Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, dela kojim je potvrđena prvostepena presuda, tužilac AA je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava i bitnih povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP.

Ispitujući pravilnost pobijane presude primenom člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 sa izmenama i dopunama), Vrhovni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. Bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP nisu razlog za izjavljivanje revizije ukoliko nisu učinjene u postupku pred drugostepenim sudom.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, brak tužioca AA i tužene BB zaključen ...2006. godine, razveden je pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Somboru P2 324/13 od 11.11.2013. godine, kojom su zajednička maloletna deca VV rođena dana ...2007. godine i GG rođen dana ...2010. godine, povereni majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, uređen način održavanja ličnih odnosa oca i dece i obavezan otac da doprinosi njihovom izdržavanju. U vreme razvoda braka tužilac je započeo drugu zajednicu života u Švajcarskoj, a maloletna deca su sa majkom narednih šest meseci nastavila da žive u domaćinstvu tužiočevih roditelja, posle kog perioda su se preselili u majčin stan u ... . Tužiočevi roditelji su nastavili kontakt sa bivšom snahom i pomagali joj dok nije došlo do narušavanja odnosa kada je ona zasnovala vanbračnu zajednicu i rodila treće dete. Tužilac je sa decom održavao kontakte do 2016. godine, tokom koje godine decu nije viđao, nakon čega je kontakt nastavljen, a sa bivšom suprugom kontakti su bili posredni, uglavnom preko dece, sve do zasnivanja njene vanbračne zajednice, kada je tužilac tuženu VV prijavio Centru za socijalni rad u Somboru zbog zanemarivanja i maltretiranja dece. Pre podnošenja te prijave i krivičnih prijava, otac dece je njihovu majku prijavljivao zbog higijenskog zanemarivanja dece (na primer, zbog fleka na odeći).

Tužilac ima prijavljeno prebivalište u porodičnoj kući svojih roditelja u ..., a godinama unazad se nalazi na privremenom radu u Švajcarskoj gde živi sa drugom suprugom, a maloletne VV i GG viđa po 10 dana svaka dva meseca. Tužena BB sa vanbračnim suprugom i njihovom zajedničkom ćerkom živi u dvosobnom stanu u ..., koji je u međuvremenu preuređen za potrebe maloletnih VV i GG. Maloletna VV je 17.07.2017. godine napustila domaćinstvo majke navodeći da ju je majka bez razloga napala, u vezi sa čim je tužilac AA podneo krivičnu prijavu koja je u međuvremenu odbačena.Rešenjima Centra od 19.07.2017. godine i 27.07.2017. godine određen je hitan smeštaj maloletne VV i maloletnog GG u domaćinstvo oca, iz razloga ugrožavanja njihove bezbednosti nasilničkim ponašanjem majke, ova rešenja su poništena od strane drugostepenog organa, ali deca od tada žive u domaćinstvu dede i babe po ocu DD i ĐĐ, sa kojima imaju skladne odnose i svako dete u njihovoj kući ima zasebnu sobu. Viđenje majke sa decom određeno je u kontrolisanim uslovima u prostorijama Centra za socijalni rad u Somboru, na koji način se odvijalo do zasnivanja radnog odnosa majke, koja zbog radnog vremena više nije mogla da prati ranije uspostavljenu dinamiku susreta, a novi model viđanja nije uspostavljen. Iz ponašanja dece u periodu do aprila 2019. godine, moglo se zaključiti da su deca instruisana. Njihov otpor prema majci bio je suviše buran i nije odgovarao događajima koji su navedeni kao razlog napuštanja majčinog domaćinstva.

Pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Somboru P2 116/17 od 23.10.2018. godine odbijen je zahtev AA da se njemu poveri samostalno vršenje roditeljskog prava, da se prebivalište dece odredi na adresi ... stan .., i da se tužena BB obaveže da doprinosi izdržavanju dece. U tom postupku obavljeno je veštačenje od strane psihologa i psihijatra čijim nalazom je utvrđeno da je majka roditelj podoban za vršenje roditeljskog prava, ali su deca instrumentalizovana od strane oca, što kod njegovog istrajavanja na negativnom odnosu prema bivšoj supruzi i uticaju na decu, nalože potrebu za uspostavljanjem njegovog viđanja sa decom u kontrolisanim uslovima.

Pravnosnažno rešenje o određivanju privremene mere vraćanjam dece u domaćinstvo majke nije sprovedeno ni u izvršnom postupku, jer je realni otpor dece bio i verbalno izražen, otvoreno odbijajući, naročito kod maloletne VV. Prema mišljenju organa starateljstva datom u postupku sprovođenja privremene mere, majka je motivisana da sa decom ponovo ostvari zajednicu života, strpljiva je i svesna da njeno upornije angažovanje u tom smislu deca mogu da dožive kao agresiju. Postojeći odbijajući odnos dece prema majci, otac otvoreno podržava, a njegovi roditelji posredno podržavaju, ne ukazujući deci na majčine pozitivne osobine. Navedeno ponašanje oca može se definisati kao vid emotivnog zlostavljanja dece koja su poslednji kontakt sa majkom imala septembra 2020. godine. U postupku izvršenja privremene mere, deca koju je otac doveo u Centar za socijalni rad, odbila su da odu sa majkom i vraćena su u domaćinstvo očevih roditelja posle skoro dva časa pokušaja tima organa starateljstva da im ukažu na neophodnost reuspostavljanja zajednice života sa majkom.

Oba roditelja motivisana su da se samostalno staraju o deci – otac da ih integriše u svoje domaćinstvo u Švajcarskoj, a majka da ih integriše u svoju novu porodicu, u okviru koje su živeli do avgusta 2017. godine. Oba deteta izražavaju želju da žive sa ocem u Švajcarskoj i ne vide sebe ni u povremenim kontaktima ni u trajnom, svakodnevnom suživotu sa majkom. Deca su integrisana u domaćinstvo dede i babe, sa kojima kao i sa ocem imaju korektne odnose, redovno pohađaju školu u kojoj postižu dobar uspeh, bave se sportom i nemaju posebnih potreba u odnosu na decu istog uzrasta.

Pri ovako utvrđenom činjeničnom stanju, prvostepeni sud je odbio kao neosnovan tužbeni zahtev da se deca povere ocu, a usvojio zahtev da se otac liši roditeljskog prava u potpunosti. U obrazloženju je naveo da su odredbe članova 67. i 68. Porodičnog zakona o dužnostima roditelja dovedene u korelaciju sa pravima deteta u čijoj su funkciji, da se shodno članu 77. stav 3. Porodičnog zakona vršenje roditeljskog prava poverava jednom od roditelja ako roditelji ne vode zajednicu života, da tužilac AA nije dokazao da je tužena BB roditelj nepodoban za samostalno vršenje roditeljskog prava i da se ni on ni njegovi roditelji, ni deca nisu odazvali na poziv Instituta za mentalno zdravlje Klinike za odrasle, kome je povereno veštačenje u ovoj parnici pa je imajući u vidu izveštaj Centra za socijalni rad u Somboru – da uticaj tužioca na decu u cilju kompromitovanja majke predstavlja vid emotivnog zlostavljanja dece i grubo zanemarivanje dužnosti iz oblasti roditeljskog prava u smislu člana 81. stav 3. tačka 3. Porodičnog zakona – u potpunosti tužioca AA lišio roditeljskog prava. Sledstveno tome, u celosti je odbijen tužbeni zahtev tužioca, osim u pogledu doprinosa za izdržavanje dece koja se, nezavisno od postojanja pravnosnažne presude o njihovom poveravanju na samostalno vršenje roditeljskog prava majci i privremene mere da se deca predaju na staranje majci, realno nalaze u domaćinstvu očevih roditelja.

Drugostepeni sud je prihvatio kao pravilnu pravnu argumentaciju prvostepenog suda u pogledu usvajanja tužbenog zahteva za lišenje tužioca AA roditeljskog prava u potpunosti, a u odnosu na odbijanje njegovog zahteva za izmenu odluke o poveravanju dece na samostalno vršenje prava istom, ukinuo deo prvostepene presude o određivanju prebivališta dece na adresi porodičnog domaćinstva očevih roditelja, shodno članu 3. stav 1. u vezi sa članom 374. stav 1. ZPP, dok je odluku o obavezivanju tužene BB da doprinosi izdržavanju dece preinačio uz odbijanje tužbenog zahteva, kod okolnosti da su pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Somboru P2 324/13 od 11.11.2013. godine, deca poverena majci na staranje.

Prema stanovištu Vrhovnog suda, nižestepene presude u revizijom pobijanom delu zasnovane su na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Članom 67. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“ broj 18/05 sa izmenama i dopunama), propisano je da je roditeljsko pravo izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri potrebnoj za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta.

Članom 68. stav 1. i 2. Zakona propisano je da roditelj ima pravo i dužnost da se stara o detetu, što obuhvata čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje, zastupanje, izdržavanje i upravljanje i raspolaganje imovinom deteta.

Članom 69. stav 1. Zakona propisano je da se roditelj lično stara o životu i zdravlju deteta, a stavom 4. istog člana propisano je da roditelji mogu privremeno poveriti dete drugom licu samo ako to lice ispunjava uslove za staratelja.

Članom 81. stav 1. Porodičnog zakona, propisano je da roditelj koji zloupotrebljava pravo ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava, stavom 2. istog člana konkretizovani su način i zloupotreba roditeljskog prava, a stavom 3. tačka 1., 2. i 3. propisano je da grubo zanemarivanje dužnosti iz oblasti roditeljskog prava predstavlja situacija kada roditelj napusti dete, kada se uopšte ne stara o detetu ili ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi, dok je tačkom 5. predviđeno da grubo zanemarivanje dužnosti iz oblasti roditeljskog prava predstavljaju i drugi načini koji nisu konkretizovani tim članom.

Potpuno lišenje roditeljskog prava je najteža porodično-pravna sankcija koja za cilj ima zaštitu ličnosti, prava i interesa maloletnog deteta. Navedenom merom roditelj se lišava svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava osim obaveze izdržavanja deteta. Zbog svoje težine ovoj meri se izuzetno pribegava u naročito teškim slučajevima zanemarivanja roditeljskog prava.

Iz navedenih i zakonom predviđenih roditeljskih dužnosti, odnosno grubog zanemarivanja roditeljskog prava, nižestepeni sudovi su na osnovu izveštaja organa starateljstva, nalaza veštaka psihologa i neuropsihijatra, odnosno Instituta za mentalno zdravlje Klinike za odrasle, koji je urađen bez opservacije oca, dece i očevih roditelja jer se isti pozivu nisu odazvali, zaključili da neposredno instruiranje dece od strane oca i posredno saglašavanje sa negativnim odnosom dece prema majci od strane očevih roditelja, predstavlja grubo emotivno zlostavljanje dece koje će se nepovoljno odraziti na formiranje njihove ličnosti, na njihove odnose sa budućim partnerima i na njihovo funkcionisanje u okviru porodice koju budu zasnovali.

Iz navedene argumentacije, a kod odsustva drugih zakonom decidno datih oblika zanemarivanja roditeljske dužnosti, ne može se zaključiti da je, osim negativnog odnosa prema bivšoj supruzi koji neskriveno ispoljava u kontaktu sa decom, tužilac AA na drugi način povredio roditeljske dužnosti ili grubo zanemario roditeljsko pravo. Iz utvrđenog činjeničnog stanja sledi da se on sa decom viđa svaka dva meseca na po 10 dana, da doprinosi njihovom izdržavanju, da usmerava decu na obrazovanje da su oboje dobri đaci, da se bave vannastavnim aktivnostima, da su u zajednicu svojih vršnjaka dobro integrisani i da sa dedom i babom, u čijem domaćinstvu borave, imaju bliske odnose.

Članom 69. stav 1. Porodičnog zakona jeste predviđeno da roditelj lično vrši roditeljsko pravo, ali u konkretnom slučaju gde su deca i tokom braka roditelja i šest meseci po njihovom razvodu živela u porodičnom domaćinstvu očevih roditelja i da njihovo osnovno, odnosno srednjoškolsko obrazovanje u Srbiji još uvek traje, ne može se smatrati da odsustvo oca, koji je na privremenom radu u inostranstvu, može podržati kao prvilnu odluku o potpunom lišenju tužioca AA roditeljskog prava.

Saglasno izloženom, potrebno je da prilikom ponovnog odlučivanja prvostepeni sud razmotri da li postojeći uticaj oca na maloletnu decu u vezi sa njihovim odnosom prema majci jeste i može biti dovoljan razlog za donošenje najteže zakonom predviđene mere u vidu njegovog lišenja roditeljskog prava, posebno kod okolnosti da deca, koja od 2017. godine kontinuirano žive u domaćinstvu dede i babe po ocu, a od septembra 2020. godine uopšte nemaju kontakt sa majkom, saglasno članu 65. stav 1. i 4. Porodičnog zakona izražavaju odlučnost da ne žele reintegraciju u majčino domaćinstvo već nameravaju da nastave život u očevom domaćinstvu u Švajcarskoj.

Kada ponovo razmotri sve okolnosti na koje je ukazano ovim rešenjem, prvostepeni sud će doneti novu, na zakonu zasnovanu odluku, za koju će dati jasne i dovoljne razloge.

Kako je ukinuta odluka o glavnoj stvari ukinuto je i rešenje o troškovima postupka.

Na osnovu izloženog, primenom člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Jelica Bojanić Kerkez, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković