Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužilac je izjavio blagovremenu i dozvoljenu reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

U odgovoru na reviziju trećetuženi je osporio revizijske navode i predložio je da se revizija tužioca odbije kao neosnovana, a troškove revizijskog postupka nije opredeljeno tražio.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u granicama propisanim članom 408. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'', 72/11... 18/20) i utvrdio da revizija tužioca nije osnovana.

Pobijana presuda nije zahvaćena bitnom povredom odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju se u revizijskom postupku pazi po službenoj dužnosti. Nisu od uticaja revizijski navodi kojim se ukazuje da pobijana odluka ima nedostataka zbog kojih se ne može ispitati i da u istoj nisu navedeni razlozi o bitnim činjenicama, a čime se ukazuje da je odluka koja se pobija revizijom zahvaćena bitnom povredom odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. Zakona o parničnom postupku. Takva bitna povreda ne predstavlja dozvoljeni revizijski razlog predviđen u članu 407. Zakona o parničnom postupku, zbog čega navodi revidenta u tom delu nisu od uticaja u revizijskom postupku. Neosnovani su revizijski navodi u delu kojim se ukazuje na to da je pobijana odluka doneta uz bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. st. 1. Zakona o parničnom postupku, a u vezi sa članovima 199. i 200. Zakona o parničnom postupku. Povodom ovih navoda proizlazi da je tužilac u prvostepenom postupku podneskom predatim na ročištu za glavnu raspravu od 19.09.2020. godine učinio preinačenje tužbe isticanjem dodatnog tužbenog zahteva, a u odnosu na koji nižestepeni sudovi smatraju da u fazi postupka u kojoj je to preinačenje učinjeno nije bilo celishodno da se preinačenje dozvoli. Sadržina navedenog podneska, nasuprot revizijskim navodima, upućuje da se ne radi o preciziranju zahteva, s obzirom da se radi o proširenju predmeta tužbenog zahteva za utvrđenje, odnosno promeni njegove istovetnosti. Kod preinačenja tužbe postoji ovlašćenje postupajućeg suda da oceni celishodnost za postupanje po takvoj tužbi u cilju raspravljanja odnosa parničnih stranaka i trajanje parnice. Upravo ove okolnosti su bile predmet ocene nižestepenih sudova kod učinjenog preinačenja tužbe. U vezi sa ovim nejasni su navodi o tome da se bitna povreda pravila postupka na koju ukazuje sastoji u tome što mu je uskraćena mogućnost da se izjasni o tužbenom zahtevu po podnesku od 19.09.2019. godine i u tom pogledu da obrazloženje, jer bi takvu mogućnosti imao ukoliko bi bilo dozvoljeno raspravljanje po preinačenoj tužbi, a što nije bio slučaj.

Predmet tužbenog zahteva odnosi se na utvrđenje da je sa drugotuženog, kao prodavca na trećetuženog kao kupca sa pravom svojine na Hotelu „Kontinental“ u Beogradu prešla obaveza omogućenja da tužilac ostvari svoje imovinsko pravo utvrđeno pravnosnažnom odlukom spoljno trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije br. T-9/95 od 10.04.1996. godine.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je 12.10.1989. godine zaključio ugovor o ulaganju sredstava stranog pravnog lica u osnovnu organizaciju Hotel Beograd Interkontinental u Beogradu, sa GENERALEXPORT OOUR Hotel Beograd Interkontinental, u cilju organizovanja kasina u navedenom hotelu. Zajedničko ulaganje izvršeno je po principu 80% veličine uloga firme tužioca, kao stranog lica i 20% uloženih sredstava Hotel Beograd Interkontinental. Ugovor je zaključen na 7 godina od dana zaključenja, a ugovorne stranke su predvidele da se svaki nesporazum, ili spor koji nastane u vezi sa izvršenjem navedenog ugovora, a koji stranke ne mogu rešiti među sobom, sporazumom, rešava u postupku i odlukom Spoljnotrgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije. Odlukom Spoljno trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T-9/95 od 10.04.1996. godine, a koja je doneta radi izvršenja navedenog ugovora o zajedničkom ulaganju, utvrđeno je da GENERALEXPORT Direkcija Hotel Beograd Interkontinental u Beogradu ima obavezu da u hotelu otvori igračnicu u roku od 8 dana i omogući drugoj ugovornoj strani, odnosno ovde tužiocu, da istu koristi u periodu od pet godina, počev od dana otvaranja. Istom odlukom je odlučeno i o naknadi štete za vreme dok igračnica ne radi i to u periodu od 01.04.1995. godine do 01.04.1996. godine. Rešenjem o izvršenju Privrednog suda u Beogradu 13 I 1914/96 od 07.06.2006. godine, a koje je doneto na osnovu odluke Spoljnotrgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije br. T-9/95 od 10.04.1996. godine, po predlogu tužioca, kao poverioca, protiv izvršnog dužnika GENERALEXPORT Direkcija Hotel Beograd Interkontinental iz Beograda, naloženo je dužniku da omogući poveriocu da narednih pet godina počev od dana otvaranja igračnice koristi igračnicu, omogućava svim licima stranim i domaćim licima, osim licima koja nisu navršila 18 godina, i licima koja rade u igračnici, nesmetan ulaz u igračnicu kroz glavna vrata postavljanje uklonjene reklame i predaja poveriocu primerka ključa glavnih ulaznih i rotirajućih vrata kroz koja se ulazi u igračnicu. Rešenjima istog suda 13 I 1914/96 od 28.05.2004. godine, 03.12.2004. godine, 25.05.2005. godine, 28.10.2005. godine, 29.12.2005. godine, 09.02.2006. godine, 16.03.2006. godine, 06.07.2006. godine, 24.10.2006. godine naloženo je izvršnom dužniku Kompaniji „INTERNATIONAL CG“ i Kompaniji GENERALEXPORT iz Beograda, da u roku od 30 dana od dana prijema prepisa rešenja, tužiocu kao poveriocu, omoguće ostvarenje igračnice u prostorijama Hotel Beograd Interkontinental radi korišćenja iste u periodu od narednih pet godina, na isti način kao prilikom određivanja izvršenja, a označenim rešenjima određeno je i sprovođenje novčanih kazni i dužnicima su određivane nove novčane kazne zbog nepostupanja po nalozima izvršnog suda iz navedenih rešenja. Rešenjem 4 I 1914/96 od 10.03.2008. godine, prekinut je postupak sprovođenja izvršenja, određenog rešenjem o izvršenju ovog suda 13 I 1914/96 od 07.06.2006. godine, do donošenja odluke o okončanju restrukturiranja izvršnih dužnika Kompanije „INTERNATIONAL CG“ i Kompanije GENERALEXPORT iz Beograda. Ugovorom o prodaji metodom javnog tendera od 29.04.2008. godine zaključenim između Agencije za privatizaciju Republike Srbije i Kompanije „INTERNATIONAL CG“ za međunarodnu i unutrašnju trgovinu, ugostiteljstvo i vazdušni saobraćaj D.P. u restrukturiranju iz Beograda, kao prodavca, i „NBGP Properties“ DOO iz Beograda, kao kupca, izvršena je prodaja imovine prodavca, između ostalog i Hotela „Kontinental“, i to u viđenom stanju, sa svim pravima i bez tereta, za prodajnu cenu od ukupno 148.800.999,00 eura. Rešenjem Višeg trgovinskog suda u Beogradu Iž 2996/08 od 26.11.2008. godine, potvrđeno je rešenje prvostepenog suda I 3100/08 od 15.10.2008. godine, kojim je odbijen predlog za izvršenje na osnovu izvršne isprave - odluke spoljno trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T-9/95 od 10.04.1996. godine, po predlogu ovde tužioca, kao poverioca, protiv izvršnog dužnika „NBGP Properties“ DOO iz Beograda, jer ne proizlazi da je obaveza na činidbu iz izvršne isprave sa dužnika iz izvršne isprave prešla na izvršnog dužnika označenog u predlogu za izvršenje. Presudom Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu od 30.03.2010. godine, donete u predmetu ovde tužioca i Milorada Majkića, kao podnosilaca predstavke, protiv Republike Srbije, utvrđeno je da je došlo do povrede člana 1. Protokola br. 1 u vezi sa delimičnim neizvršenjem arbitražne odluke - Odluke spoljnotrgovinske arbitraže i rešenja o izvršenju Trgovinskog suda I 1914/96 od 07.06.2006. godine, dok je preostali deo predstavke proglašen nedopuštenim.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi nalaze da je tužbeni zahtev neosnovan. Polaze od toga da se u konkretnom slučaju imaju primeniti odredbe Zakona o privatizaciji, kao lex specialis, u odnosu na opštu odredbu sadržanu u članu 452. Zakona o obligacionim odnosima, s obzirom da se u konkretnom slučaju ne radi o prenosu neke imovinske celine, shodno opštim pravilima o obligacionog prava, već o prenosu prava svojine u postupku privatizacije (restrukturiranja) shodno odredbama Zakona o privatizaciji. Smatraju da je tužiočevo pravo utvrđeno označenom arbitražnom odlukom od 10.04.1996. godine i rešenjem o izvršenju prvostepenog suda prestalo, jer je tuženom umesto prava da mu se omogući da otvori i koristi kazino (igračnicu) u predmetnom hotelu, zbog neispunjenja ugovora i neizvršenja označene arbitražne odluke, dosuđena naknada štete, u vidu izmakle dobiti, za petogodišnji period od 01.04.1996. godine do 01.04.2001. godine i to pravnosnažnom presudom Trgovinskog suda u Beogradu od 27.06.2001. godine koja je preinačena presudom Vrhovnog suda Srbije od 30.01.2002. godine, u iznosu od 1.083.332,00 USD (za period od 01.04.1996. godine do 31.05.1998. godine), kao i u iznosu od 1.424.666,60 USD (za period od 01.06.1998. godine do 01.04.2001. godine). Kod činjenice da je tužilac obeštećen za celokupan period za koji mu je odlukom spoljnotrgovinske arbitraže utvrđeno pravo na korišćenje kazina, nižestepeni sudovi smatraju da je pravo tužioca čije utvrđenje traži u ovom sporu prestalo i u odnosu na trećetuženog. Smatraju da je sadržina odluke Evropskog suda za ljudska prava br. 123112/05 od 20.04.2010. godine (Kin-Stib i Majkić protiv Srbije), već uzeta u obzir u postupku koji je okončan donošenjem presude Vrhovnog kasacionog suda Prev 416/18 od 09.05.2019. godine, jer je dosuđivanjem naknade štete vršeno otklanjanje povrede utvrđene označenom odlukom Evropskog suda za ljudska prava.

Prema oceni Vrhovnog kasacionog suda nižestepeni sudovi su pravilno ocenili da nije osnovan zahtev za utvrđenje da su tuženi u obavezi da trpe izvršenja imovinskog prava tužioca iz Odluke spoljno trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T-9/95 od 10.04.1996. godine, odnosno da je takva obaveza sa drugotuženog na trećetuženog prešla sticanjem imovinske celine – hotela „Kontitental“ u postupku privatizacije.

Revizijom tužioca osporava se izneto stanovište nižestepenih sudova. Po oceni revidenta u periodu nakon 2001. godine, odnosno od 2004. do 2006. godine je bilo doneto više pravnosnažnih rešenja o izvršenju radi ostvarenja prava tužioca iz Odluke spoljno trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T- 9/95 od 10.04.1996. godine i rešenje o prekidu ovih postupaka do okončanja postupka restrukturiranja drugotuženog, odnosno i u periodu nakon što bi prema mišljenju nižestepenih sudova prestalo pravo tužioca po spornoj odluci. Smatra i da su tuženi prilikom zaključenja ugovora o prodaji hotela „Kontinental“ od 29.04.2008. godine bili upoznati sa pravom tužioca na državinu prostorija kazina, kao i da je pogrešno interpretirana sadržina odluke Evropskog suda za ljudska prava br. 123112/05 od 20.04.2010. godine (Kin-Stib i Majkić protiv Srbije), jer navedena arbitražna odluka nikada nije izvršena i u tom pogledu tužilac nikada nije prestao da ima svojstvo oštećenog, pri čemu se naknada koja je tužiocu priznata zbog povrede prava za period od 1996. godine do 2001. godine ne prihvata kao potpuna. Ukazuje i da je odluka koju pobija zasnovana na pogrešnoj primeni člana 452. Zakona o obligacionim odnosima.

Vrhovni kasacioni sud ne prihvata revizijske navode tužioca.

Uzimajući u obzir prirodu tužbenog zahteva proizlazi da se predmet tužbe suštinski odnosi na ostvarivanje pravne zaštite tužioca za utvrđenje prelaza njegovog prava da zahteva ispunjenje ugovora o ulaganju sredstava od 12.10.1989. godine sa drugotuženog na trećetuženog kroz prenos imovinske celine po ugovoru o privatizaciji metodom javnog tendera od 29.04.2008. godine. Predmet ovakvog zahteva je mogućnost da investira i koristi kasino u Hotelu „Beograd Interkontinental“ u Beogradu, a koji objekat je bio u vlasništvu drugotuženog i sa kojim subjektom je i bio zaključen sporazum o zajedničkom ulaganju.

Kako su parnične stranke tokom postupka pred nižestepenim sudovima prihvatile primenu domaćeg supstancijalnog prava, kao merodavnog na rešenje konkretnog spora, to se kod zahteva za ispunjenje ugovora, shodno članu 262. Zakona o obligacionim odnosima, kao prethodno pitanje postavlja postojanje i valjanost samog ugovora na čije izvršenje je usmerena sudska zaštita. Predmet takvog ugovora mora biti moguć u smislu člana 46. Zakona o obligacionim odnosima. Takvo svojstvo predmeta ugovora sadrži dvojnost koja obuhvata faktičku i pravnu mogućnost. Mogućnost realizovanja predmeta ugovorne obaveze može biti objektivna (apsolutna) i subjektivna (relativna), a prema vremenu nastanka razlikuju se prvobitna (inicijelna) i naknadna (subsekventna). Ako u trenutku zaključenja ugovora nemogućnost izvršenja njegovog predmeta nije postojala, tada ugovor nastaje i proizvodi pravno dejstvo sve do njene pojave. Pošto se nemoguće ne može izvršiti, a cilj zaključenja ugovora je upravo njegovo izvršenje, proizlazi logičan zaključak o pravnoj sudbini takvog ugovora iz člana 47. Zakona o obligacionim odnosima.

Subjektivna nemogućnost izvršenja ugovorne obaveze ne oslobađa dužnika od ugovorne odgovornosti za štetu. Odsustvo izvršenja ugovorne obaveze u potpunosti pokriće naknada štete i time se imovinski položaj stranaka u obligaciji dovodi u ravnotežu.

Prema stanju u spisima, tužilac i drugotuženi su bili u poslovnom odnosu iz ugovora o ulaganju sredstava od 12.10.1989. godine čiji je predmet bio zajedničko organizovanje kazina u Hotelu „Beograd Interkontinental“ u Beogradu, a povodom čijeg izvršenja je tužilac prema drugotuženom ishodovao Odluku spoljno - trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T-9/95 od 10.04.1996. godine. Drugotuženi svoju obavezu preuzetu ugovorom nije izvršio i arbitražnoj odluci u potpunosti, a tužiocu u više postupaka izvršenja navedene arbitražne odluke nije omogućeno organizovanje kazina u označenom objektu prinudnim putem. Ovakva obaveza drugotuženog ne predstavlja dug imovinske celine – objekta hotela u kojem je trebalo da bude prema sporazumu sa tužiocem organizovan kazino, već po pravnoj prirodi odnosi se na zahtev za izvršenje ugovora, shodno zahtevu iz člana 262. Zakona o obligacionim odnosima. Po izvršenoj prodaji predmetnog hotela u postupku privatizacije i zaključenjem Ugovora o prodaji metodom javnog tendera od 29.04.2008. godine izvršenje pretohodno zaključenog ugovora o zajedničkom ulaganju u vidu ugovorom preuzete obaveze drugotuženog postalo je nemoguće. Obaveza izvršenja ugovora iz zajedničkog ulaganja predstavlja rezultat specifičnog sporazuma tužioca i drugotuženog koji podrazumeva trajan i složen dugovinski odnos i međusobnu uvezanost ispunjenja kroz različite oblike i vrste investiranja za ceo period trajanja konkretnog odnosa. Kako i na koji način će u krajnjem slučaju biti realizovano ulaganje predstavljalo je subjektivnu odgovornost strana ugovornica, ovde tužioca i drugotuženog. Sledi da se neispunjenje nenovčanog ulaganja u zajedničkom poslu od strane drugotuženog ne kvalifikuje po pravnoj prirodi kao postojanje duga iz člana 452. Zakona o obligacionim odnosima, a koje bi eventualno teretilo nepokretnost koju je privatizovao trećetuženi. U svakom slučaju prenos objekta hotela u postupku privatizacije sa drugotuženog na trećetuženog specifičan je prenos imovine koji podleže zasebnim pravilima kojim se reguliše postupak privatizacije. Iz ovih razloga nisu osnovani revizijski navodi o pogrešnoj primeni člana 452. Zakona o obligacionim odnosima.

Imajući navedeno u vidu neosnovani su revizijski navodi o tome da tužiočevo pravo po Odluci spoljno - trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T-9/95 od 10.04.1996. godine nije prestalo tokom 2001. godine, jer su i nakon toga preduzimane radnje radi njenog prinudnog izvršenja. Drugostepena odluka koja se pobija revizijom uzima u obzir da je tužiocu dosuđena naknada štete zbog neizvešenja ugovora o zajedničkom ulaganju, odnosno neizvršenja Odluke spoljno - trgovinske arbitraže pri Privrednoj komori Jugoslavije broj T-9/95 od 10.04.1996. godine, sve uzimajući u obzir izmaklu dobit zaključno sa 2001. godinom. Time se ne ukazuje da je u tom trenutku tužilac izgubio prava koja proističu iz ugovora, već na to kako će biti ostvarena pravna zaštita povodom činjenice neizvršenja konkretnog poslovnog odnosa iz arbitražne odluke. Po takvoj odluci pravo tužioca povodom omogućavanja upotrebe kazina u Hotelu „Beograd Interkontinental“ u Beogradu bilo je ograničeno na period od pet godina. Za ovaj period je tužiocu sudskim odlukama na koje se ukazuje pobijanom odlukom priznato pravo na naknadu izmakle koristi upravo zbog nemogućnosti obavljanja delatnosti po arbitražnoj odluci. Sledi da tužilac ne može ostvariti dvostruku zaštitu i to tako što bi mu se u skladu sa arbitražnom odlukom omogućilo obavljanje delatnosti u određenom periodu, iako mu je prethodno dosuđena naknada u vidu pretpostavljene dobiti koju bi ostvario da je upravo takvu delatnost obavljao. Ograničavajući se na dejstva same arbitražne odluke tužilac se izborom naknade štete odredio u pogledu načina na koji će ostvariti pravnu zaštitu povodom odgovornosti drugotuženog za izostanak dužnog činjenja i istovremeno odredio način zadovoljenja po arbitražnoj odluci. Ovim je iscrpeo svoja prava po takvoj arbitražnoj odluci, a takav zaključak ne mogu izmeniti ni radnje preduzete u izvršnim postupcim koje je tužilac vodio i konačni ishod po njima.

Pravilnnost zaključka nižestepenih sudova ne dovidi se u pitanje ni delom revizijskih navoda da su tuženi prilikom zaključenja ugovora o prodaji hotela „Kontinental“ od 29.04.2008. godine bili upoznati sa pravom tužioca na državinu prostorija kazina. Prema stanju u spisima predmet priloga zaključenog ugovora odnosi se na postojanje državine tužioca nad kazinom u hotelu, bez kvalifikacija u pogledu osnova za ostvarivanje takve državine, dok je istovremeno predmet prodaje po ugovoru bio označeni hotel sa svim pravima i bez tereta. Na takav način trećetuženi, pored toga što je upoznat sa stanjem državine na kazinu u okviru hotela, nije se saglasio sa takvim stanjem i niti je prema ugovoru o kupoprodaji stupio u poslovni odnos u vezi zajedničkog ulaganja koji je prethodno bio zaključen između tužioca i drugotuženog. Trećetuženi svakako nije bio učesnik postupka donošenja predmetne arbitražne odluke između tužioca i drugotuženog. Naknadnom parnicom kroz zahtev za utvrđenje ne može se dejstvo takve arbitražne odluke proširiti i na trećetuženog, a na šta se suštinski svodi zahtev po tužbi u ovom postupku.

Nisu osnovani ni revizijski navodi u vezi primene odluke Evropskog suda za ljudska prava br. 123112/05 od 20.04.2010. godine (Kin-Stib i Majkić protiv Srbije). Suprotno ovim revizijskim navodima, sadržina navedene odluke odnosi se na odgovornost Republike Srbije zbog nedelotvornog sprovođenja izvršenja predmetne arbitražne odluke uz kvalifikaciju takvog postupanja sudskih organa kao povrede prava na imovinu iz čl. 1. Protokola 1. Evropske konvencije o ljudskim pravima. Posledice ove povrede regulisane su dosuđenjem određenog novčanog zadovoljenja tužiocu umanjenog za ostvareni iznos naknade štete koju je primio u parnici koja je konačno okončana presudom Vrhovnog suda Srbije od 30.03.2005. godine. Odgovornosti Republike Srbije po označenoj odluci Evropskog suda za ljudska prava i odgovornosti drugotuženog za štetu su odvojene i moraju se razlikovati. Odsutvo izvršnja arbitražne odluke prema uslovima koji su u njoj sadržani bili su uzeti u obzir prilikom odmeravanja dosuđene izmakle koristi kao naknade štete, kako je to već prethodno navedeno, a čijom nadoknadom prestaje svojstvo oštećenog na strani tužioca. Adekvatnost visine naknade po osnovu izmakle dobiti dosuđene u pravnosnažno okončanom sudskom postupku, nasuprot revizijskim navodima, ne može se iznova ispitivati u postupku po zahtevu za utvrđenje u ovoj parnici. Sledi da tužilac nakon toga dalje nema legitimaciju koja bi mogla voditi odgovornosti za neispunjenje arbitražne odluke u odnosu na drugotuženog, a samim tim takva odgovornost nije se mogla prevaliti ni na trećetuženog.

Na osnovu izloženog, Vrhovni kasacioni sud primenom procenih ovlašćenja iz člana 414. Zakona o parničnom postupku je odlučio u izreci.

Predsednik veća-sudija

Branko Stanić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić