O b r a z l o ž e nj e

Presudom Privrednog apelacionog suda Pž 119/16 od 03.01.2016. godine potvrđena je presuda Privrednog suda u Beogradu P br.2105/15 od 07.10.2015. godine, kojom je odbijen tužbeni zahtev tužioca da se utvrdi njegovo potraživanje prema tuženom po osnovu depozita koje proističe iz ugovora o oročenom depozitu i priliva po izvozu po stanjima na dan otvaranja stečaja 01.11.2012. godine nad tuženim u iznosu od 9.160.340,52 dinara sa ugovorenom kamatom u skladu sa članom 277. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima, obračunatom po mesečnim stopama ugovorne kamate od 7% mesečno, ako je stopa ugovorne kamate od 7% viša od mesečne stope zatezne kamate, koja se na osnovu člana 2. stav 2. navedenih ugovora o oročenom depozitu u skladu sa članom 400. stav 3. Zakona o obligacionim odnosima, obračunava mesečno i pripisuje glavnici na tako uvećanu glavnicu sa pripisanom kamatom u prethodnom mesecu obračunava ugovorena kamata za naredni mesec i tako iz meseca u mesec sve do otvaranja stečaja 01.11.2012. godine počev od dospeća do 01.11.2012. godine i to na iznos od 8.625.719,21 dinara počev od 21.12.1997. godine do 01.11.2012. godine i na iznos od 570.621,31 dianra počev od 25.12.1997. do 01.11.2012. godine, odbačena kao nedozvoljena tužba u delu u kome je tužilac tražio da se utvrdi potraživanje istog prema tuženom po osnovu depozita koji proističe iz ugovora o oročenom depozitu i priliva po izvozu po stanju na dan otvaranja stečaja 01.11.2012. godine koje se razvrstava i isplaćuje u prvom isplatnom redu na ime zakonske zatezne kamate obračunate na stanje glavnog duga i to na iznos od 8.625.719,21 dinara počev od 21.12.1997. godine do 09.05.2001. godine i na iznos od 570.621,31 dinara počev od 25.12.1997. godine do 09.01.2001. godine, te potraživanjem na ime zakonske zatezne kamate koja se obračunava na mesečno stanje duga sa pripisanom ugovornom kamatom obračunatom kao u stavu jedan izreke odluke počev od 09.05.2001. godine do dana otvaranja stečaja 01.11.2012. godine umanjeno za izvršene isplate i to 190.880,56 dinara na dan 30.01.1998. godine, 99.000,00 dinara na dan 06.02.1998. godine, 900.000,00 dinara na dan 25.03.1998. godine, 300.000,00 dinara na dan 18.06.1998. godine, 6.861.300,00 dinara na dan 20.10.1998. godine, 3.573,55 dinara na dan 25.11.1998. godine, 8.552,69 dinara na dan 23.12.1998. godine, 26.699,39 dana na dan 24.05.2000. godine i 14.160,00 dinara na dan 08.09.2000. godine, a koje potraživanje se umanjuje na dan isplate za iznos izvršenih plaćanja tuženog do dana isplate po pravnosnažnoj delimičnoj presudi Privrednog suda u Beogradu P br.3172/06 od 22.10.2008. godine. Takođe, u delu odluke kojom je odbačena tužba kojom je tužilac tražio da se utvrdi ništavost utvrđenih potraživanja po zaključku Privrednog suda u Beogradu St 4797 od 10.01.2015. godine poverilaca od rednog broja 1-60, osim rednog broja ..., ..., za iznos obračunate zatezne kamate u periodu od 02.03.2001. godine do dana otvaranja stečaja 01.11.2012. godine, na zateznu kamatu obračunatu od 02.03.2001. godine i naloži tuženom kao stečajnom dužniku da pravilno utvrdi potraživanja poverilaca na dan otvaranja stečaja 01.11.2012. godine uzimajući u obzir isplate po naknadnim deobama u likvidacionom postupku L …, da sud utvrdi ništavost nacrta likvidacionog suda stečajnog dužnika za naknadnu deobu u likvidacionom postupku i ništavost izvršenih isplata poveriocima po nacrtima stečajnog dužnika za naknadnu deobu u likvidacionom postupku po nacrtima od 29.06.2007. godine podnet sudu 02.07.2007. godine, nacrtu od 16.10.2007. godine podnet sudu 16.10.2007. godine i nacrtu od 09.06.2007. godine podnet sudu 09.06.2008. godine i rešenjima likvidacionog veća L … od 02.07.2007. godine, od 19.10.2007. godine i 11.06.2008. godine kojim su odobreni navedeni nacrt i isplate potraživanja poverioca i da sud obaveže stečajnog dužnika i poverioce da isplate po navedenim nacrtima za naknade deobe i druge koje sud utvrdi u celosti sa zateznom kamatom od datuma prijema do datuma vraćanja vrate u stečajnu masu stečajnog dužnika kao nedozvoljene. Kao i u odnosu na odluku o troškovima postupka kojom je odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove.

Protiv ovakve presude drugostepenog suda tužilac je izjavio blagovremenu i dozvoljenu reviziju. U reviziji se ističe da je pobijana presuda doneta uz bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP i pogrešnu primenu materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u granicama razloga propisanih odredbom člana 399. ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 125/04 i 119/09) koji se primenjuje na osnovu člana 506. stav 1. ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 72/11), osim u pogledu revizijskog cenzusa propisanog odredbom člana 23. Zakona o izmenama i dopunama ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 55/14) i ustanovio da je revizija tužioca delimično osnovana.

Pobijana odluka nije zahvaćena bitnom povredom na čije postojanje se revizijom ukazuje. Neosnovana je tvrdnja revidenta da je prvostepeni sud u ovom sporu odbio da odlučuje o zahtevu koji spada u njegovu nadležnost. Naprotiv, tužba je pravnosnažno odbačena u delu kojim je traženo da se utvrdi ništavost utvrđenih potraživanja po zaključku Privrednog suda u Beogradu St 4797 od 10.01.2015. godine poverilaca od rednog broja 1- 60, osim rednog broja ... ..., za iznos obračunate zatezne kamate u periodu od 02.03.2001. godine do otvaranja stečaja 01.11.2012. godine, zateznu kamatu obračunatu od 02.03.2001. godine, te da se naloži tuženom kao stečajnom dužniku da pravilno utvrdi potraživanja poverilaca na dan otvaranja stečaja 01.11.2012. godine uzimajući u obzir isplate o naknadnim deobama u postupku likvidacije L … kao i da sud utvrdi ništavost isplata izvršenih po nacrtima stečajnog dužnika za naknadnu deobu u likvidacionom postupku određenu po nacrtima od 29.06.2007, 16.10.2007, 09.06.2007. godine kao i rešenja likvidacionog veća L … od 02.07.2007, 19.10.2007, 11.06.2008. godine kojim je naknadna deoba odobrena i obavežu poverioci da primljene isplate po tom osnovu vrate u stečajnu masu sa zakonskom zateznom kamatom od datuma prijema do datuma vraćanja. Ovo iz tog razloga što navedeni zahtevi ne spadaju u stvarnu nadležnost parničnog suda. U parničnom postupku se ne može postaviti zahtev za utvrđenje ništavosti utvrđenih potraživanja poverilaca u postupku likvidacije. Pravilnost i zakonitost odluka likvidacionog veća donetih u postupku likvidacije banke se može preispitati samo u postupku na način i pod uslovima propisanim odredbama Zakona o stečaju i likvidaciji banaka i društava za osiguranje („Službeni glasnik RS“, broj 14/2015). Odredbom člana 25. tog zakona propisano je da se u postupku likvidacije banaka i društava za osiguranje shodno primenjuju odredbe zakona kojim se uređuje stečaj privrednih društava, kao i odredbe tog zakona kojim se uređuje postupak stečaja, osim odredbi kojima se uređuje odbor poverilaca, razlučni i izlučni poverioci, pobijanje pravnih radnji i isplatni redovi. To znači da se prijavljena potraživanja u postupku likvidacije banke ispituju i utvrđuju na način propisan odredbom člana 116. stav 1. Zakona o stečaju. Tom odredbom je propisano da se utvrđenim smatraju potraživanja koja nisu osporena od strane stečajnog dužnika ili od strane poverilaca do zaključenja ispitnog ročišta. Stečajni sudija je ovlašćen da na osnovu konačne liste donese zaključak o listi utvrđenih i osporenih potraživanja (stav 3). Zaključak se dostavlja stečajnom upravniku i svakom stečajnom poveriocu čije je potraživanje osporeno i koji je upućen na parnicu (stav 6). Stečajni poverilac koji u parnici dokaže svoje potraživanje ima pravo da traži ispravljanje konačne liste utvrđenih potraživanja (stav 7). Dakle, shodnom primenom tih odredbi u postupku likvidacije banaka proizlazi da se prijavljena potraživanja u tom postupku mogu osporavati od strane likvidacionog upravnika i drugih poverilaca, ali najkasnije do zaključenja ispitnog ročišta. Takođe, a shodno odredbi člana 117. stav 3. Zakona o stečaju, poverilac koji je blagovremeno osporio potraživanje drugog poverioca (do zaključenja ispitnog ročišta) priznato od strane stečajnog upravnika (u postupku likvidacije od strane likvidacionog upravnika) upućuje se da u roku od 15 dana od dana prijema zaključka o listi utvrđenih i osporenih potraživanja, odnosno od dana isteka roka za medijaciju pokrene parnicu. Dakle, parnicu kojom se osporava priznato potraživanje u postupku likvidacije od strane likvidacionog upravnika može pokrenuti samo poverilac koji je blagovremeno osporio takva potraživanja i od strane likvidacionog veća upućen da pokrene parnicu u kojoj će tužbom tražiti da se utvrdi da osporena potraživanja ne postoje. U konkretnom slučaju tužilac nije blagovremeno osporio potraživanja za koja u ovoj parnici traži da se utvrde kao ništava. To nije učinio ni njegov pravni prethodnik. Iz tog razloga tužilac nema aktivnu legitimaciju da u parničnom postupku osporava priznata i isplaćena potraživanja drugih poverilaca likvidacionog dužnika. Takva tužba je shodno odredbi člana 117. stav 3. u vezi odredbe člana 116. stav 1. i 4. Zakona o stečaju nedozvoljena. Zato je saglasno odredbi člana 294. stav 1. tačka 6. ZPP pravilna odluka prvostepenog suda kojom je tužba odbačena. Osim toga, tužilac ne može osporavati potraživanja ostalih poverilaca lividacionog dužnika ni pozivom na pravni institut ništavosti istih. Zbog ništavosti u parnici se mogu osporavati samo ugovori protivni prinudnim propisima, javnom poretku ili dobrim običajima. Ovo iz tog razloga što je ništavost pravni institut materijalnog – obligacionog prava. Zato se po tom osnovu može sporiti samo zakonitost određenog materijalno pravnog ugovornog odnosa, a ne i radnje i odluke sudskih organa preduzete u zakonito sprovedenom postupku likvidacije. Stoga, za razliku od postupka preispitivanja zakonitosti određenog ugovora koji se sprovodi u parničnom postupku u okviru stvarne nadležnosti parničnog suda, zakonitost sudskih odluka se može preispitivati samo u postupku po pravnim lekovima. To dalje znači da se i preispitivanje zakonitosti bilo koje sudske odluke može vršiti samo od strane zakonom ustanovljenog nadležnog suda u zakonom propisanom postupku. To je izričito propisano odredbom člana 145. stav 4. Ustava Republike Srbije. Međutim, tužbom u ovom sporu je postavljen zahtev da se mimo zakonom propisanog postupka za izjavljivanje pravnog leka i odlučivanja o istom od strane zakonom ustanovljenog nadležnog suda preispita zakonitost osporenih sudskih odluka s pozivom na materijalno pravnu manjkavost istih sa stanovišta njihove nezakonitosti s pozivom na obligaciono pravni institut ništavosti. Dakle, umesto Ustavom i zakonom priznatog i propisanog pravnog puta za preispitivanje sudskih odluka tužilac je zahtevao da se taj postupak sprovede mimo ustavno-pravno dopuštenog pravnog puta od strane zakonom neovlašćenog suda da to čini. Stoga je i odluka nižestepenih sudova kojom se takvom zahtevu tužioca uskraćuje tražena sudska zaštita utemeljena u pravilnoj primeni materijalno pravnih odredbi kojima je uskraćeno pravo parničnom sudu da po pravilima parničnog postupka preispituje zakonitost sudskih odluka, odnosno sudskih organa donetih u postupku likvidacije tužene banke. Iz tog razloga je i revizijsko ukazivanje na nezakonitost spornih sudskih odluka sa stanovišta materijalno pravnog instituta ništavosti kao i postavljeni zahtev za njihovo preispitivanje u parničnom postupku, umesto u postupku po zakonom dopuštenom pravnom leku bez ikakvog pravnog utemeljenja. Šta više, takav zahtev se direktno kosi sa vladavinom prava kao temeljnim principom svake pravne države. Zato bi pružanje sudske zaštite tako postavljenom zahtevu tužioca bilo u direktnoj koliziji sa ustavno pravnim i zakonom dopuštenim pravnim putem za preispitivanje zakonitosti sudskih odluka.

To su razlozi zbog kojih je po oceni ovog suda i činjenično i pravno neutemeljeno ukazivanje revidenta na postojanje bitne povrede postupka predstavljene kao odbijanje suda da postupi u okviru svoje zakonom ustanovljene nadležnosti. S tim u vezi, a saglasno odredbi člana 414. stav 1. u vezi odredbe člana 420. stav 6. ZPP, u tom delu odbijena je revizija tužioca i odlučeno kao u stavu dva izreke.

Nasuprot tome, u preostalom delu u odnosu na odluku drugostepenog suda kojom je potvrđena presuda prvostepenog suda o odbijanju tužbenog zahteva za utvrđenje tužiočevog potraživanja od 9.160.340,52 dinara sa ugovorenom kamatom od 7% mesečno ako je ista viša od mesečne stope zakonske zatezne kamate obračunate na izrekom bliže opredeljene iznose, kao i u odnosu na odluku o odbacivanju tužbe u delu zahteva da se potraživanje tužioca razvrsta i isplati u prvom isplatnom redu, te odluku o troškovima spora, Vrhovni kasacioni sud nalazi da je revizija tužioca osnovana. Ovo iz tog razloga, što su te odluke nižestepenih sudova donete uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Pogrešno je pravno shvatanje nižestepenih sudova da tužilac nema pravo na ugovorenu kamatnu stopu od 7% na mesečnom nivou. Ono je posledica pogrešnog tumačenja sadržine i pravog značenja sporazuma od 15.12.2000. godine. Tačno je da su tim Sporazumom usaglašena potraživanja tužioca u pogledu glavnog duga u iznosu od 9.196.340,52 dinara, ali je pravno neprihvatljiva tvrdnja nižestepenih sudova da je tužilac tim sporazumom pristao da mu se utvrđeni iznos glavnog duga isplati sa zakonskom zateznom kamatom umesto ugovorom opredeljene mesečne stope ugovorne kamate od 7%. Ovo iz tog razloga što je istekom roka oročenja po ugovoru o oročenom depozitu primljenih sredstava na strani tužene nastupila dužnička docnja. Dužnik čijom je krivicom došlo do neisplate dugovanog novčanog iznosa ne može po nastupanju docnje doći u povoljniji materijalno pravni položaj od onog u kome se nalazio do vremena dospeća, osim ako se poverilac izričito i apsolutno jasno nije odrekao svog privilegovanog statusa u pogledu ugovorom propisane ugovorne kamatne stope i načina njenog obračuna. U konkretnom slučaju sporazum od 15.12.2000. godine, na koji se pozivaju nižestepeni sudovi, ne sadrži odredbu iz koje se na nesumnjiv način može zaključiti da se tužilac odrekao prava na ugovornu kamatu nakon isteka roka oročenja do isplate – povraćaja oročenih sredstava. Naprotiv, tim sporazumom je ustanovljena obaveza tužene da tužiocu isplati usaglašeni iznos glavnog duga od 9.196.340,52 dinara sa zateznom kamatom obračunatom u skladu sa Zakonom o visini stope zatezne kamate i Zakonom o obligacionim odnosima (član 1. Sporazuma). Iz sadržine tako određene obaveze plaćanja kamate tužene ne može se izvesti zaključak, kako to čine nižestepeni sudovi, da se tužilac odrekao prava na ugovornu kamatu nakon nastupanja dužničke docnje tužene banke. To ne proizlazi iz sadržine navedene odredbe sporazuma parničnih stranaka od 15.12.2000. godine. Ustanovljenjem obaveze tužene da tužiocu plati zateznu kamatu u periodu docnje u skladu sa Zakonom o visini stope zatezne kamate i Zakonom o obligacionim odnosima tužilac se nije odrekao prava na ugovornu kamatnu stopu od 7% mesečno. Naprotiv, izričitim propisivanjem da tužiocu pripada zatezna kamata i u periodu docnje u skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima jasno se ukazuje da se u tom slučaju mora primeniti odredba člana 277. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima. Tom odredbom je propisano da ugovorom propisana viša stopa ugovorne kamate teče i posle dužničke docnje. Takvo zakonsko uređenje prava na ugovornu kamatu proističe i iz tim zakonom propisanog vremena nastupanja dužničke docnje (dužnik dolazi u docnju kada ne ispuni obavezu u roku određenom za ispunjenje). U tom slučaju, a shodno odredbi člana 277. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima na strani dužnika se konstituiše i dodatna obaveza, a to je da pored glavnice poveriocu plati i zateznu kamatu. Dakle, nastupanjem dužničke docnje dužnik se stavlja u nepovoljniji materijalno pravni položaj od onoga u kome se nalazio do tog vremena. Na njegovoj strani se konstituiše i dodatni teret plaćanja dospelog glavnog duga sa zateznom kamatom. Međutim, ako je uz obavezu plaćanja glavnog duga do dospeća bila konstituisana i obaveza plaćanja ugovorne kamate ona se nastupanjem dužničke docnje ne može umanjiti svođenjem ugovorom propisane kamatne stope na zakonom propisanu stopu zatezne kamate. Zato je i odredbom člana 277. stav 2. ZOO izričito propisano da ugovorna stopa kamate koja je viša od stope zatezne kamate nastavlja da teče i posle dužničke docnje. Na taj način se štiti ne samo pravo poverioca na isplatu ugovorne kamatne stope već se stepen njegove zaštite nakon nastupanja dužničke docnje i dodatno uvećava. To se čini zakonskim konstituisanjem prava poverioca da i u slučaju kada je ugovorom propisana niža kamatna stopa od zakonom određene stope zatezne kamate on ima pravo da umesto ugovorene niže kamatne stope u sudskom postupku zahteva i dobije sudsku zaštitu da od dužnika naplati višu zakonom propisanu kamatnu stopu. Dakle, citiranom zakonskom odredbom se konstituiše povoljniji pravni položaj poverioca u slučaju dužničke docnje i postojanja ugovorom propisane niže kamatne stope od zakonom ustanovljene stope zatezne kamate. Iz tog razloga, a kod nesporne činjenice da je ugovorom bila propisana viša kamatna stopa i način njenog obračuna koji je povoljniji za tužioca, nije bilo mesta tumačenju da je on pristao na isplatu niže zakonske stope umesto ugovorom ustanovljene više kamatne stope. Naprotiv, izričitim ustanovljenjem obaveze tužene da tužiocu i u docnji duguje kamatu u skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima ugovorne strane su samo dodatno ojačale pravni položaj tužioca za slučaj kada bi zakonska kamatna stopa u periodu docnje tužene postala viša od ugovorom određene ugovorne kamatne stope. U tom slučaju tužilac bi umesto ugovorom propisane kamatne stope mogao zahtevati isplatu kamate po stopi propisanoj Zakonom o visini stope zatezne kamate. U protivnom, u situaciji kada je ugovorena kamatna stopa viša od stope zatezne kamatne stope tužilac i po slovu odredbe člana 277. stv 2. Zakona o obligacionim odnosima i po slovu odredbe člana 1. Sporazuma parničnih stranaka od 15.12.2000. godine ima pravo na isplatu ugovorene a ne zakonom propisane niže kamatne stope. To pravo tužiocu pripada od datuma nastupanja dužničke docnje tužene do konačne isplate ugovorom o oročenju depozita propisane kamatne stope. Primena ugovorom propisane kamate u periodu docnje može se isključiti samo u slučaju kada je poverilac obračunao dospelu ugovornu kamatu do određenog datuma dužničke docnje i istu uglavničio tako što je do tog datuma obračunatu ugovornu kamatu pripisao glavnom dugu. Samo u tom slučaju na uglavničeni deo obračunate ugovorne kamate poveriocu pripada procesna, a ne ugovorom propisana kamatna stopa. Procesna kamata se obračunava za period nakon utuženja do konačne isplate uglavničene ugovorne kamate u skladu sa zakonom propisanom zateznom kamatnom stopom.

Osim toga, pogrešno je pravno shvatanje nižestepenih sudova da postavljeni tužbeni zahtev da se potraživanje tužioca razvrsta u prvi isplatni red ne može predstavljati predmet odlučivanja parničnog suda. Tim povodom nižestepeni sudovi polaze od pravnog stava da razvrstavanje poverilačkih potraživanja u odgovarajuće isplatne redove predstavlja radnju stečajnog upravnika koja se preduzima u postupku stečaja. Jer, parnični sud u parničnom postupku isključivo raspravlja o postojanju ili nepostojanju nekog prava koje proizlazi iz materijalno pravnih odnosa stečajnog dužnika i njegovih poverilaca. Na temelju tog pravnog stanovišta nižestepeni sudovi zaključuju da parnični sud ne može odlučivati o pravilnosti radnje stečajnog upravnika kao organa stečajnog postupka, jer se pravilnost tih radnji ispituje u skladu sa odredabama stečajnog zakona.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da ovakvo pravno shvatanje nižestepenih sudova nema materijalno pravno utemeljenje. Ovo iz tog razloga što je odredbom člana 113. (koja se shodno odredbi člana 25. Zakona o stečaju i likvidaciji banaka i društava za osiguranje primenjuje u konkretnom slučaju) izričito je propisano da stečajni upravnik utvrđuje osnovanost, obim i isplatni red svakog potraživanja i o tome sačinjava listu priznatih i osporenih potraživanja. Iz ove zakonske odredbe nedvosmisleno proizlazi da stečajni upravnik može priznati, ili osporiti ne samo osnov i visinu prijavljenog potraživanja, već i redosled – isplatni red njegovog namirenja. Priznanje osnova, visine i redosleda namirenja prijavljenog potraživanja ne predstavlja radnju već materijalno pravnu odluku koju donosi stečajni upravnik u skladu sa odredbom člana 113. stav 2. Zakona o stečaju. Iz tog razloga, a saglasno odredbi člana 116. stav 1. Zakona o stečaju pod priznatim potraživanjem se ne može smatrati samo potraživanje čiji su osnov i visina nesporni od strane stečajnog upravnika ili drugih poverilaca. To drugim rečima znači da se priznanjem određenog potraživanja čini nespornim njegov osnov namirenja, da to potraživanje postoji u visini u kojoj je priznato i da se isto može naplatiti u isplatnom redu u kome je od strane stečajnog upravnika razvrstano. Iz tih razloga se saglasno odredbi člana 116. stav 2. Zakona o stečaju odlukom stečajnog sudije potvrđuje konačna lista priznatih i osporenih potraživanja u odnosu na osnov, visinu i redosled njihovog namirenja. Iz rečenog sledi da se shodno odredbi člana 116. stav 1. Zakona o stečaju od strane stečajnog upravnika, ili drugih poverilaca, može osporiti prijavljeno potraživanje kako u pogledu osnova i visine, tako i u pogledu određenog redosleda njegovog namirenja u konačnoj listi sastavljenoj od strane stečajnog upravnika. Ovo utoliko pre što je izričitom odredbom člana 116. stav 5. Zakona o stečaju propisano da je konačna lista kojom se utvrđuje potraživanje i njegov isplatni red obavezujuća za stečajnog dužnika i sve stečajne poverioce. Iz takvog zakonskog uređenja priznatih i osporenih potraživanja nedvosmisleno proizlazi da se to ne čini radnjom stečajnog upravnika, već odlukom stečajnog sudije. Odlukom – zaključkom stečajnog sudije kojom se potvrđuje konačna lista priznatih i osporenih potraživanja od strane stečajnog upravnika odlučuje se o pravu svakog poverioca da prijavljeno potraživanje u određenom iznosu namiri u odgovarajućem isplatnom redu. Dakle, da li će se neko potraživanje namiriti u prvom ili nekom drugom isplatnom redu ne određuje se radnjom stečajnog upravnika već odlukom stečajnog sudije da li taj poverilac ima ili nema pravo da se njegovo potraživanje namiri u isplatnom redu određenom konačnom listom stečajnog upravnika. Iz tog razloga se poverilac može uputiti da u parnici dokaže ne samo osnov i visinu osporenog potraživanja već i redosled njegovog namirenja. Zato je parnični sud ovlašćen da i u slučaju osporavanja utvrđenog redosleda namirenja priznatog potraživanja u pogledu osnova i visine odluči da li je konačnom listom verifikovanom zaključkom stečajnog sudije određen i odgovarajući redosled njegovog namirenja u skladu sa zakonom propisanim isplatnim redovima. Predmet preispitivanja takve odluke parničnog suda nije pravna validnost preduzetih radnji stečajnog upravnika o svrstavanju određenog potraživanja u odgovarajući isplatni red. Naprotiv, u tom postupku se odlučuje da li poverilac takvog potraživanja može namiriti u skladu sa konačnom listom opredeljenim isplatnim redom. Zato je parnični sud ovlašćen da umesto konačnom listom i zaključkom stečajnog sudije opredeljenog redosleda namirenja potraživanja priznatog po osnovu i visini svojom odlukom tužiocu prizna pravo namirenja u skladu sa zakonom određenim isplatnim redom u kome se takvo potraživanje može namiriti.

U konkretnom slučaju, zaključkom stečajnog sudije St 4797/12 od 20.01.2015. godine tužiocu je osporeno ne samo pravo na isplatu prijavljenog potraživanja, već i redosled njegovog namirenja. Stoga je tužilac upućen na parnicu da bi u tom postupku dokazao ne samo postojanje osporenog potraživanja u pogledu osnova i visine već i redosled njegovog namirenja. Iz tih razloga se u parničnom postupku mora odlučiti o pravu tužioca, a ne o dopuštenosti ili nedopuštenosti radnje stečajnog upravnika kojim je njegovo potraživanje konačnom listom priznatih i osporenih potraživanja svrstano u sporni isplatni red. S tim u vezi, Vrhovni kasacioni sud ukazuje da se odluka o tako osporenom pravu tužioca mora doneti pravilnom primenom odredbe člana 17. stav 1. Zakona o stečaju i likvidaciji banaka i društava za osiguranje („Službeni glasnik RS“, br. 61/2015, 116/2008 i 91/2010). Tom zakonskom odredbom je izričito propisano da se potraživanje poverilaca banke po osnovu depozita osiguranih u smislu zakona kojim se uređuje osiguranje depozita, preostalih nakon isplate osiguranog iznosa, kao i potraživanje agencije po osnovu osnivanja banke za posebne namene, isplaćuje u prvom isplatnom redu. Sadržina ove zakonske odredbe je po svojoj prirodi upućujućeg karaktera, jer se njom određuje da će se pitanje namirenja potraživanja po osnovu depozita realizovati u prvom isplatnom redu u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje osiguranje depozita. Na taj način se ovom upućujućom normom bliže određuje pod kojim uslovima propisanim posebnim zakonom se potraživanje fizičkih lica, preduzetnika i malih i srednjih preduzeća mogu svrstati i namiriti u prvom isplatnom redu banke u stečaju. Dakle, koje potraživanje tih lica se namiruje u prvom isplatnom redu prema banci u stečaju opredeljeno je posebnim zakonom. To je Zakon o osiguranju depozita („Službeni glasnik RS“, br. 61/2005, 116/2008, 91/2010). Odredbom člana 1. tog Zakona izričito je propisano da se njime uređuje obavezno osiguranje depozita fizičkih lica, preduzetnika i malih i srednjih pravnih lica kod banaka, a radi zaštite njihovog depozita i očuvanja finansijske stabilnosti Republike Srbije. Takođe, a shodno odredbi člana 2. istog Zakona propisano je da se pod pojmom depozita podrazumeva dinarsko ili devizno novčano potraživanje prema banci koje proizlazi iz novčanog depozita, uloga na štednju, bankarskog tekućeg računa ili drugog novčanog računa na osnovu kog nastaje zakonska ili ugovorna obaveza banke na povraćaj sredstava. Iz takvog zakonskog uređenja depozita, kao i osnova potraživanja koje se saglasno odredbi člana 17. stav 1. tačka 1. Zakona o stečaju i likvidaciji banaka namiruje u prvom isplatnom redu nedvosmisleno proizlazi da su to i potraživanja fizičkih lica, preduzetnika i malih i srednjih pravnih lica koja se obavezno osiguravaju po osnovu Zakona o osiguranju depozita, ako ista nisu u celosti namirena po tom osnovu. Ovo iz tog razloga što se samo potraživanja svih tih lica obavezno osiguravaju u skladu sa odredbama Zakona o osiguranju depozita. Stoga se saglasno upućujućoj odredbi člana 17. stav 1. tačka 1. Zakona o osiguranju i likvidaciji banaka i društava za osiguranje samo ta lica mogu smatrati poveriocima čija se potraživanja namiruju u prvom isplatnom redu u postupku stečaja banaka.

U konkretnom slučaju nižestepeni sudovi nisu imali u vidu napred citirane materijalno pravne odredbe. Iz tog razloga je i odluka o odbacivanju dela tužbenog zahteva da se potraživanje tužioca razvrsta u prvi isplatni red u direktnoj koliziji sa pravno validnim materijalno pravnim odredbama po kojima se moralo raspraviti pitanje osnovanosti takvog tužbenog zahteva. Zato je saglasno odredbi člana 416. stav 2. ZPP odlučeno kao u stavu jedan izreke.

U ponovljenom postupku prvostepeni sud će najpre utvrditi da li je opredeljeni tužbeni zahtev za priznanje ugovorne kamate kao stope zatezne kamate na iznos glavnog duga od dospeća istog do otvaranja stečajnog postupka u skladu sa prijavom potraživanja opredeljenim zahtevom tužioca koji mu je u postupku stečaja osporen i u odnosu na koje je upućen da pokrene parnični postupak. To praktično znači da se prethodno mora raspraviti da li je takav zahtev materijalno pravno identičan prijavljenom i osporenom iznosu potraživanja u odnosu na koji je parnica pokrenuta. U tom kontekstu se mora raspraviti i da li je delimičnom presudom Privrednog suda u Beogradu P 3172/2006 od 22.10.2008. godine odlučeno samo o pravu tužioca na isplatu glavnog duga sa zakonskom zateznom kamatom za određeni period ili je u nominalnom iznosu tom presudom priznatog potraživanja tužiocu već sadržana uglavničena kamata obračunata po ugovornoj kamatnoj stopi. Ako se utvrdi da nominalni iznos priznatog potraživanja tužiocu po citiranoj delimičnoj presudi predstavlja zbir glavnog duga uvećanog za ugovorenu i uglavničenu kamatu mora se raspraviti koliko od priznatog iznosa potraživanja tom presudom čini uglavničena kamata i za koji period je ista obračunata. S tim u vezi mora se raspraviti i da li preostali zahtev koji je predmet ovog spora predstavlja preciziranje prijavom potraživanja opredeljenog i delimičnom presudom već presuđenog dela tužbenog zahteva u skladu sa osporenim potraživanjem tužioca, ili se radi o novom – preinačenom zahtevu. Ovo iz tog razloga što predmet raspravljanja pred parničnim sudom može predstavljati samo osnov i iznos tužiocu osporenog potraživanja u postupku stečaja. To znači i da se u nastavku ovog spora može odlučiti samo o preostalom – nepresuđenom delu osporenog potraživanja tužioca. To je upravo razlika između delimičnom presudom već priznatog dela osporenog potraživanja tužiocu i preostalog nepresuđenog nominalnog dela njegovog zahteva koji čini glavni dug uvećan za ugovorom opredeljenu mesečnu kamatnu stopu od datuma dospeća do otvaranja stečajnog postupka. Nakon pouzdanog razjašnjenja i utvrđenja šta predstavlja sporni zahtev o kome se odlučuje u ovom sporu raspraviće se i da li tako postavljen tužbeni zahtev u odnosu na osporeno potraživanje predstavlja neizmireno dugovanje tužene po osnovu depozita koji se obavezno osigurava u skladu sa Zakonom o osiguranju depozita i saglasno tome opredeliti isplatni red njegovog namirenja u postupku stečaja.

Predsednik veća – sudija

dr Dragiša B. Slijepčević, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić