Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudije dr Dragiše B. Slijepčevića, kao predsednika veća, sudije Branka Stanića i sudija Gordane Ajnšpiler-Popović, kao članova veća, u pravnoj stvari tužioca Republika Srbija, čiji je zastupnik Republičko javno pravobranilaštvo Beograd, protiv tuženog Preduzeće „AA“ ..., koga zastupa Dragan Šaponjić, advokat iz ..., radi duga, u postupku po reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Privrednog apelacionog suda Pž 4350/14 od 08.10.2015.godine, na sednici veća održanoj dana 03.10.2017.godine, donosi

R E Š E NJ E

UVAŽAVA SE revizija tužioca pa se UKIDA presuda Privrednog apelacionog suda Pž 4350/14 od 08.10.2015.godine i presuda Privrednog suda u Beogradu P 17164/10 od 10.03.2014.godine, a predmet vraća prvostepenom sudu na ponovni postupak.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Privrednog suda u Beogradu P 17164/10 od 10.03.2014.godine, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tuženi na isplatu iznosa od 1.361.402,05 CHF i 4.091.439,65 USD sa pripadajućom kamatom, a tužilac je obavezan da tuženom naknadi troškove parničnog postupka koji su odmereni u iznosu od 2.087.600,00 dinara.

Presudom Privrednog apelacionog suda Pž 4350/14 od 08.10.2015.godine, donetom u postupku po žalbi tužioca, odbijena je ista žalba kao neosnovana i potvrđena presuda Privrednog suda u Beogradu P 17164/10 od 10.03.2014.godine.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, pobijajući je u celosti iz svih zakonom predviđenih razloga.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 399. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 125/04 i 111/09), a u vezi člana 506. stav 1. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11) pa je našao da je revizija tužioca osnovana.

U sprovedenom postupku nisu učinjene bitne povrede odredaba ZPP iz člana 361. stav 2. tačka 9. na koje se u revizijskom postupku pazi po službenoj dužnosti.

Predmet tužbenog zahteva je obavezivanje tuženog na isplatu opredeljenog iznosa od 1.361.402,05 CHF i 4.091.439,65 USD sa pripadajućom kamatom, a na ime duga po osnovu nevraćenog iznosa kredita, koji je tuženi dobio od BB, a koji je ušao u krug ukupnog duga po obračunu poverilaca Pariskog i Londonskog kluba poverilaca sa 31.03.2008.godine.

U toku postupka pred nižestepenim sudovima utvrđeno je da je tuženi tj. njegov pravni prethodnik bio u poslovnom odnosu po osnovu više ugovora o kreditu zaključenih sa BB. U vezi tih kredita se VV, (u čijem sastavu je bila i BB) zadužila u inostranstvu pod ugovorenim uslovima. Dugovanja GG po navedenom osnovu obuhvaćena su Sporazumom Republike Srbije sa poveriocima Pariskog i Londonskog kluba.

Prema obračunu Agencije za osiguranje depozita od 11.4.2008. godine, je ukupan dug tuženog po navedenim kreditima na dan 31.03.2008. godine, iznosi 1.361.402,05 (valuta 756). U taj iznos ulazi glavnica na dan 22.03.2002. godine obračunata u originalnoj valuti u iznosu od 1.226.752,60 i kamata na dan 31.3.2008. godine u iznosu od 134.649,45.

Prema Prijavi o zaključenom kreditnom poslu utvrđeno je da se „GG", za račun „AA", ... zadužila u inostranstvu radi otplate ranije korišćenih kredita (refinansiranje Vlade 1988/89), ugovorenog iznosa od 5.742.516,76 CHF, iznos korisnika: 311.335,23 CHF.

Izvodom otvorenih stavki na dan 31.12.1999. godine, tuženi je svojim pečatom potvrdio svoj dug prema BB \"BB" ..., u iznosu od 1.775.880,60 USD. Dokument je potpisan od strane DD, dana 04.02.2000. godine.

Prema Izvodu otvorenih stavki na dan 31.12.1999. godine sud je utvrdio da je tuženi svojim pečatom potvrdio svoj dug prema BB \"BB" ..., u iznosu od 879.548,39 CHF, te da je dokument potpisan od DD, dana 04.02.2000. godine.

Izvodom otvorenih stavki na dan 30.11.2000. godine, tuženi je svojim pečatom potvrdio svoj dug prema BB \"BB" ..., u iznosu od 1.775.880,60 USD i taj dokument je potpisalo isto lice na dan 12.12.2000. godine.

Izvodom otvorenih stavki na dan 30.11.2000. godine, sud je utvrdio da je tuženi svojim pečatom potvrdio dug prema BB " BB" ..., u iznosu od 879.548,39 CHF, potpisanim od strane istog lica na dan 12.12.2000. godine.

Sporazumom o preuzimanju zaposlenog od 30.6.1999. godine, sud je utvrdio da je DD potpisnica navedenih izvoda otvorenih stavki dana 01.07.1999. godine, preuzeta od strane tuženog u radni odnos na neodređeno vreme sa punim radnim vremenom. Raspoređena je na poslove ..., čiji opis poslova prema aktima tuženog nije podrazumevao potpisivanje izvoda otvorenih stavki.

Navedenim izvodima otvorenih stavki na dan 31.12.1999.godine zatim i 31.12.2000. godine, potvrđen je od strane tuženog dug tuženog prema BB \"BB" ..., u iznosu od 1.775.880,60 USD i u iznosu od 879.548,39 CHF.

Izvodom otvorenih stavki na dan 01.05.2005. godine, tuženi je ponovo potvrdio svoj dug prema BB \"BB" ..., u iznosu od 1.775.880,60 USD, kao i dug u iznosu od 879.548,39 CHF, dok je osporio iznos od 519.965,34 CHF na ime uvećanja glavnice bez objektivnog osnova.

Prema utvrđenju suda tuženi je i dopisom broj 1826/06 od 18.10.2006. godine Agenciji za osiguranje depozita potvrdio da se saglasio sa iznosima otvorenih stavki i to na iznos duga od 1.775.880,60 USD i 879.548,39 CHF i da je u poslovnim knjigama tuženog na dan 31.12.2000. godine obaveza po navedenim kreditima knjižena na odgovarajućem kontu u označenom iznosu. Dopisom tuženog od 16.08.2006. godine, tražena je korekcija i dostavljanje novih verzija ugovora po četiri primerka vraćenih ugovora o regulisanju međusobnih obaveza između Agencije i tuženog po osnovu Pariskog i Londonskog kluba uz pozivanje na zatečeno stanje u poslovnim knjigama u momentu privatizacije koje je identično kao i poslednje usaglašeno stanje koje datira iz 2001.godine i iznosi od 1.775.881 USD i 879.548 CHF, što je za opredeljeni iznos od 1.848.744,84 USD i 347.204,21 CHF manje od stanja nove glavnice unete u predlog ugovora.

Imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje prema kome je tuženi prema označenim ugovorima uzeo kreditna stredstva od BB „BB“ pravilno su nižestepeni sudovi cenili neosnovanim prigovor nedostatka aktivne legitimacije na strani tužioca iz razloga što je BB „BB“ ..., kao banka u stečaju oslobođena obaveza prema inostranim poveriocima na osnovu kredita, jer je Republika Srbija, te obaveze preuzela prema Zakonu o regulisanju odnosa između Savezne Republike Jugoslavije i pravnih lica i banaka sa teritorije SR Jugoslavije koje su prvobitni dužnici ili garanti prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba. Stoga se tuženi, kao pravno lice u pogledu čijih je obaveza banka u stečaju dužnik, oslobodilo obaveze prema BB „BB“ i stupilo u obavezu prema Republici Srbiji, sve u skladu sa odredbama člana 2. i 3. Zakona o regulisanju odnosa Republike Srbije i banaka u stečaju po osnovu preuzetih inostranih kredita, odnosno zajmova.

Nižestepeni sudovi, međutim, ceneći tuženikovo osporavanje osnova i visine dugovanja koje se tužbom traži nalaze da tužilac tokom postupka sve do zaključenja glavne rasprave nije dostavio, u smislu člana 220. do 223. Zakona o parničnom postupku, nijedan relevantan ili validan dokaz iz kojeg bi se sa sigurnošću na nesumnjiv način moglo zaključiti o osnovanosti opredeljene visine zahteva. Zbog toga prvostepeni sud odbija tužbeni zahtev, a drugostepeni potvrđuje navedenu presudu.

Prema stavovima nižestepenih sudova u situaciji kada tuženi osporava osnov i visinu tužiočevog potraživanje teret dokazivanja istog je na tužiocu, pa kako tužilac nije dostavio relevantne dokaze na okolnost visine svog potraživanja, to je tužbeni zahtev tužioca odbijen. Sudovi nalaze da tužilac nije priložio relevantnu dokumentaciju u pogledu visine duga, odnosno iznosa za koji bi bio osnovan tužbeni zahtev, s obzirom da nije dokazao da je po zaključenom ugovoru postojala dospela obaveza tuženog i koliko ona iznosi, te koji iznos kredita je vraćen po osnovu glavnice i kamate i za koliko treba umanjiti obavezu tuženog po osnovu ugovora o refinansiranju. Jer, dokumentacija koju je dostavio tužilac zapravo je dokumentacija Narodne banke koja je vršila servisiranje refinansiranja navedenih dugova, a ne dokumentacija ugovornih strana. Izvode otvorenih stavki koji su cenjeni, nižestepeni sudovi ne smatraju priznanjem duga, jer isti nisu potpisani od strane zakonskog zastupnika, iako smatra da se isti moraju ceniti kao jedan od dokaza o postojanju duga i u kontekstu sa drugim izvedenim dokazima mogu dovesti do utvrđivanja postojanja i visine istog. Imajući u vidu izjašnjenje veštaka ekonomsko finansijske struke da ne postoji validna dokumentcija o visini potraživanja tužioca prema tuženom drugostepenom sudu, uz iznete razloge prvostepenog suda, potvrđuje prvostepenu odbijajuću odluku.

Osnovano, se međutim, u reviziji navodi da su nižestepeni sudovi pogrešno primenili pravilo o teretu dokazivanja. Tužilac je u prilog svojih navoda o osnovanosti potraživanja dostavio dokumentaciju Narodne banke Srbije koja je bila ovlašćena da vrši servisiranje duga prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba, a što je i rađeno u skladu sa odgovarajućim dokumentacijama poslovnih banaka i stranih poverilaca. Među parničnim strankama, a ni prema dokazima u spisima i shvatanjima nižestepenih sudova nije sporna činjenica da je tuženi bio dužnik po osnovu ino-kredita. Stoga je na tuženom kao učesniku navedenog ugovornog odnosa, odnosno korisniku kredita, teret dokazivanja da je dugovanja po nesporno zaključenim ugovorima o kreditu i primljenim iznosima po tom osnovu vratio, odnosno da su dugovanja drugačija od onih koje je Narodna banka Srbije kao ovlašćeni serviser duga prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba evidentirala i unela prilikom preuzimanja duga prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba.

Prema dokazima koje je tužilac dostavio potraživanja na osnovu nesporno potpisanih ugovora o kreditu između BB „BB“ i tuženog svrstana su u krug potraživanja za koji je postignut sporazum između učesnika Pariskog i Londonskog kluba poverilaca i Republike Srbije. Dostavljen je i dopis Narodne banke Srbije u kome je navedeno da sporazumi o reprogramiranju duga SR Jugoslavije prema Švajcarskoj u okviru Pariskog kluba obuhvataju i obaveze dužnika „AA“... ovde tuženog po osnovu kredita korišćenih preko BB, uz navođenje i opredeljenih iznosa dugovanja, koje je Narodna banka Srbije kao agent Države za servisiranje spoljnog duga prihvatila u Sporazumu sa poveriocima Pariskog i Londonskog kluba. Stoga je u navedenoj situaciji na tuženom teret dostavljanja dokaza da opredeljeni iznosi duga koje je Narodna banka Srbije kao serviser stavila u sporazum sa poveriocima Pariskog i Londonskog kluba nije tačno opredeljen, odnosno koliki je dug tuženog. Tužilac dostavlja i dokaze - IOS obrasce kojima se u više navrata jedan deo duga prema navedenim osnovima potvrđuje od strane tuženog. Ti IOS obrasci nisu potpisani od strane zakonskog zastupnika tuženog i ne mogu predstavljati izričito priznanje duga u pogledu osnova i visine. Međutim, imajući u vidu da se u istim potvrđuje dugovanje u označenom iznosu i da je to u skladu i sa knjigovodstvenom dokumentacijom tuženog oni se moraju ceniti u odnosu sa drugim dokazima o postojanju duga u opredeljenoj visini i na označen i opredeljeni datum preseka. U situaciji postojanja takvih dokaza ne može se prebacivati teret dokazivanja na tužioca i to posebno u pogledu dokaza o visini duga po osnovu kredita. Za tu činjenicu dokaze mora imati, pre svega, tuženi kao korisnik kredita u svojoj knjigovodstveno finansijskoj dokumentaciji na osnovu koje je tuženi potpisivao IOS obrasce o postojanju duga u opredeljenom iznosu. Na tuženom je i teret dokazivanja da je deo kreditom dobijenih sredstava vratio i da je time umanjio svoja dugovanja. Iz tih razloga je u osporenoj odluci pogrešno primenjeno pravilo o teretu dokazivanja, kada je teret dokazivanja prebačen na tužioca. Pogrešno je cenjena i dokazna snaga IOS obrazaca kao dokaza o postojanju duga i njegovoj visini, u kontekstu sa drugim dostavljenim dokazima.

Stoga su na osnovu člana 406. ZPP odluke nižestepnih sudova morale biti ukinute, a predmet vraćen na ponovni postupak.

U ponovnom postupku sudovi će pravilnom primenom pravila o teretu dokazivanja, a shodno ukazivanju u ovoj odluci, ceniti dokumentaciju Narodne banke Srbije koju je prezentovao tužilac o visini dugovanja prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba, koja je sačinjena prema dokumentaciji i dokazima poslovnih banaka. Posebno će se ceniti i izjava o obuhvaćenosti tuženikovog duga po osnovu kredita u okviru navedenih potraživanja, kao i IOS obrasci kojima u određenim iznosima i sa određenim datumima preseka tuženi potvrđuje dugovanja po navedenom kreditu u skladu sa svojom knjigovodstvenom dokumentacijom. Imajući u vidu izneto, a po potrebi i dopunom već izvedenog veštačenja utvrdiće se visina duga tuženog po osnovu nevraćenih kredita i u zavisnosti od utvrđenog doneti nova odluka o osnovanosti zahteva iz tužbe.

Predsednik veća-sudija,

dr Dragiša B. Slijepčević,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić