U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branka Stanića, predsednika veća, Tatjane Miljuš i Tatjane Matković Stefanović, članova veća, u parnici po tužbi tužioca Republika Srbija, Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Beograd, koga zastupa Državno pravobranilaštvo Beograd, protiv tuženih Akcionarsko društvo „Putevi Užice“ Užice, Građevinsko preduzeće „Planum“ AD Beograd, Zemun čiji je zajednički punomoćnik Dragan Trailović, advokat u ..., Stečajna masa Preduzeće za puteve „Beograd“ AD Beograd – u stečaju, čiji je punomoćnik Zoran Ećimović, advokat u ... i „AIK Banka“ AD Beograd, čiji je punomoćnik Miloš Milošević, advokat u ..., radi neosnovanog obogaćenja, vrednost predmeta spora 490.823.579,28 dinara, odlučujući o reviziji tužioca, izjavljenoj protiv presude Privrednog apelacionog suda 5 Pž 3487/22 od 07.07.2023. godine, u sednici veća održanoj 23.01.2025. godine doneo je

P R E S U D U

Revizija tužioca izjavljena protiv presude Privrednog apelacionog suda 5 Pž 3487/22 od 07.07.2023. godine ODBIJA SE kao neosnovana.

O b r a z l o ž e nj e

Privredni sud u Beogradu doneo je presudu 23P 2880/2020 dana 27.01.2022. godine kojom je u I stavu izreke odbacio tužbu u odnosu na četvrtotuženu „AIK Banka“ AD Beograd, u II stavu izreke odbacio tužbu u odnosu na trećetuženu Stečajnu masu Preduzeće za puteve „Beograd“ AD Beograd – u stečaju, u III stavu izreke odbio kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca da se obavežu prvotuženi i dugotuženi da tužiocu solidarno plate iznos od 490.822.579,29 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 14.07.2010. godine do isplate, u IV stavu izreke obavezao tužioca da prvotuženom i drugotuženom plati iznos od 783.350,00 dinara na ime troškova parničnog postupka, u V stavu izreke obavezao tužioca da trećetuženom plati iznos od 524.100,00 dinara na ime troškova parničnog postupka i u VI stavu izreke obavezao tužioca da četvrtotuženom plati iznos od 587.768,00 dinara na ime troškova parničnog postupka.

Privredni apelacioni sud je presudom 5 Pž 3487/22 od 07.07.2023. godine odbio žalbu tužioca kao neosnovanu i potvrdio presudu Privrednog suda u Beogradu 23P 2880/2020 dana 27.01.2022. godine u stavu III izreke, te odbio zahteve prvotuženog i drugotuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Tužilac je podneo dozvoljenu i blagovremenu reviziju protiv navedene pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu po odredbama člana 408. Zakona o parničnom postupku („SL. glasnik RS“ br. 72/2011…10/2023. – dr. zakon) i zaključio da revizija tužioca nije osnovana.

Presuda je doneta bez bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema činjeničnom stanju na osnovu kog je doneta pravnosnažna presuda, Preduzeće za puteve „Beograd“, AD „Putevi Užice i GP „Planum“ zaključili su 22.06.2010. godine Sporazum u cilju zajedničkog učestvovanja u postupku javne nabavke za izvođenje radova na izgradnji autoputa E-763 Beograd - Južni Jadran, deonica Ub – Lajkovac, radi regulisanja međusobnih odnosa ukoliko ponuda bude prihvaćena, kojim je, između ostalog, predviđeno da će ugovorne strane biti solidarno odgovorne naručiocu za izvođenje radova po osnovnom ugovoru sa naručiocem. Određeno je učešće strana u zajedničkom ulaganju, u svim pravima, dužnostima, gubicima i posebnim obavezama koje proističu iz Sporazuma, u procentima za svakog člana. Strane su imenovale PZP „Beograd“ AD za ovlašćenog člana grupe ponuđača sa pravom na naknadu koju će strane isplaćivati ovlašćenom članu prema ispostavljenim situacijama. Zatim su dana 02.07.2010. godine navedena tri privredna društva, Grupa ponuđača – kao izvođač radova, zaključila Ugovor o izvođenju radova na navedenoj deonici autoputa, sa Ministarstvom za infrastrukturu Republike Srbije kao naručiocem i „Koridori 10“ DOO kao korisnikom, kojim je ugovorena vrednost radova u iznosu od 8.652.617.186,86 dinara. Obaveza naručioca radova je bila da obezbedi avans u visini od 10% od ugovorene vrednosti radova sa PDV-om, za nabavku glavnih materijala, koji će izvođač radova pravdati kroz mesečne situacije, proporcionalno izvršenim radovima, stim što je obavezan da pre isplate avansa naručiocu dostavi bankarsku garanciju za povraćaj avansnog plaćanja u ugovorenoj visini. Privremenu situaciju izvođač ispostavlja nadzoru, na osnovu izvedenih količina ugovorenih radova i ugovorenih jediničnih cena, do 5. -og u mesecu za radove izvedene u prethodnom kalendarskom mesecu. U korist naručioca radova, ovde tužioca, je od strane četvrtotužene banke za tražioca garancije PZP „Beograd“ izdata bankarska garancija dana 07.07.2010. godine na iznos od 865.261.718,69 dinara sa rokom važnosti do 20.11.2011. godine, u cilju obezbeđenja avansa, odnosno njegove upotrebe u ugovorene svrhe. PZP „Beograd“ je tužiocu podneo zahtev za isplatu avansa 08.07.2010. godine, kojim ga je pozvao da na osnovu Ugovora o građenju od 02.07.2010. godine na osnovu ispostavljene Avansne situacije i dostavljene bankarske garancije za povraćaj avansa, izdate od četvrtotužene banke 07.07.2010. godine, isplati avans. Avansna situacija sačinjena od strane PZP „Beograd“ dana 08.07.2010. godine pozivom na član 6. Ugovora o građenju glasi na avans od 10% ugovorene vrednosti radova, na iznos od 865.261.718,49 dinara. Posle toga, 12.07.2010. godine se ovlašćeni član grupe, PZP „Beograd“ obratio naručiocu – ovde tužiocu sa zahtevom da uplata po avansnoj situaciji ide na pojedinačne račune izvođača radova, obaveštavajući ga i da će njegova bankarska garancija, izdata od strane četvrtotužene banke biti korigovana, njena vrednost umanjena, a da će prvotuženi i drugotuženi dostaviti svoje bankarske garancije za obezbeđenje uplaćenog avansa. U skladu sa navedenim, bankarska garancija izdata od strane četvrtotužene banke je izmenom 14.07.2010. godine korigovana na iznos od 497.525.488,13 dinara. I prvotuženi i drugotuženi su obezbedili bankarske garancije za obezbeđenje avansa u korist tužioca, do iznosa koji su primili od tužioca. Na račun PZP „Beograd“ je od strane tužioca 14.07.2010. godine uplaćen iznos od 497.525.488,13 dinara, na račun prvotuženog iznos od 237.946.972,58 dinara i na račun drugotuženog iznos od 129.789.257,77 dinara. Sporazumom grupe izvođača zaključenim 12.07.2010. godine je određeno da garanciju za avans daje ovlašćeni član grupe izvođača ili pojedinačno svaka strana u korist grupe izvođača, a u slučaju davanja garancija ovlašćenog člana grupe izvođača troškove će snositi strane proporcionalno svom učešću u Sporazumu. Aneksom III Sporazuma grupe izvođača o izvođenju radova od 17.03.2011. godine, članovi grupe su odredili da je AD „Putevi“ Užice ovlašćeni član Grupe izvođača.

Aneksom 3 Ugovora o građenju – izvođenju radova na izgradnji autoputa E-763 Beograd-Južni Jadran, deonica Ub-Lajkovac od km 40+645,28 do km 53+139,91 zaključenim 02.04.2012. godine, između tužioca kao naručioca, „Koridora Srbija“ DOO Beograd kao korisnika, JP „Putevi Srbije“ Beograd kao krajnjeg korisnika i Grupe izvođača – PZP „Beograd“, AD „Putevi“ Užice i GP „Planum“ AD, kao izvođača radova, navedeno je da je predmet Aneksa Ugovora izmena članova Grupe izvođača i isplata avansa u iznosu od 490.822.579,29 dinara sa PDV-om, za nabavku glavnih materijala, i to AD „Putevi Užice – 66% ukupnog iznosa avansa, i GP „Planum“ AD Beograd 34% od ukupnog iznosa avansa, tako da kao Izvođač radova bude označena Grupa ponuđača AD „Putevi“ Užice i GP „Planum“ AD Beograd, koje zastupa AD „Putevi“ Užice. Ugovorne strane su saglasne da se članovima Grupe izvođača isplati avans za nabavku glavnih materijala i to AD „Putevi“ Užice iznos od 323.942.902,33 dinara i GP „Planum“ AD Beograd iznos od 166.879.676,96 dinara, a da će članovi Grupe izvođača izvršiti povraćaj avansa kroz mesečne situacije proporcionalno izvršenim radovima, do konačnog pravdanja ukupnog iznosa uplaćenog avansa po aneksu, s tim da obezbede bankarske garancije u korist tužioca, i njima su odlukom tužioca odobrena sredstva 02.04.2012. godine u navedenim iznosima. Prema Zapisniku o primopredaji i konačnom obračunu radova na izgradnji autoputa E763 Beograd – Južni Jadran, deonica Ub-Lajkovac od km 40+645,28 do km 53+139,91 od decembra 2015. godine i sačinjenom između tužioca, kao naručioca, „Koridori Srbije“ DOO kao krajnjeg korisnika i Grupe izvođača - prvotuženog i drugotuženog, kao izvođača i stručnog nadzora – Instituta za puteve AD Saobraćajni institut CIP DOO, radovi su izvedeni, i izvršeni u ugovorenom roku. Navedeno je da je vrednost ugovorenih radova ukupno 8.441.206.574,41 dinara, da je izvođač izvedene radove ispostavio na naplatu zaključno sa 30.11.2014. godine na ukupan iznos od 7.040.509.423,14 dinara sa PDV-om, da je naručilac izvođaču isplatio avans od 865.261.718,48 dinara sa PDV-om za nabavku glavnih materijala, kao i da se povraćaj avansa vršio kroz mesečne situacije do konačnog pravdanja ukupno uplaćenog avansa, kako stoji i u Konačnom obračunu potpisanom od strane tužioca, prvotuženog i drugotuženog uz Zapisnik o primopredaji radova. U odnosu na četvrtotuženu banku je pravnosnažnom presudom Privrednog suda u Nišu 5P 96/2017 od 27.06.2017. godine je odbijen tužbeni zahtev ovde tužioca prema ovde četvrtotuženom za isplatu po bankarskoj garanciji iznosa od 490.822.579,28 dinara sa zakonskom zateznom kamatom. Odbijena je revizija ovde tužioca protiv pravnosnažne presude u navedenom sporu.

PZP „Beograd“ je od primljenog avansa 497.525.488,13 dinara opravdao 6.702.908,84 dinara, a nije opravdao avans u iznosu od 490.822.579,29 dinara, što je predmet tužbenog zahteva u ovoj parnici. Prvotuženi je ukupan iznos koji je avansno primio dana 14.07.2010. godine od 237.946.972,58 dinara i dana 09.04.2012. godine od 237.946.972,58 dinara i opravdao kroz privremene situacije, kao što je i drugotuženi opravdao iznos avansno primljen dana 14.07.2010. godine od 129.789.257,77 dinara i od 09.04.2012. godine u iznosu od 166.879.676,96 dinara, sve kroz privremene situacije od 1.- 44. i kroz Okončanu situaciju. Očigledno je, što je i utvrđeno na osnovu nalaza veštaka, da je prvotuženom i drugotuženom tužilac uplatio ugovoreni avans 14.07.2010. godine, a zatim i avans za iste svrhe po Aneksu 3. Ugovora dana 09.04.2012. godine u iznosu od 490.822.579,29 dinara, koji odgovara iznosu koje je PZP „Beograd“ avansno primio od tužioca ali ga nije opravdao izvedenim radovima. Međutim, ukupno uplaćeni iznosi provtuženom i drugotuženom, od strane tužioca, prvotuženi i drugotuženi su u celini opravdali izvedenim radovima.

Ostao je uplaćeni od strane tužioca Preduzeću za puteve „Beograd“ a neopravdani od strane tog preduzeća iznos od 490.822.579,29 dinara.

Zaključak je sudova da je neosnovan tužbeni zahtev u odnosu na prvotuženog i drugotuženog, jer je do neosnovanog obogaćenja za iznos od 490.822.579,29 dinara došlo na strani PZP „Beograd“, dok su prvotuženi i drugotuženi u celosti opravdali izvedenim radovima iznose koje su od tužioca primili avansno, te na njihovoj strani nema neosnovanog obogaćenja, što je konstatovano Zapisnikom iz decembra 2015. godine iizmeđu parninih strana. Sudovi nalaze da za iznos neosnovanog obogaćenja na strani PZP „Beograd“ na štetu imovine tužioca, nema solidarne odgovornosti prvotuženog i drugotuženog, jer nisu oni preuzeli sporni iznos avansa, dok su izvedenim radovima u potpunosti opravdali i iznos od 490.822.579,29 dinara koji im je tužilac uplatio po naknadno zaključenom Aneksu 3 Ugovora o građenju. Nadalje, prvostepeni sud obrazlaže da se ne radi o deljivoj obavezi, jer je nakon istupanja PZP Beograd iz ugovornog odnosa sa prvotuženim i drugotuženim kod tog preduzeća ostao uplaćeni avans od 490.822.579,29 dinara. Drugostepeni sud smatra da solidarna odgovornost izvođača radova postoji samo za izvedene radove koji su u usvemu izvedeni u skladu sa ugovorom sa pripadajućim aneksima, što je konstatovano i Zapisnikom o primopredaji od decembra 2015. godine.

Revident osporava pravilnost primene materijalnog prava u donošenju pravnosnažne presude u odnosu na prvotuženog i drugotuženog. Ukazuje da je drugostepeni sud osnov tužbenog zahteva obrazlagao kao naknadu štete, na kom osnovu tužilac ne zasniva tužbeni zahtev, a zatim kao neosnovano obogaćenje, a da je propustio da primeni odredbu člana 413. i 414. Zakona o obligacionim odnosima. Solidarnu odgovornost tuženih zasniva na Sporazumu o formiranju grupe ponuđača od 22.06.2010. godine, Ugovoru o građenju od 02.07.2010. godine, u kome su kao Izvođač radova - grupa ponuđača istupali PZP Beograd, Putevi Užice i GP Planum, dakle tročlana grupa, i na Sporazumu grupe izvođača radova od 12.07.2010. godine. Time su sva tri navedena pravna lica odgovorna solidarno po odredbi člana 413. ZOO za obaveze nastale ugovorom u privredi, navedenim Ugovorom o građenju od 02.07.2010. godine, koje obaveze jesu deljive još od sporazuma tročlane grupe radi zajedničkog učestvovanja u postupku javne nabavke, kao što je obaveza deljiva i kod zaključenja Aneksa 3 Ugovora o građenju, kada je ponovo, po drugi put uplaćen avans „dvočlanoj grupi izvođača“ - dvostruko plaćeni avans. Solidarna odgovornost tročlane grupe izvođača nikada nije izričito otklonjena.

Revizijski sud zaključuje da je neosnovan tužbeni zahtev u odnosu na prvotuženog i drugotuženog, iz sledećih razloga.

U zaključenju Ugovora o građenju od 02.07.2010. godine, sva tri navedena pravna lica koja su činila Grupu izvođača, činila su jednu ugovornu stranu – izvođača. Iz tog razloga sva tri pravna lica su bila dužnici solidarne obaveze iz ugovora prema tužiocu kao poveriocu, kao dužnici jedne obaveze prema poveriocu, u smislu odredbe člana 414. ZOO. To što je avans uplaćen svakome od izvođača u različitim iznosima i obezbeđen različitim garancijama, stvar je modaliteta jedinstvene obligacije. Međutim, iz činjenice da je tužilac zaključio Aneks broj 3. Ugovora o građenju samo sa ovde tuženima, kao članovima Grupe izvođača i sa njima postigao sporazum da njima uplati dodatni avans, upravo u iznosu koji je već uplatio PZP „Beograd“, koji prestaje da bude član Grupe izvođača, a koji taj izvođač nije opravdao, te su se ovde tuženi obavezali da taj, dodatni avans opravdaju kroz privremene situacije, upravo govori da je tužilac sa tuženima time postigao sporazum koji se tiče obaveze ovde tuženih, i to tako da oni nemaju obavezu da vrate, ili opravdaju onaj iznos koji je primio PZP „Beograd“ i nije ga opravdao, već samo ono što dodatno primaju po Aneksu. Na taj način je tužilac u potpunosti uredio odnose sa ovde tuženim povodom avansa za nabavku glavnih materijala. Zapisnik koji je tužilac sačinio sa dvočlanom Grupom izvođača, o primopredaji i konačnom obračunu radova, od decembra 2015. godine je to upravo i potvrđeno. Prema Zapisniku o primopredaji i konačnom obračunu radova na izgradnji autoputa E763 Beograd – Južni Jadran, deonica Ub-Lajkovac od km 40+645,28 do km 53+139,91 od decembra 2015. godine i sačinjenom između tužioca, kao naručioca, „Koridori Srbije“ DOO kao krajnjeg korisnika i Grupe izvođača - prvotuženog i drugotuženog, kao izvođača i stručnog nadzora – Instituta za puteve AD Saobraćajni institut CIP DOO, radovi su izvedeni, i izvršeni u ugovorenom roku. Navedeno je da je vrednost ugovorenih radova ukupno 8.441.206.574,41 dinara, da je izvođač izvedene radove ispostavio na naplatu zaključno sa 30.11.2014. godine na ukupan iznos od 7.040.509.423,14 dinara sa PDV-om, da je naručilac izvođaču isplatio avans od 865.261.718,48 dinara sa PDV-om za nabavku glavnih materijala, kao i da se povraćaj avansa vršio kroz mesečne situacije do konačnog pravdanja ukupno uplaćenog avansa, kako stoji i u Konačnom obračunu potpisanom od strane tužioca, prvotuženog i drugotuženog uz Zapisnik o primopredaji radova. Prema viđenju Vrhovnog suda, ovakvi sporazumi između tužioca i ovde tuženih članova Grupe izvođača, postignuti Aneksom broj 3. Ugovora o građenju i Zapisnikom o primopredaji radova i konačnom obračunu radova na izgradnji autoputa, imaju značaj poravnanja u smislu člana 418. ZOO, između tužioca i ovde prvotuženog i drugotuženog. Tim sporazumima je obaveza tuženih određena na vrednost onog avansa koji su oni primili, po Ugovoru i kasnije po Aneksu broj 3. Ugovora, i konstatovano da su radovi izvedeni. Iz takvog stanja stvari proizilazi da nema neispunjenih obaveza prvotuženog i drugotuženog prema tužiocu koje bi proizilazile iz međusobnog ispunjenja obaveza iz Ugovora o građenju. Obaveza na povraćaj neopravdanog avansa isplaćenog PZP „Beograd“ od strane tužioca i neopravdana od tog privrednog društva, ostaje obaveza tog privrednog društva prema tužiocu.

To su razlozi zbog kojih revizija tužioca nije osnovana, te je odbijena po odredbi člana 414. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća – sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković