U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branka Stanića, predsednika veća, Tatjane Miljuš i Tatjane Matković Stefanović, članova veća, u parnici po tužbi tužioca Preduzeće za izdavaštvo i trgovinu Mascom Ec DOO Beograd, čiji je punomoćnik Jelena Petrović, advokat u ..., protiv tuženog Zadužbina „Milana Mladenovića“ Beograd, čiji je punomoćnik Nenad Milovanović, advokat u ..., radi utvrđenja, vrednost predmeta spora 10.000,00 dinara, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Privrednog apelacionog suda 11Pž 1513/23 od 10.08.2023. godine, u sednici veća održanoj 13.06.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

USVAJA SE revizija, PREINAČUJU SE presuda Privrednog apelacionog suda 11Pž 1513/23 od 10.08.2023. godine i presuda Privrednog suda u Beogradu 8P 2657/2022 od 14.12.2022. godine u stavovima II, III i IV izreke, tako što se ODBIJA tužbeni zahtev tužioca Mascom Ec DOO Beograd da se utvrdi da tuženi Zadužbina „Milana Mladenovića“ Beograd u periodu od 17.07.2018. godine do 17.01.2020. godine nije isključivi nosilac autorskih imovinskih prava na muzičkim autorskim delima autora Milana Mladenovića, te da se utvrdi nepostojanje isključivog autorskog imovinskog prava na delima autora Milana Mladenovića na strani tuženog u istom vremenskom periodu i ODBIJA tužbeni zahtev da se utvrdi da tuženi nije nosilac moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava, odnosno ovlašćenja na muzičkim autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića, odnosno da se utvrdi nepostojanje moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava odnosno ovlašćenja na delima i interpretacijama Milana Mladenovića na strani tuženog kao nosioca istih, kao neosnovani i obavezuje se tužilac da tuženom naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 370.500,00 dinara, u roku od 8 dana od dana prijema pisanog otpravka presude.

ODBIJA SE zahtev tužioca za naknadu troškova postupka po reviziji.

O b r a z l o ž e nj e

Privredni sud u Beogradu je doneo presudu 8P 2657/2022 dana 14.12.2022. godine, kojom je u I stavu izreke dozvolio preinačenje tužbe u delu u kom je tužilac tražio da sud utvrdi da tuženi nije nosilac moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava, odnosno ovlašćenja na muzičkim autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića, odnosno da se utvrdi nepostojanje moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava odnosno ovlašćenja na delima i interpretacijama Milana Mladenovića na strani tuženog kao nosioca istih; u II stavu izreke usvojio tužbeni zahtev i utvrdio da tuženi u periodu od 17.07.2018. godine do 17.01.2020. godine, nije isključivi nosilac aturskih imovinskih prava na muzičkim autorskim delima autora Milana Mladenovića, te utvrdio nepostojanje isključivog autorskog imovinskog prava na delima autora Milana Mladenovića na strani tuženog u istom vremenskom periodu; u III stavu izreke utvrdio da tuženi nije nosilac moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava, odnosno ovlašćenja na muzičkim autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića, odnosno utvrdio nepostojanje moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava odnosno ovlašćenja na delima interpretacijama Milana Mladenovića na strani tuženog kao nosioca istih i u IV stavu izreke odredio da svaka strana snosi svoje troškove spora.

Privredni apelacioni sud je presudom 11Pž 1513/23 od 10.08.2023. godine, odbio kao neosnovane žalbe tužioca i tuženog i potvrdio presudu Privrednog suda u Beogradu P 2657/2022 od 14.12.2022. godine.

Protiv navedene pravnosnažne drugostepene presude tuženi je izjavio blagovremenu reviziju, pozivom na odredbu člana 403. stav 2. tačka 1. Zakona o parničnom postupku, u vezi člana 214a. stav 4. Zakona o autorskom i srodnim pravima a i pozivom na odredbu člana 404. Zakona o parničnom postupku, kao posebnu reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužukac je podneo odgovor na reviziju, kojim se protivi izjavljenoj reviziji kao nedozvoljenoj, te kao neosnovanoj, i ističe zahtev za naknadu troškova za sastav i sudske takse za odgovor na reviziju.

Vrhovni sud je ocenio da je revizija tuženog dozvoljena, po odredbi 403. stav 2. tačka 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/2011 ... 10/2023), kojom je propisano da je revizija uvek dozvoljena ako je to posebnim zakonom propisano, u vezi odredbe člana 214a. stav 4. Zakona o autorskom i srodnim pravima („Službeni glasnik RS“ br. 104/09 ... 16/19) kojom je propisano da je revizija uvek dozvoljena u sporovima zbog povrede autorskog i srodnih prava kada se ne odnose na imovinsko-pravni zahtev. Vrhovni sud ocenjuje da je spor nastao zbog povrede autorskog i srodnog prava, te da se povodom spora o povredi autorskog i srodnih prava od strane tužioca nastoji istaknutim tužbenim zahtevom raspraviti da li je tuženi nosilac određenih autorskih i interpretatorskih prava, da bi takva prava mogla biti predmet povrede. Prema utvrđenju prvostepenog suda, tuženi je podneo tužbu protiv ovde tužioca, kao tuženog, zavedenu pod 25P 5315/21 i tužbu zavedenu pod 25P 7261/21 radi opravdanja privremene mere donete u postupku I 25/21, i I 37/21 zbog povrede isključivog moralnog prava autora i isključivog moralnog prava interpretatora da njegovo ime bude naznačeno na svakom primerku dela. Tužbom je traženo da sud utvrdi da je tuženi, ovde tužilac, izvršio povredu autorskog prava i prava interpretatora tužilaca, tako što je bez naznačavanja imena autora i interpretatora umnožio i stavio u promet nosače zvuka na kojima su zabeleženi muzički albumi grupe EKV.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu po odredbama člana 408. Zakona o parničnom postupku i zaključio da je revizija tuženog osnovana, jer su nižestepene presude donete pogrešnom primenom materijalnog prava.

Drugostepena presuda je doneta bez bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju od strane prvostepenog suda, na kome je zasnovana pobijana presuda, u ostavinskom postupku koji je vođen nakon smrti iza pokojnog autora Milana Mladenovića, majka ostavioca AA oglašena je za naslednika i na imovinskim pravima interpretatora, pokojnog Milana Mladenovića, kako na izdatim nosačima zvuka (i slike) tako i na svim budućim izdanjima (odnosno naknadno pronađenim) na kojima se ostavilac pojavljuje kao interpretator, odnosno nosilac intepretatorskih prava, kao i na autorskom pravu ostavioca na objavljenim, neobjavljenim, poznatim i naknadno pronađenim autorskim delima. AA je sačinila pisano zaveštanje pred svedocima, kojim je svu svoju imovinu za slučaj smrti ostavila svojoj sestri BB iz ... . Predmet zaveštanja bila su i autorska prava pok.Milana Mladenovića sa nalogom BB da osnuje fondaciju koja će nositi ime pokojnog autora. U skladu sa nalogom iz zaveštanja, BB je donela odluku o osnivanju zadužbine Milana Mladenovića, te je u skladu sa članom 12. Zakona o zadužbinama i fondacijama u osnovnu imovinu zadužbine unela nasleđena autorska imovinska prava i prava interpretatora Milana Mladenovića. Zadužbina je osnovana odlukom o osnivanju 29.03.2018. godine, od strane osnivača BB, na osnovu koje je članom 3. stav 2. predviđeno da osnovnu imovinu zadužbine čine sva autorska i interpretatorska imovinska prava na svim objavljenim i neobjavljenim autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića koja je BB nasledila u ostavinskom postupku iza pokojne AA prema rešenju Trećeg osnovnog suda u Beogradu broj 4O. 7112/16 od 25.12.2017. godine, te da osnivač prenosi na zadužbinu sva navedena prava, članom 4. da su ciljevi zadužbine da se brine o objavljivanju Mladenovićevih autorskih dela u zemlji i inostranstvu, kao i zaštiti moralnih i imovinskih prava na tim delima. Odlukom o izmenama osnivačnog akta zadužbine od 12.08.2020. godine, izmenjen je član 3. stav 2. osnivačkog akta tako da glasi: „Osnovnu imovinu zadužbine čine sva autorska i sva interpretatorska imovinska prava na svim objavljenim i neobjavljenim autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića koja je BB nasledila u ostavinskom postupku iza pokojne AA prema rešenju Trećeg osnovnog suda u Beogradu 4O. 7112/16 od 25.12.2017. godine. Osnivač prenosi na zadužbinu sva navedena prava trajno, teritorijalno neograničeno, isključivo i u celosti“.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja je prvostepeni sud zaključio, jezičkim tumačenjem odluke o osnivanju zadužbine Milana Mladenovića, da je na zadužbinu osnivačkim aktom izvršen prenos samo imovinskih autorskih i interpretatorskih prava, a ne prenos moralnih prava autora i interpretatora, čiji je prenos i zabranjen odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima koje citira, iz člana 58. stav 1. i stav 2., člana 59., člana 60., 61. i 62. Prvostepeni sud obrazlaže da posle smrti autora, naslednici nisu nosioci moralnih prava autora i interpretatora, niti su nosioci ličnopravnih ovlašćenja titulara prava u punom obimu, već su u skladu sa članom 58. Zakona o autorskom i srodnim pravima ovlašćeni da vrše pojedina ovlašćenja koja se tiču moralnih prava autora. Kako tuženi nije naslednik autora, zaključuje da se ne može na tuženog primeniti odredba člana 58. stav 1. Zakona o autorskom i srodnim pravima. Dakle, tuženi nije nosilac moralnih prava autora i moralnih prava interpretatora Milana Mladenovića, već je jedino ovlašćen da vrši zaštitu moralnih prava autora Milana Mladenovića koja se tiču paterniteta, integriteta dela i zabrane nedostojnog iskorišćavanja dela i to s obzirom na ciljeve osnivanja zadužbine i na status tuženog kao subjekta u kulturi u skladu sa članom 8. stav 1. tačka 2. i članom 73. stav 1. tačka 1. Zakona o kulturi. Nadalje, kako u osnivačkom aktu tuženog nije naglašeno da li se autorska imovinska prava i imovinska prava interpretatora ustupaju na isključiv ili na neisključiv način, zaključuje da je u skladu sa članom 62. stav 4. Zakona o autorskom i srodnim pravima nastupila zakonska prezumpcija da se radi o ustupanju imovinskih prava na neisključiv način. Tek naknadnom odlukom od 12.08.2020. godine, kojim je izmenjen član 3. stav 2. osnivačkog akta tuženog, smatra se da su tuženom ustupljena imovinska prava na isključiv način.

Drugostepeni sud je prihvatio razloge prvostepenog suda za usvajanje tužbenih zahteva, te je u obrazloženju drugostepene presude uputio na obrazloženje prvostepenog suda, pozivom na odredbu člana 396. stav 2. Zakona o parničnom postupku. I drugostepeni sud je stava da je u situaciji kada u osnivačkom aktu tuženog nije naglašeno da li se autorska imovinska prava i imovinska prava interpretatora ustupaju na isključivi ili neisključiv način, nastupila zakonska pretpostavka da se radi o ustupanju imovinskih prava na neisključiv način, pozivom na odredbu člana 62. stav 4. Zakona o autorskim i srodnim pravima, sve do izmene osnivačkog akta 12.08.2020. godine. Takođe, smatra da odredbom člana 58. i 59. Zakona o autorskim i srodnim pravima, tuženi ne može biti nosilac moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava koja su neprenosiva osnivačkim aktom odnosno ugovorom, da posle smrti autora naslednici nisu nosioci moralnih prava autora i interpretatora, niti su nosioci ličnopravnih ovlašćenja titulara prava u punom obimu, već su ovlašćeni da vrše pojedina ovlašćenja koja se tiču moralnih prava autora na šta je i tuženi, koji nije naslednik autora, ovlašćen kao institucija iz oblasti kulture, u meri zaštite moralnih prava autora Milana Mladenovića koja se tiču paterniteta, integriteta dela i zabrane nedostojnog iskorišćavanja dela. To tuženog ne čini nosiocem moralnih prava autora i moralnih prava interpretatora u punom obimu prema navedenom zakonu.

Revizijski sud ocenjuje pogrešnom primenu materijalnog prava izloženom od strane prvostepenog i drugostepenog suda kada usvajaju tužbene zahteve.

Prema odredbi člana 9. stav 4. Zakona o autorskom i srodnim pravima („Službeni glasnik RS“ br. 104/2009 ... 66/2019), pored autora nosilac autorskog prava može biti i lice koje nije autor, a koje je u skladu sa ovim zakonom steklo autorsko pravo. Predmet tužbenog zahteva je utvrđenje da tuženi nije isključivi nosilac autorskih imovinskih prava na autorskim delima autora Milana Mladenovića i da nije nosilac moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava, odnosno ovlašćenja na autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića.

Sadržina autorskog prava, i to moralnih prava autora, određena je kao pravo paterniteta – autor ima isključivo pravo da mu se prizna autorstvo na njegovom delu (član 14. Zakona o autorskom i srodnim pravima), pravo na naznačenje imena – autor ima isključivo pravo da njegovo ime, pseudonim ili znak budu naznačeni na svakom primerku dela, odnosno navedeni prilikom svakog javnog saopštavanja dela (član 15. Zakona), pravo objavljivanja – autor ima isključivo pravo da objavi svoje delo i da odredi način na koji će se on objaviti (član 16. stav 1. Zakona), pravo na zaštitu integriteta dela – autor ima isključivo pravo da štiti integritet svog dela, naročito da se suprotstavlja izmenama svog dela od strane neovlašćenih lica; da se suprotstavlja javnom saopštavanju svog dela u izmenjenoj ili nepotpunoj formi, i da daje dozvolu za preradu svog dela (član 17. Zakona) i pravo na suprotstavljanje nedostojnom iskorišćavanju dela – autor ima isključivo pravo da se suprotstavlja iskorišćavanju svog dela na način koji ugrožava ili može ugroziti njegov čast ili ugled (član 18. Zakona). Odredbom člana 58. Zakona o autorskom i srodnim pravima, naslednici autora mogu vršiti ovlašćenja koja se tiču moralnih prava autora (osim prava na objavljivanje neobjavljenog dela ako je autor to zabranio i prava na izmenu dela), a zaštitu moralnih prava autora koja se tiču paterniteta, integriteta dela i zabrane nedostojnog iskorišćavanja dela mogu, osim naslednika, vršiti i udruženja autora, kao i institucije iz oblasti kultura, nauke i umetnosti. Na ovaj način, u stavu 1, određen je prenos ličnopravnih ovlašćenja autora nasleđivanjem. Moralna prava autora ne mogu se prenositi ugovorom (član 60. Zakona).

U konkretnom slučaju, BB nije naslednik autora.

Zakonom o zadužbinama i fondacijama („Službeni glasnik RS“ br. 88/10, 99/11 i 44/18) u članu 10. stav 5. i 6. određeno je da se zadužbina osniva i zaveštanjem, pri čemu, ako ostavilac nije odredio izvršioca zaveštanja, sud nadležan za vođenje ostavinskog postupka određuje izvršioca zaveštanja, a na izvršioca zaveštanja primenjuju se propisi koji uređuju nasleđivanje. Prema utvrđenom činjeničnom stanju, BB je izvršilac zaveštanja kojim je zakonski naslednik pok. Milana Mladenovića, njegova majka AA odredila nalogom osnivanje zadužbine koja će nositi ime pok. Milana Mladenovića. Na taj način su sa zakonskog naslednika pok. autora Milana Mladenovića, njegovom voljom, ostavljenim nalogom na tuženu Zadužbinu preneta ovlašćenja koja čine sadržinu moralnih autorskih prava autora, koja ovlašćenja je zakonski naslednik autora stekla u skladu sa zakonom. Zaveštalac može narediti da se kakva stvar ili pravo, deo imovine ili cela imovina upotrebe u dozvoljene svrhe. Posebno, može narediti osnivanje zadužbine i odrediti sredstva za postizanje njenog cilja (član 118. Zakona o nasleđivanju). Dakle, zakonom ustanovljen izuzetak od neprenosivost ličnopravnih ovlašćenja koja čine sadržinu moralnih autorskih prava – nasleđivanjem, omogućio je da ta ovlašćenja stekne zakonski naslednik autora Milana Mladenovića i da nalogom radi njihovog vršenja osnuje zadužbinu. Prema tome, nosilac ličnopravnih ovlašćenja autora, i interpretatora, jeste tuženi, u meri u kojoj je ista stekao zakonski naslednik autora čijim nalogom je zadužbina osnovana. Stoga, nije osnovan tužbeni zahtev kojim se traži suprotno utvrđenje. Preinačene su nižestepene presude i odbijen tužbeni zahtev da se utvrdi da tuženi nije nosilac moralnih autorskih i moralnih interpretatorskih prava, odnosno ovlašćenja na autorskim delima i interpretacijama Milana Mladenovića, jer su prema utvrđenom činjeničnom stanju ličnopravna ovlašćenja preneta na tuženu zadužbinu u skladu sa zakonom.

Što se tiče utvrđenja da tuženi zadužbina Milana Mladenovića u periodu od 17.07.2018. godine do 17.01.2020. godine, nije isključivi nosilac autorskih imovinskih prava na muzičkim autorskim delima autora Milana Mladenovića, odnosno utvrđenja nepostojanja isključivog autorskog imovinskog prava na njegovim delima na strani tuženog u periodu od 17.07.2018. godine do 17.01.2020. godine, odluka nižestepenih sudova je pogrešna iz sledećih razloga. Nižestepeni sudovi pogrešno zaključuju o obimu prenetih imovinskih prava na ovde tuženog primenom odredaba Zakona o autorskom i srodnim pravima iz člana 62. stav 4., prema kome ako u ugovoru nije naznačeno da se radi o isključivom ili neisključivom ustupanju, smatra se da se radi o neisključivom ustupanju imovinskih prava. U konkretnom slučaju nije zaključen ugovor kojim bi tuženi stekao određeni obim imovinskih prava, već je jednostranim pravnim aktom osnivača, u ispunjenju naloga zakonskog naslednika, tuženom preneto autorsko imovinsko pravo na muzičkim autorskim delima autora Milana Mladenovića.

Naime, prema odredbama Zakona o autorskim i srodnim pravima, autor odnosno njegov pravni sledbenik može ustupiti pojedina ili sva imovinska prava na svome delu drugom licu (član 61.). Prema odredbama člana 62 stav 1., ustupanje imovinskih prava može biti isključivo ili neisključivo, a prema odredbi stava 4, ako ugovoru nije naznačeno da se radi o isključivom ili neisključivom ustupanju smatra da se radi o neisključivom ustupanju imovinskih prava. Vrhovni sud nalazi da se odredba u kojoj isključivo određeno da se odnosi na ugovor, čija je svrha zaštita interesa autora, odnosno njegovog sledbenika koji ustupa imovinska prava, ne može jednoznačno primeniti i na jednostrane pravne poslove kojima nosilac imovinskog prava autora ista prenosi na drugoga. U konkretnom slučaju jednostranom izjavom volje, odlukom nosioca imovinskih prava autora su preneta prava na način što je osnivač tuženog odredila da na zadužbinu osnovanu u skladu sa zakonom prenosi sva prava koja je nasledila prema rešenju Trećeg osnovnog suda u Beogradu broj 4O. 7112/16 od 25.12.2017. godine, u čemu nema sumnji o sadržini i obimu prava koje se ustupa. Iz ovakve odredbe odluke BB o osnivanju tuženog, proizlazi da se radi o isključivom ustupanju, jer su sva prava koja je BB nasledila preneta na ovde tuženog. Stoga, izmene odluke o osnivanju od 12.08.2020. godine, nemaju značaj promene imovine tuženog u smislu da je umesto neisključivog ustupanja tuženi isključivim ustupanjem stekao imovinska prava na delima autora Milana Mladenovića.

Kako nisu osnovani tužbeni zahtevi, to su presude preinačene i tužbeni zahtevi su odbijeni, primenom odredbe člana 416. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Obavezan je tužilac da tuženom naknadi troškove celog postupka primenom odredbe člana 165. stav 2. Zakona o parničnom postupku, prema određenom zahtevu tuženog na način iz člana 163. ZPP, primenom člana 153. i 154. ZPP i Advokatske tarife, i to za sastav odgovora na tužbu i za sastav obrazloženog podneska od 08.12.2020. godine i od 11.10.2022. godine iznos od po 45.000,00 dinara, za pristup na 4 ročišta koja nisu održana po 24.000,00 dinara, za pristup na 3 održana ročišta po 46.500,00 dinara, ukupno 370.500,00 dinara. Odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova sastava i takse za odgovor na reviziju, primenom odredbe člana 153. Zakona o parničnom postupku, jer je tuženi uspeo sa revizijom, a i inače sastav revizije se ne smatra troškom potrebnim za odlučivanje po reviziji u smislu člana 154. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća – sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković