Ispitujući pobijanu drugostepenu presudu primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11... 18/20) u vezi sa članom 208. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“ broj 18/05... 6/15), Vrhovni sud je našao da revizija tuženog nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. Takođe, drugostepeni sud nije učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 396. ZPP s obzirom da je cenio sve bitne žalbene navode tuženog kojima se osporava ocena izvedenih dokaza od strane prvostepenog suda, i dao razloge za ocenu.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tuženi VV je otac maloletne tužilje AA, koja je rođena ...2016. godine u ... Majka maloletne tužilje GG preminula je iznenada ...2016. godine u ..., dva meseca nakon tužiljinog rođenja. Nakon njene smrti brigu o maloletnoj tužilji, koja je tada imala dva meseca, preuzeli su baba po majci, tetke i ujak, sa kojima je tužilja živela u porodičnoj zajednici od rođenja, budući da je njena pokojna majka napustila zajednicu života sa tuženim neposredno po rođenju tužilje. Tetku DD maloletna tužilja doživljava kao majku. Tuženi je bio neodgovoran roditelj još za života tužiljine majke, a posle njene smrti nije preduzeo nijednu radnju u cilju da preuzme staranje o maloletnom detetu iako je ostao jedini živi roditelj. Tuženi je u dužem periodu neopravdano zanemario tužilju i prepustio je brigu i staranje o njoj tazbinskim srodnicima bez valjanog i opravdanog razloga. Propustio je jedan deo tužiljinog odrastanja i uskratio svom detetu pružanje potrebne pažnje, empatije i svoje prisustvo u periodu potrebnom za odgoj i vaspitanje i to u periodu socijalno-emotivnog razvoja ličnosti deteta, kada dete posebno stiče privrženost i naklonost prema svojim roditeljima kao prvim autoritetima. Tuženi je u jednom kratkom vremenskom periodu doprinosio izdržavanju deteta, ali je u dužem vremenskom periodu zapostavio i ovu obavezu, prepuštajući izdržavanje deteta tazbinskoj porodici. Svojim nesavesnim postupanjem i odsustvom, tuženi je prouzrokovao neuravnotežen odnos između njega i deteta koji se manifestuje negativnim ishodima po psihofizičko zdravlje tužilje, koja se oseća loše prilikom njihovih susreta u Centru za socijalni rad. Tuženi nije izražavao želju da odgaja maloletno dete i da ga uzme kod sebe nakon smrti majke sve do 23.08.2019. godine kada je podneo tužbu radi predaje deteta (koji postupak je u prekidu). Ujak maloletne tužilje BB iz ... postavljen je za privremenog staratelja maloletne tužilje rešenjem Centra za socijalni rad u Novom Pazaru od 25.02.2020. godine. Centar za socijalni rad u Novom Pazaru je dao stručno mišljenje da je tuženi neodgovoran roditelj jer je za života tužiljine majke isključivo njoj prepustio brigu o detetu, dok je nakon njene smrti prepustio brigu o tužilji tazbinskim srodnicima (tašti, tetkama i ujaku), a sam nije preduzimao nikakve radnje kako bi se bavio detetovim odgojem i vaspitanjem. U aktuelnoj situaciji nema potrebne emocionalne bliskosti i afektivne vezanosti tj. privrženosti maloletnog deteta sa ocem, što je ostavilo velikog traga na psihofizički razvoj maloletne tužilje koja je izložena traumatizaciji trpljenja u susretima sa ocem u kontrolisanim uslovima. Iz nalaza i mišljenja veštaka neuropsihijatra utvrđeno je da postoji veliki rizik da se maloletna tužilja u osetljivom periodu razvoja premešta iz sigurnog porodičnog ambijenta u drugo okruženje i da to može uticati na njeno zdravstveno stanje. Tuženi ima želju i volju da bude sa svojom ćerkom i može da razume njene razvojne potrebe, ali isti ne može da zadovolji njene emocionalne i zdravstvene potrebe zbog njenog neprihvatanja tuženog kao oca, kao i straha koji doživljava prilikom susreta sa tuženim (maloletna tužilja prilikom susreta sa tuženim burno reaguje, mokri, preznojava se, grče joj se mišići). Kod tuženog ne postoji neuračunljivost u smislu neke duševne bolesti, ali je mišljenje veštaka da tuženi ne može da zadovolji emocionalne i zdravstvene potrebe maloletne tužilje jer ga ista ne prihvata kao svog oca. Takođe, tuženi ne može na adekvatan način i potpuno savesno da vrši svoje roditeljske obaveze. Veštak psiholog je izrazila mišljenje da bi odvajanje maloletne tužilje od okruženja u kome se trenutno nalazi bilo kobno po njen dalji psihofizički razvoj, jer je maloletna tužilja izgradila osećaj pripadnosti prema tetki u identičnom smislu kao i prema majci koju je izgubila u ranom detinjstvu. Kantonalni centar za socijalni rad Službe socijalne zaštite Kantona Sarajevo Bih se izjasnio da nije u mogućnosti da da stručni nalaz i mišljenje jer nam uvid u kvalitet odnosa i kontakte maloletne tužilje i tuženog, budući da dete na živi u Sarajevu, niti dolazi radi ostvarivanja neposrednih kontakata sa tuženim ocem.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom materijalnog prava iz članova 6. stav 1, 67., 82., 266. stav 1. i 270. Porodičnog zakona usvojili tužbeni zahteva za delimično lišenje roditeljskog prava tuženog u odnosu na maloletnu tužilju. Pri tome, drugostepeni sud je u pobijanoj odluci, prihvatajući u svemu pravnu argumentaciju prvostepenog suda, dao jasne, potpune i pravilne razloge koje prihvata i revizijski sud.

Prema odredbi člana 67. Porodičnog zakona, roditeljsko pravo je izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. Sadržina roditeljskog prava, koje se sastoji od dužnosti staranja o detetu, čuvanja i podizanja, vaspitanja i obrazovanja, zastupanja i izdržavanja deteta, kao i upravljanja i raspolaganja njegovom imovinom, regulisana je odredbama člana 68. do 74. Porodičnog zakona, a suština ovih dužnosti i prava roditelja je dobrobit i najbolji interes deteta. Ako roditelj zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti, odnosno nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, može biti potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava, pod uslovima predviđenim članom 81, odnosno članom 82. istog zakona.

Prema odredbama člana 82. Porodičnog zakona, roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava (stav 1). Sudska odluka o delimičnom lišenju roditeljskog prava može lišiti roditelja jednog ili više prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete (stav 2). Roditelj koji vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava i dužnosti na čuvanje, podizanje, vaspitanje, obrazovanje i zastupanje deteta, te na upravljanje i raspolaganje imovinom deteta (stav 3), dok roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta (stav 4). Takođe, sudskom odlukom o delimičnom lišenju roditeljskog prava može biti određena jedna ili više mera zaštite deteta od nasilja u porodici (stav 5).

Porodični zakon u članu 270. propisuje da je sud, pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. Odredbom člana 266. stav 1. Porodičnog zakona propisano je da je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava, sud uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta.

Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a u svakom slučaju elementi za procenu najboljeg interesa deteta obuhvataju između ostalog mišljenje deteta, očuvanje porodične sredine i održavanje odnosa, ali i zdravlje, briga, zaštita i sigurnost deteta. Interes maloletnog deteta je da se između maloletnog deteta i roditelja sa kojim ne živi razvije odnos ljubavi, poverenja, međusobnog uvažavanja, privrženosti, poštovanja ličnosti i dostojanstva, pa je stoga svako dužan da se rukovodi tim interesom u svim aktivnostima koji se tiču deteta (član 6. stav 1. Porodičnog zakona). Saglasno odredbama Porodičnog zakona i odgovarajućim normama međunarodnog prava, pre svega Konvencijom o pravima deteta, svako dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih uslova za pravilan rast i razvoj, pravo na obrazovanje u skladu sa sposobnostima, željama i sklonostima, pravo na odmor i slobodno vreme, kao i na igru i rekreaciju koja odgovara njegovom uzrastu, i ova prava deteta su u korelaciji sa obavezama roditelja da mu, u skladu sa svojim mogućnostima, obezbede uslove za ostvarivanje tih prava.

Suprotno navodima revizije, Vrhovni sud nalazi da su odluku o delimičnom lišenju roditeljskog prava tuženog prema maloletnoj ćerki sudovi doneli rukovodeći se pre svega najboljim interesom deteta, a ne željom i pozitivnom motivacijom tuženog roditelja da vrši roditeljsko pravo. U konkretnom slučaju, pre donošenja odluke o delimičnom lišenju roditeljskog prava, pribavljen je nalaz i stručno mišljenje nadležnog organa starateljstva (prema mestu prebivališta maloletne tužilje), nalazi i mišljenja sudskih veštaka medicinske struke i pouzdano su utvrđene sve relevantne činjenice u pogledu podobnosti tuženog da vrši roditeljsko pravo. Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja da je tuženi bio nesavestan i neodgovoran roditelj još za života tužiljine majke, a da posle njene smrti nije preuzeo staranje o maloletnoj tužilji iako je ostao jedini roditelj, da je u dužem periodu neopravdano zanemario tužilju i bez ikakvog valjanog i opravdanog razloga prepustio brigu i staranje o njoj tazbinskim srodnicima, uskraćujući joj na taj način potrebnu pažnju, empatiju i svoje prisustvo u najosetljivijem periodu za odgoj i vaspitanje, te da postoji veliki rizik po zdravlje maloletne tužilje da se ista sada premešta iz sigurnog porodičnog ambijenta u drugo okruženje, nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da je u najboljem interesu maloletnog deteta da tuženi kao roditelj, za sada, bude delimično lišen roditeljskog prava, ocenivši da su za to ispunjeni uslovi propisani članom 82. stav 1. Porodičnog zakona, odnosno da tuženi nesavesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.

Kako tuženi ima dužnost da izdržava maloletno dete na osnovu člana 82. stav 2. Porodičnog zakona i ima pravo na održavanje ličnih odnosa sa maloletnim detetom kojeg nije lišen u smislu odredbe iz stava 4. istog člana, a što je u vezi sa odlukom suda o delimičnom lišenju roditeljskog prava, drugostepena presuda je pravilna i u tom delu u kojem tuženi nije lišen svojih roditeljskih prava.

Vrhovni sud stoga nalazi da je najbolji interes maloletnog deteta u ovom slučaju pravilno zaštićen delimičnim lišenjem roditeljskog prava tuženog, kome ovo pravo može biti vraćeno kada prestanu razlozi zbog kojih je bio delimično lišen tog prava, u smislu član 83. Porodičnog zakona.

Kako se ni ostalim navodima revizije ne dovodi u pitanje pravilnost pobijane drugostepene odluke, Vrhovni sud je primenom člana 414. ZPP, odlučio kao u stavu prvom izreke ove presude.

Troškovi odgovora na reviziju po oceni Vrhovnog suda nisu bili potrebni za vođenje ove parnice, te je primenom člana 154. stav 1. u vezi člana 165. stav 1. ZPP, odlučio kao u stavu drugom izreke ove presude.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić