Presudom Privrednog apelacionog suda Pž 3400/23 od 17.08.2023. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena je prvostepena presuda. Odbijen je kao neosnovan zahtev za isplatu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu pravni sledbenici - naslednici tuženog–protivtužioca pok. VV, AA iz ... i BB iz ..., izjavili su blagovremenu i dozvoljenu reviziju, kojom pobijaju presudu iz svih zakonom predviđeni razloga.

Tužilac je podneo odgovor na reviziju.

Ispitujući pobijanu presudu u granicama propisanim odredbom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 10/23), Vrhovni sud je odlučio da revizija nije osnovana.

Nasuprot žalbenim navodima, u postupku donošenja pobijane presude nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju u revizijskom postupku sud pazi po službenoj dužnosti. Odlučivanje o pravu korišćenja na zemljištu spada u sudsku nadležnost, budući da se radi o stvarnom pravu čija zaštita se ostvaruje u parničnom postupku, po odredbi člana 1. Zakona o parničnom postupku, bez obzira da li se o pojedinim segmentima ovog prava odlučuje i u nekom drugom postupku pred državnim organom. Nisu osnovani ni revizijski navodi da je odlučeno o zahtevu o kome je već pravnosnažno presuđeno, jer revidenti ne ukazuju da se između istih stranaka vodio parnični postupak u kome je doneta pravnosnažna presuda kojom je odlučeno o identičnom tužbenom zahtevu. Nisu osnovani navodi revizije da odluka Upravnog suda kojom je potvrđeno rešenje doneto u pravnom postupku ima značaj presuđene stvari u sporu o kome se odlučuje u parničnom postupku, već takav značaj ima samo pravnosnažna presuda doneta u parničnom postupku. Dalje, razlozi koji se tiču nedostataka u prvostepenoj presudi, u suštini bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav .2. tačka 12. ZPP, na koje revident ukazuje isticanjem da prvostepeni sud ne navodi u obrazloženju dokaze – uverenja i rešenje opštinskih organa uprave, ne spadaju u dozvoljene revizijske razloge u smislu odredaba člana 407. Zakona o parničnom postupku.

Navodi revizije usmereni su na osporavanje pravilnosti primene materijalnog prava s obzirom na značaj odluke Upravnog suda i status zemljišta na kome je izgrađen objekat, po stanovištu revidenta suprotno zakonu, na položaj tuženih- protivtužilaca koji su sledbenici iza ranijeg sopstvenika zemljišta i na osporavanje zaključka o savesnosti tužioca.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, katastarska parcela br. ... ukupne površine 4862 m2 upisana je u ln. br. ... K.O. ... kao državna svojina sa pravom korišćenja tuženog VV. Na istoj su izgrađeni i upisani u katastru objekti: zgrada br. 1, kao objekat koji ima odobrenje za upotrebu, čija je površina u osnovi 1319 m², ukupno oko 3800 m², s upisom prava svojine društvena svojina u korist tužioca, i zgrada 2, pomoćna zgrada - portirnica, površine 23 m², upisana kao društvena svojina i tužiocem kao držaocem. Katastarska parcela br. ... u postojećoj površini od 4862 m2 formirana je od 4 ranije postojeće katastarske parcele, od kojih su dve: .../... površine 3421 m2 i .../... površine 1207 m2, deo zemljišta koje je nacionalizovano od majke pok. tuženog VV, dok su preostale dve: .../... i ..., pre formiranja sadašnje parcele br. ... bile u društvenoj svojini, upisane u zemljišnim knjigama od 1931. godine, na ime O.N.I. Ministarsvo železnica FNRJ. Katastarska parcela tadašnjeg broja .../... površine 10795 m2, (od čega je deo od 4628 m2 deo sadašnje parcele br. ...) je nacionalizovana 26.12.1958. godine od GG, majke pok. tuženog VV stupanjem na snagu Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Sl. list FNRJ“, br. 52/58) Nacionalizacija je utvrđena zajedničkim rešenjem Sekretarijata za finansije narodnog odbora Opštine Smederevska Palanka od 25.05.1961. godine. Majci pok. tuženog VV nije isplaćena naknada za nacionalizovanu nepokretnost. Nakon nacionalicazije, deo zemljišta tadašnje katastarske parcele ostao je u posedu majke pok. tuženog VV sve do 1969. godine, kada je na istom otpočeta izgradnja objekta koji se i sada nalazi izgrađen na zemljištu. Dana 28.01.1969. godine, tužilac je Skupštini opštine Smederevska Palanka - Odeljenju za privredu, podneo zahtev da mu se odobri izgradnja magacina površine oko 5500 m2 na parcelama .../..., .../... i ... . Magacin je gradio GP „Graditelj“ kome je rešenjem Opštine Smederevska Palanka od 15.01.1970. godine dozvoljena gradnja. Skupština Opštine Smederevska Palanka je donela zaključak 31.03.1971. godine kojim je ovlastila predsednika Skupštine opštine da sa tužiocem zaključi ugovor o prodaji zemljišta, radi prenošenja prava trajnog korišćenja na katastarskoj parceli od .../... od 10795 m2. Nakon izgradnje magacina nadležni organ Opštine Smederevska Palanka je 26.04.1971. godine doneo rešenje kojim je odobrena upotreba magacina čiji je investitor i izvođač PP „Graditelj“ iz Gornjeg Milanovca, sa naznakom da se radi o radovima za tržište. Od izgradnje do danas, tužilac je u posedu ovog objekta, građenog za njegove potrebe, i ograđenog zemljišta katastarske parcele sadašnjeg broja ... ukupne površine 4862 m2. Objekat se vodi kao osnovno sredstvo od 1971. godine. Na osnovu rešenja o utvrđivanju nacionalizacije iz 1961. godine u katastru nepokretnosti je za tadašnju katastarsku parcelu .../... izvršen upis društvene svojine na ime Mesnog narodnog odbora Smederevska Palanka, dok u zemljišnoj knjizi nisu vršene promene sve do 1975. godine, kada je tadašnja parcela .../... cepana na više parcela, pa je parcela .../... ostala sa površinom od 4628 m2 kada je u zemljišnim knjigama izvršen upis društvene svojine sa pravom korišćenja GG. Nakon smrti GG, rešenjem o nasleđivanju je pok. tuženi VV oglašen za naslednika, između ostalog i na katastarskoj parceli .../... – dve zgrade i dvorište, 34,21 a, i upisan je u zk.ul. ... KO ... VV sa pravom vlasništva na zgradama i pravom korišćenja na zemljištu. Upisano je cepanje dotadašnje parcele .../... površine 4628 m2, na parcele .../... površine 3421 m2 i .../... površine 1207 m2. Nasuprot tome, u katastru nepokretnosti je izvršen upis novoformirane parcele pod brojem ..., sa dve zgrade, u čiji sastav su ušle katastarske parcele .../... površine 4628 m2 sa delom katastarskih parcela .../... i ... koje su bile predmet zahteva za odobrenje za izgradnju magacina od 28.01.1969. godine. Novoformirana parcela sa dve zgrade je upisana sa posedom: društvena svojina i imenom tužioca, koje stanje je ostalo upisano u katastru sve do 2009. godine kada je prilikom ujedinjavanja zemljišne knjige i katastra upisan kao nosilac prava na zemljišu tuženi VV, i to kao nosilac prava korišćenja na zemljištu u državnoj svojini, dok su objekti upisani kao izgrađeni bez odobrenja za gradnju, poslovna zgrada i pomoćna zgrada, sa tužiocem kao držaocem objekta u društvenoj svojini. Po zahtevu VV, opštinska uprava Opštine Smederevska Palanka je pravnosnažnim rešenjem od 10.12.2009. godine utvrdila pravo korišćenja na ostalom neizgrađenom zemljištu parcele ... površine 4861 m2 VV. Nakon što je u parničnom postupku pred Privrednim sudom u Beogradu, u sporu između tužioca i „Graditelj holding“ AD Beograd, kao tuženog, doneta presuda na osnovu priznanja P 12881/10 od 03.12.2010. godine, u katastru nepokretnosti je izvršen upis državne svojine s pravom korišćenja tuženog VV na zemljištu katastarskoj parceli ..., pravo svojine društvena svojina u korist tužioca na objektu 1, kao objektu koje ima odobrenje za upotrebu, dok je na pomoćnoj zgradi (zgrada upisana kao zgrada br. 2) upisano da je u društvenoj svojini, da je tužilac držalac objekta izgrađenog bez odobrenja za gradnju. Takvo stanje upisa je ostalo i nakon ukidanja presude na osnovu priznanja Privrednog suda u Beogradu P 12881/10 od 3.12.2010. godine i nakon što je u ponovnom postupku u toj parnici odbijen tužbeni zahtev. Takvo stanje je postojeće i u vreme zaključenja glavne rasprave u ovoj parnici. U međuvremenu, tužilac je pred ovim sudom vodio spor protiv „Graditelj holding“ AD Beograd, radi utvrđivanja prava svojine po osnovu održaja na magacinu zgrada br. 1, izgrađenom na kp. br. ... . U toj parnici je doneta pravnosnažna presuda P 172/16 od 19.04.2016. godine kojom je utvrđeno prema „Graditelj holding“ AD Beograd da tužilac ima pravo svojine, na osnovu održaja, magacina P+2 (poslovne zgrade direkcije, broj zgrade 1, u ul. ..., sagrađenog na parceli ..., upisano u ln.br. ... KO. ...). Tužilac je u postupku stečaja prodat kao pravno lice, a 11.10.2022. godine je registrovana stečajna masa.

Pri ovako utvrđenom činjeničnom stanju, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev, a odbili protivtužbeni zahtev sa obrazloženjem da je znatan deo sada postojeće parcele ... nacionalizovan od majke tuženog VV, koji tuženi pravo na zemljištu zasniva na postojanju prava kao naslednika ranijeg sopstvenika, pre nacionalizacije, priznatog, utvrđenog na površini od 4861 m2 (površina cele parcele iznosi 4862 m2). Nakon nacionalizacije na spornom zemljištu, izgrađeni su objekti čiji je vlasnik tužilac. Po stanovištu prvostepenog suda, za postojanje tužiočevog prava korišćenja zemljišta nije odlučujuće da li je knjižni ili vanknjižni vlasnik objekata izgrađenih na spornom zemljištu, niti po kom pravnom osnovu je postao vlasnik. Kao vlasnik objekata, tužilac ima pravni interes da zahteva da mu se utvrdi pravo korišćenja i zemljišta na kome se objekti nalaze. VV pravo korišćenja upisano je u katastar, po osnovu rešenja o nasleđivanju, i kasnije utvrđeno rešenjem opštinske uprave Opštine Smederevska Palanka od 10.12.2009. godine, nije odlučeno o sporu povodom prava na zemljištu, parcele ... između tuženog VV i tužioca, već je odlučeno o zahtevu tuženog, VV na osnovu tadašnjeg stanja upisa u katastru nepokretnosti, nakon objedinjavanja zemljišnih knjiga i katastra 2009. godine, kada je upis prava na zemljištu bio izvršen sa pravom korišćenja tuženog VV, a objekat upisan kao objekat koji nema odobrenje za izgradnju. Prema stanovištu prvostepenog suda, tužilac prava na objektu sagrađenom na parceli ... koji ima odobrenje za upotrebu, ima još od 1971. godine, od kada je u državini sagrađenog objekta, i od kada ga vodi kao osnovno sredstvo. Presudom prvostepenog suda P. 172/16 od 19.04.2016. godine je utvrđeno u odnosu na privredno društvo, izvođača radova, koje je izgradilo objekat, da tužilac po osnovu održaja ima pravo svojine na objektu, dakle da ga je stekao originarno, na osnovu zakona. Presudom mu je takvo stečeno pravo samo utvrđeno. Objekat upisan u katastru kao zgrada broj 1 na spornoj katastarskoj parceli ... je izgrađen zakonito, saglasno Zakonu o izgradnji investicionih objekata, odnosno na osnovu odobrenja za gradnju, datog saglasno članu 3 Pravilnika o izdavanju odobrenja za građenje objekata („Sl. glasnik SRS“ br. 9/69) u vezi sa članom 4 stav 1 i članovima 1-3 Zakona o izgradnji investicionih objekata („Sl. glasnik SRS“ iz 1968. godine). Dalje nižestepeni sudovi obrazlažu da je sticanjem prava na izgrađenom objektu, održajem, tužilac stekao i pravo korišćenja na zemljištu. Sticanjem prava tužioca, prestalo je pravo tuženog VV na zemljištu, na kome su izgrađeni objekti, čiji je vlasnik tužilac. Pored toga, nižestepeni sudovi dodaju da izlučenje u smislu člana 37. Zakona o stečajnom postupku, ne podrazumeva samo utvrđenje prava na izlučenje, već podrazumeva izdvajanje, faktičko izdvajanje i predaju u državinu određen stvari, koja se nalazi u stečajnoj masi. Sporno zemljište se iz stečajne mase tužioca ne može izdvojiti bez izdvajanja objekata. Iz navedenih razloga nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev, a odbili protivtužbeni zahtev za izlučenje zemljišta iz stečajne mase tužioca.

Odbijen je i protivtužbeni zahtev za obavezivanje tužioca da tuženom VV plati naknadu za korišćenje zemljišta. Prema stanovištu nižestepenih sudova, tužilac je u ovom postupku dokazao svoje pravo korišćenje i nije dužan da protivtužiocu naknadi koristi od upotrebe zemljišta. Pored toga, sve vreme tužilac je savestan korisnik zemljišta parcela ..., a savestan korisnik u smislu člana 38. stav 2. Zakona osnovama svojinskopravnih odnosa, nije dužan uz predaju stvari naknaditi korist imaocu koji je imao od upotrebe te stvari. Nižestepeni sudovi konstatuju da protivtužilac nije ni dokazao da je tuženi imao koristi od upotrebe spornog zemljišta u zahtevanim ili drugim iznosima, da bi te koristi naknadio tuženom.

Revident osporava materijalnopravne zaključke nižestepenih sudova. Smatra da rok za održaj kada je u pitanju društvena svojine počinje da teče od 04.07.1996. godine, te da tužilac nikako nije mogao postati korisnik zemljišta na osnovu održaja, jer do momenta podnošenja tužbe nije protekao rok od 20 godina, a da se rok eventualno može računati od 2016. godine kada je na osnovu presude stekla pravo svojine na objektima. Dalje ističe da su objekti na predmetnoj parceli izgrađeni bez odobrenja za izgradnju, te da se stoga radi o neizgrađenom građevinskom zemljištu koje je u prometu, a na kojem VV ima upisano pravo korišćenja.

Revizija nije osnovana.

Utvrđeno je da je od majke tuženog, sada pokojnog VV, nacionalizovan deo katastarske parcele broj .../..., koja je u površini od 4628 m2 ušla u sastav parcele broj ... K.O. ... .

Prema odredbama Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Sl. list FNRJ“, br. 52/58) majka sada pok. VV, pravnog prethodnika tužilaca postala je stupanjem na snagu zakona raniji sopstvenik građevinskog zemljišta, u smislu člana 9. tog zakona. Prema odredbi člana 34. stav 1. istog zakona, smatrala su se građevinskim zemljištima i nacionalizovana sva izgrađena i neizgrađena zemljišta, koja se nalaze u užim građevinskim rejonima gradova i naselja gradskog karaktera. Saglasno odredbi člana 38. stav 1. navedenog zakona, prema kojoj građevinsko neizgrađeno zemljište koje je nacionalizovano ostaje u posedu ranijeg sopstvenika sve dok ga on na osnovu rešenja opštinskog narodnog odbora ne preda u posed opštini ili drugom licu, radi izgradnje zgrade ili drugog objekta ili radi izvođenja drugih radova, majci pok. VV ostalo je u posedu nacionalizovano zemljište sve do 1969. godine, kada je na istom otpočeta izgradnja objekta koji se i sada nalazi izgrađen na zemljištu, za potrebe tužioca i po njegovom zahtevu za odobrenje za izgradnju. Prema članu 39. stav 1. Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta, raniji sopstvenik nacionalizovanog građevinskog neizgrađenog zemljišta ima pravo to zemljište koristiti dok je u njegovom posedu. Po stanovištu ovog suda okolnost koju ističu tuženi-protivtužioci, da nije doneto rešenje o izuzimanju zemljišta od ranijeg sopstvenika, nije od značaja za razrešenje stvarnopravnih odnosa na zemljištu između parničnih stranaka, kao ni utvrđena okolnost da ranijem sopstveniku zemljišta nije isplaćena naknada za nacionalizovano zemljište.

Na predmetnoj parceli, koja je formirana i od dela zemljišta nacionalizovanog pravnom prethodniku tuženih, za potrebe tužioca je izgrađen magacin 1971. godine, za šta je izdata upotrebna dozvola od tadašnjih upravnih organa. Pored magacina, izgrađen je i pomoćni objekat koji se vodi kao objekat izgrađen bez dozvole za gradnju. Tužilac je i upisan kao titular društvene svojine na objektu 1, kao objektu koji ima odobrenje za upotrebu, dok je na pomoćnoj zgradi (zgrada upisana kao zgrada br. 2) upisano da je u društvenoj svojini, da je tužilac držalac objekta izgrađenog bez odobrenja za gradnju. Nisu od značaja revizijski navodi kojima se ističe suprotno, da su objekti tužioca izgrađeni bez dozvole, te da se stoga radi o neizgrađenom građevinskom zemljištu u smislu odredaba Zakona o planiranju i izgradnji („Sl. glasnik RS“ br. 72/2009...64/2010). Iz izvedenih dokaza proizlazi da je investitor imao odobrenje za izgradnju magacina, za koji je dobio i upotrebnu dozvolu, pa se ovaj objekat u katastru nepokrenosti vodi kao objekat koji ima odobrenje za upotrebu. Prema odredbi člana 407. stav 2. Zakona o parničnom postupku, revizija se u ovoj parnici ne može izjaviti zbog pogrešno ili nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Prema odredbama Zakona o uređivanju i davanju na korišćenje građevinskog zemljišta („Službeni glaasnik SRS“ br. 32/68 i 51/71) koji je bio na snazi u vreme izgradnje objekta na spornoj parceli, lica koja su imala prvenstveno pravo korišćenja neizgrađenog građevinskog zemljišta (parcele), među kojima je i raniji sopstvenik radi izgradnje zgrade na koju po zakonu može imati pravo svojine i za redovnu upotrebu te zgrade (član 4 stav 1. Zakona o određivanju građevinskog zemljišta u gradovima i naseljima gradskog karaktera („Sl. list SFRJ“ br. 5/68 i 20/69), mogla su podneti zahtev nadležnom organu za dobijanje na korišćenje te parcele u propisanom roku, a ako ne podnesu zahtev, ona gube to pravo (član 14). Prema odredbama istog zakona, opština je davala pravo na korišćenje gradskog građevinskog zemljišta. Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizilazi zaključak da je opština upravo spornu parcelu dala na korišćenje radi izgradnje objekta, ali ne tuženima, niti njihovim pravnim prethodnicima. Tuženi nisu dokazivali da su oni građenjem, ili na drugi način, stekli svojinu na navedenim objektima. Prema tome, pravni prethodnik tužilaca izgubio je pravo ranijeg sopstvenika na predmetnoj parceli.

Prema odredbama Zakona o građevinskom zemljištu („Sl. glasnik SRS“ br. 32/75) kojim su uređeni i stvarno-pravni odnosi na građevinskom zemljištu, u članu 17. pravo korišćenja na izgrađenom gradskom građevinskom zemljištu podrazumeva pravo korišćenja građevinske parcele dok zgrada na kojoj postoji pravo korišćenja postoji, koje pravo mogu prenositi u granicama građevinske parcele zajedno sa prenosom prava korišćenja, odnosno prava svojine na zgradu koja može biti u prometu. Odredbom člana 83. Zakona o planiranju i izgradnji („Sl. glasnik RS“ br. 47/2003, 34/2006 i 39/2009-Odluka US) je bilo propisano da vlasnici čiji su objekti do dana stupanja na snagu ovog Zakona izgrađeni u skladu sa zakonom na neizgrađenom građevinskom zemljištu u državnoj svojini, imaju pravo korišćenja građevinske parcele dok taj objekat postoji. Iz takvih i potonjih odredaba zakona proizilazi zaključak da je tužilac, koji je stekao pravo korišćenja na zgradi, stekao i pravo korišćenja na građevinskoj parceli koja je predmet ovog spora, dok tuženi nemaju stvarna prava na parceli jer su ih njihovi pravni prethodnici izgubili. Pravilno nižestepeni sudovi zaključuju da je osnovan tužbeni zahtev za utvrđenje takvog prava u korist tužioca.

Tuženi se neosnovano poziva na upis prava korišćenja u njegovu korist iz 2009. godine, zasnovan na ostavinskom rešenju od 07.02.2001. godine, kojim je oglašen za naslednika na zaostavštini pokojne GG, između ostalog, i na katastarskoj parceli .../... dve zgrade i dvorište 34,21a, izvršen je upis u zk.ul. ... K.O. ...: prava vlasništva na zgradama u korist tuženog VV i pravo korišćenja na zemljištu parcele .../... u korist tuženog VV. Na osnovu takvog stanja stvari tuženi je ishodovao i rešenje Opštinske uprave Opštine Smederevska Palanka od 10.12.2009. godine kojim je tuženom VV utvrđeno pravo korišćenja na ostalom neizgrađenom zemljištu parcele ... površine 4861 m², kao pravo koje je u prometu. Međutim, i prema oceni Vrhovnog suda, na osnovu ovakvog upisa ne može se smatrati da je među strankama raspravljeno postojanje jačeg pravnog osnova za konstituisanje prava korišćenja, budući da je tužilac tokom postupka dokazao pravni osnov podoban za utvrđenje prava korišćenja na zemljištu koje se prema poslednjem upisu u katastru vodi kao državna svojina. Dakle, izgradnja objekata na parceli koja je nakon nacionalizacije postala društvena svojina, daje tužiocu pravo korišćenja na zemljištu dok ti objekti postoje, zbog čega je pravilna odluka nižestepnih sudova kojim su usvojili tužbeni zahtev i odbili protivtužbeni zahtev za izlučenje istog zemljišta i za novčanu naknadu tuženima za korišćenje istog.

Kako ne stoje razlozi zbog kojih je revizija izjavljena, kao ni razlozi o kojima revizijski sud vodi računa po službenoj dužnosti, Vrhovni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku, odlučio kao izreci.

Odbijeni su zahtevi za naknadu troškova revizijskog postupka tuženima jer nisu uspeli sa revizijom, a tužiocu jer troškovi odgovora na reviziju nisu bili potrebni za odlučivanje o reviziji, sve po odredbama člana 153. i 154. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković