstenik spajanjem Centra za obrazovanje kadrova „Prva petoletka“ i Narodnog univerziteta u Trsteniku, kao pravno lice upisano u sudski regisar 11.07.1966. godine. Dakle, drugotužilac je nastao pravnim sledništvom iza Centra za obrazovanje kadrova „Prva petoletka“ Trstenik, koga je osnovao prvotuženi još 16.04.1960. godine.

Radnički savet prvotuženog je 22.06.1962. godine doneo odluku na osnovu člana 102. zakona o sredstvima privrednih organizacija („Sl.list FNRJ“ br. 17/61) kojom je odobreno otuđenje stvari iz sredstava zajedničke potrošnje putem besplatnog prenosa na Radnički univerzitet „Prva petoletka“ Trstenik, među kojima je i objekat društvenog doma. Ovu odluku drugostepeni sud smatra osnovom za sticanje prava korišćenja na spornoj nepokretnosti na strani pravnog prethodnika drugotužioca, a Odluku o osnivanju Narodnog univerziteta, član 16. kojom je predviđeno da sva sredstva Radničkog univerziteta preuzima drugotužilac, smatra osnovom sticanja prava korišćenja drugotužioca na spornom objektu. Kako je prvotužilac osnivač drugotuženog, to ima pravo javne svojine, ranije državne na istoj.

Zaključen je ugovor 22.06.1962. godine između Radničkog univerziteta „Prva petoletka“ Trstenik i prvotuženog, kojim su prvotuženom stavljene na raspolaganje određene prostorije, i prvotuženi se obavezao da za korišćenje tih prostorija plaća ugovoreni novčani iznos. U cilju izgradnje društvenog doma u Trsteniku u korist Fabrike hidrauličnih uređaja „Prva petoletka“ iz Trstenika je rešenjem Narodnog odbora sreza Kruševac od 02.04.1959. godine određena eksproprijacija u opštenarodnu imovinu katastarske parcele sa postojećim graćevinskim objektima, uz naknadu za eksproprijaciju koju snosi korisnik. Rešenje je pravnosnažno 18.05.1959. godine, a Centar za obrazovanje kadrova je prvotuženi osnovao 16.04.1960. godine, kada mu je dao imovinu, osnovna sredstva koju čini zgrada centra sa inventarom po spisku. Prema stanju upisa u list nepokretnosti br. .. od 20.02.2018. godine, nosilac prava svojine na zgradi kulture - Narodni univerzitet na kat. parc. br. .. KO Trstenik je prvotuženi Holding predzuzeće industrija hidraulike i pneumatike Prva petoletka - u stečaju. Imalac prava svojine na kat parceli broj .. KO Trstenik je Republika Srbija, a nosioci prava korišćenja na zemljištu su drugotužilac sa udelom 4308/6722 i prvotuženi sa udelom od 2414/6722.

Navedene činjenice dovode u pitanje pravilnost zaključaka nižestepenih sudova o sticanju stvarnih prava na spornom objektu od strane tužilaca, protivno upisanom u katastru nepokretnosti.

Nije utvrđena u potpunosti sadržina člana 5, ni člana 16. Odluke o osnivanju Narodnog univerziteta koju je Skupština opštine Trstenik donela 24.11.1994. godine, koje, prema stanju u spisima, mogu biti od značaja za stečena prava drugotužioca. Prema do sada utvrđenom, određeno je da Narodni univerzitet samo koristi objekte, opremu i sredstva tadašnjeg Radničkog univerziteta „Prva petoletka“, daju mu se na upravljanje i korišćenje, ali bez prava raspolaganja, i svojine. U to vreme, nosiocem prava na nepokretnosti u smislu odredaba Zakona o državnom premeru i katastru i upisima prava na nepokretnosti smatrao se nosilac prava u pogledu raspolaganja, korišćenja i upravljanja na nepokretnostima u društvenoj svojini, koja prava (raspolaganja) na strani drugotužioca navedenom odlukom nisu ustanovljena. Prema tadašnjem pravnom sistemu, društvena pravna lica su u ostvarivanju prava raspolaganja mogla da prenose društvena sredstva na druga društvena pravna lica, otuđuju društvena sredstva iz društvene svojine, daju ih na privremeno korišćenje, zamenjuju ih i po drugim osnovima raspolažu društvenim sredstvima, dakle pandan prava svojine.

U vreme donošenja pravnosnažne odluke, prema Zakonu o javnoj svojini, ustanove i druge organizacije čiji je osnivač Republlika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave, koje nemaju status državnog organa i organizacije, organa autonomne pokrajine, odnosno organa jedinice lokalne samouprave ili javnog preduzeća odnosno društva kapitala, imaju pravo korišćenja na nepokretnim i pokretnim stvarima u javnoj svojini koje su im prenete na korišćenje (član 18. stav 7.).

Prema do sada utvrđenim činjenicama ne može se sa sigurnošću zaključiti da je predmetna nepokretnost od strane prvotužioca preneta na korišćenje drugotužiocu u smislu odredbe člana 18. stav 7. Zakona o javnoj svojini. Naprotiv, proizilazi da je prvotužilac preneo prava na nepokretnosti pravnom prethodniku drugotužioca. Uz navedeno, treba dodati i to da prema Zakonu o sredstvima u svojini Republike Srbije, nisu sva sredstva kojima su poslovala pravna lica osnovana od jedinica lokalne samouprave državna svojina.

U odgovoru na tužbu prvotuženi je naveo (kako stoji u obrazloženju prvostepene presude) da tužioci ne prave razliku između Doma kulture broj zgrade 1 i zgrade kulture - zgrade broj 2 u Trsteniku, u ul. Vuka Karadžića. Prema utvrđenju prvostepenog suda eksproprisana je parcela na kojoj postoje građevinski objekti, radi izgradnje društvenog doma u Trsteniku, rešenjem pravnosnažnim 18.05.1959. godine, a već 14.04.1960. godine prvotuženi osniva centar za obrazovanje kadrova kome daje zgradu centra koja se nalazi na uglu ulice Maršala Tita i Živadina Apostolovića. U reviziji prvotuženi ponavlja da je on svojim sredstvima izgradio spornu zgradu.

Nije raspravljen osnov i vreme upisa prvotuženog u katastru nepokretnosti kao nosioca prava svojine na zgradi. Nije raspravljeno poreklo idealnih delova u pravu korišćenja drugotužioca i prvotuženog na zemljištu, a ta činjenica ukazuje na postojanje više objekata na istoj parceli, sa navedenim vlasnicima. Posebno, prema stanju u spisima, u članu 16. stav 2. Odluke o osnivanju iz 1994. godine, navedeno je da Holding kompanija „Prva petoletka“ zadržava pravo da povremeno koristi određene prostorije u starom delu Narodnog univerziteta.

Navedene utvrđene činjenice, uz izostanak u potpunosti raspravljenih činjenica o tome koji objekat je prvotuženi izgradio, koji objekat je preneo Centru za obrazovanje kadrova nakon eksproprijacije 14.04.1960. godine, a koji objekat je preneo odlukom Radničkog saveta Radničkom univerzitetu „Prva petoletka“ 22.06.1962. godine, dovode u pitanje postojanje i osnov sticanja i vrstu prava na predmetnim nepokretnostima u korist tužilaca. I u razlozima zbog kojih je u postupku stečaja St 5/2016 Privredni sud u Kraljevu odbio primedbe tužilaca na odluku stečajnog upravnika da odbije zahtev za izlučenje iz stečajne mase prvotuženog Zgrade kulture – Narodni univerzitet u Trsteniku u ul. Vuka Karadžića i udeo od 2414/6722 na zemljištu, stoji da se nije moglo utvrditi šta je predmet odluka, ugovora i presuda, koje postoje i u spisima ovog predmeta, što je i u parničnom postupku ostalo nerazjašnjeno.

Ne može se prihvatiti ni stav sudova o sticanju svojine održajem, u smislu odredbe člana 28. stav 4. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, upravo jer nije raspravljen osnov državine predmetne nepokretnosti. Ne vodi svaka državina sticanju svojine održajem protekom vremena, već samo državina takvog kvaliteta koja ispunjava uslov „svojinske“ državine. Posebno ne stoji razlog naveden u drugostepenoj spresudi da je čak i u situaciji da se radilo o nesavesnoj državini pretekao rok propisan članom 28. stav 4. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa za održaj. Nesavesna državina nikad ne može dovesti do sticanju svojine održajem.

Prema iznetom je revizija prvotuženog osnovana, te je Vrhovni sud ukinuo drugostepenu i prvostepenu presudu po odredbi člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku i predmet vratio prvostepenom sudu na onovno suđenje, radi raspravljanja svih potrebnih činjenica na koje je napred ukazano, a koje su od značaja za sticanje prava korišćenja i prava javne svojine na strani tužilaca, na objektu i zemljištu, čiji su sadašnji katastarski upisani titulari prava svojine tuženi.

Predsednik veća - sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković