U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Božidara Vujičića, predsednika veća, Vesne Subić i Jelice Bojanić Kerkez, članova veća, u pravnoj stvari tužioca AA iz ..., čiji su punomoćnici Milunka Arsić i Dragana Atanasijević, advokati iz ..., protiv tužene BB iz ..., čiji je punomoćnik Uroš Spasojević, advokat iz ..., radi izmene odluke o održavanju ličnog kontakta oca sa maloletnim detetom, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 453/20 od 01.12.2020. godine, u sednici veća održanoj dana 07.04.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužene izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 453/20 od 01.12.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Požegi P2 123/2020 od 02.10.2020. godine, koja je ispravljena rešenjem istog suda P2 123/20 od 07.10.2020. godine, stavom prvim izreke, uređen je način održavanja ličnih odnosa tužioca kao oca sa mal. VV po sledećem modelu: tužilac će, svake druge subote od 09,00 časova preuzimati mal. VV od majke ispred zgrade ... i vraćati u nedelju u 18,00 časova na isto mesto, i svake srede od 14,00 časova do 19,00 časova preuzimati i vraćati dete ispred zgrade ..., a nakon dva meseca po proteku uspostavljanja modela viđanja tužioca sa mal. VV određenog presudom ovog Osnovnog suda u Požegi P2 55/2019 od 06.12.2019. godine. Stavom drugim izreke, određeno je da svaka strana snosi svoje troškove postupka.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 453/20 od 01.12.2020. godine odbijene su kao neosnovane žalbe tužioca i tužene i presuda Osnovnog suda u Požegi P2 123/2020 od 02.10.2020. godine, ispravljena rešenjem istog suda P2 123/2020 od 07.10.2020. godine, je potvrđena.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost drugostepene presude u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 72/2011, 49/2013-US, 74/2013-US, 55/2014, 87/2018, 18/2020), u vezi člana 202. Porodičnog zakona, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tužene neosnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, zajedničko dete stranaka mal. VV rođena .... godine, živi sa majkom BB, koja samostalno vrši roditeljsko pravo. Mal. VV održava lične odnose sa ocem AA. Viđanje se odvijalo u njegovom domu, a zatim u kontrolisanim uslovima. Razlog tome bila je krivična prijava, koja je u međuvremenu odbačena. Majka je zbog sumnje na zlostavljanje mal. deteta od strane oca, vodila dete na specijalističke preglede, a Centar za socijalni rad u Kosjeriću je u najboljem interesu maloletnog deteta i radi njegove zaštite, predložio da otac svoje maloletno dete viđa u kontrolisanim uslovima u Centru za socijalni rad u Kosjeriću. Stranke su se sa tim saglasile. Presudom Osnovnog suda u Požegi P2 90/2018 od 20.09.2018. godine uređeno je održavanje ličnih odnosa tužioca sa mal. VV, tako da se odvija u kontrolisanim uslovima u prostorijama Centra za socijalni rad Kosjerić, svake srede od 13,00 do 15,00 časova. Tužilac je u periodu od godinu dana, viđao svoje maloletno dete svake srede od 13,00 do 15,00 časova u prostorijama Centra za socijalni rad Kosjerić, osim u nekoliko slučajeva kada je bio sprečen o čemu je izvestio nadležni centar. Rešenjem OJT Požega KT 407/18 od 05.09.2018. godine odbačena je krivična prijava tužene protiv tužioca, zbog krivičnog dela nedozvoljene polne radnje iz člana 182. stav 2. u vezi člana 181. stav 3. KZ, zbog odsustva sumnje da je otac mal. VV izvršio, kako prijavljeno, tako ni bilo koje drugo krivično delo za koje se preduzima gonjenje po službenoj dužnosti. Nadalje, utvrđeno je da su prestali razlozi zbog kojih je doneta odluka o viđanju deteta u kontrolisanim uslovima, da je dete zdravo, dobro adaptirano, komunikativno i na uzrastu je koji u pravilnom psihofizičkom razvoju omogućava boravak kod oca. Otac sa verenicom živi u kući kod svojih roditelja, topao i brižan odnos ima prema mal. VV, koja pozitivno reaguje na susrete sa njim.

Na osnovu stručnog mišljenja organa starateljstva utvrđeno je da dalje viđanje u kontrolisanim uslovima ne odgovara najboljem interesu mal. VV, da je u njenom interesu da sa ocem provodi vreme u adekvatnim uslovima i prirodnom okruženju, odnosno u kući u kojoj otac živi. Mal. VV je uspostavila dobar odnos sa ocem. Kod takvih okolnosti, u ovom postupku prethodno donetom pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Požegi P2 55/2019 od 06.12.2019. godine uređeno je održavanje ličnih odnosa tužioca sa mal. VV, tako da prva dva meseca tužilac preuzima mal. VV ispred zgrade ... u ... koji ona pohađa, svake druge nedelje u 9,00 časova i vraća u 18,00 časova, i svake srede na istom mestu preuzima u 14,00 časova i vraća u 19,00 časova, kako bi mal. VV reuspostavila odnose sa ostalim članovima porodice tužioca koje duži period nije viđala i prilagodila se na lica i uslove u njegovom domu. Navedena presuda je u tom delu potvrđena, presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž.2- 302/20.

U nastavljenom postupku odlučeno je o modelu održavanja ličnih odnosa, po isteku perioda određenog za postupno uvođenje deteta u režim boravka kod oca. Prihvaćeno je mišljenje stručnog tima nadležnog organa starateljstva i odlučeno da je u najboljem interesu mal. VV da oca viđa u njegovom porodičnom okruženju, tako što se posle dva meseca viđanja po navedenoj pravnosnažnom presudi, uvodi model da prenoći kod oca, da će otac svake druge subote mal. VV preuzimati od 09,00 časova i vraćati u nedelju u 18,00, a sredom dnevno viđanje. Pored vremena, određeno je i mesto preuzimanja i vraćanja deteta, tako da se primopredaja deteta vrši ispred ..., kao pogodnog detetu poznatog odredišta, a neutralnog terena iz perspektive stranaka. Takvo određenje je uslovljeno potrebom da se izbegne rizik konflikta odraslih lica, koji bi štetio dobrobiti deteta.

Prema utvrđenom da prepreka nema i da detetovom interesu odgovara da se uspostavi režim viđanja u kućnim uslovima kod oca, sa jednim noćenjem svakog drugog vikenda, tako da sa ocem provede vreme od subote u 9,00 do nedelje u 18,00 časova, kao i sredom popodne 5 sati, prvostepeni sud je, postupajući po primedbama iz odluke Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 302/20 od 13.08.2020. godine, doneo odluku kojom je uredio održavanje ličnih odnosa između mal. VV i tužioca, primenom člana 61. stav 1. Porodičnog zakona, rukovodeći se najboljim interesom deteta u skladu članom 266. stav 1. navedenog zakona. Po oceni drugostepenog suda, prvostepenom presudom je pravilno utvrđeno činjenično stanje i pravilno primenjeno materijalno pravo, a razloge koje je naveo prvostepeni sud za donošenje odluke prihvatio je i drugostepeni sud.

Revizijom se neosnovano osporava pravilnost primene materijalnog prava.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionionog suda presude nižestepenih sudova su zasnovane na pravilnoj primeni materijalnog prava, pa revizija tužene nije osnovana.

O načinu održavanja ličnih odnosa u prva dva meseca izvan prostora organa starateljstva postoji pravnosnažna presuda, tako da nije reč o probnom modelu, kako revizija tumači, već o načinu postupnog uvođenja deteta u režim održavanja ličnih odnosa sa roditeljem sa kojim ne živi, po prilagođenoj dinamici i obimu koji odgovara njenom uzrastu i stvarnim potrebama da i sa tim roditeljem razvija odnos međusobne bliskosti.

Neprihvatljivo je isticanje majke o nepripremljenosti deteta da bez nje provodi vreme sa ocem i insistiranje na nepotrebnom predlogu veštačenja od strane dečijeg psihologa ili neuropsijatara. Najbolji interes deteta je pravni standard koji se ceni prema okolnostima svakog konkretnog slučaja. U ovoj pravnoj stvari utvrđeno je, da je posle razvoda braka stranaka mal. VV poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, čime je njen boravak u porodici oca redukovan, a u jednom periodu bio i uskraćen. Procena najboljeg interesa deteta utvrđena je na osnovu mišljenja i nalaza organa starateljstva koji je cenjen u sklopu svih ostalih izvedenih dokaza. Nižestpeni sudovi su pravilno cenili činjenice koje se odnose na uzrast deteta i njene potrebe na emocionalnom i razvojnom planu, prisutne sposobnosti na strani oba roditelja, kao i da sposobnost oca da udovolji potrebama deteta nije kompromitovana. Dati su valjani razlozi za ocenu da je najbolji interes deteta da se postepeno osamostaljuje, da provodi vreme i sa drugim roditeljem, da slobodno upoznaje svet i svoje okruženje, da bi sazrelo u psihofizički i socijalno zdravu osobu.

Mal. VV je ... uzrasta, pohađa ..., kod organa starateljstva adaptirala se da provodi vreme sa ocem ispunjeno odgovarajućim sadržajem i razmenom toplih emocija. Ovi činioci ukazuju da njena sposobnost prilagođavanja na uslove van kućnog doma i prisustva majke, u pitanje nije dovedena. Utvrđene su činjenice da je od strane stručnog tima nadležnog organa starateljstva uočeno da majka ima snažan uticaj na dete, a da dete ispoljava radost i zadovoljstvo u susretima sa ocem, kao i da otac ispoljava tople i nežne emocije prema detetu i da je njegov odnos prema detetu u potpunosti adekvatan. Tokom opservacije susreta deteta sa ocem u organu starateljstva, uočene su reakcije mal. VV kada se pozdravlja sa ocem u prisustvu majke i ustručava se, očekuje majčino odobrenje, a da je opuštenija i neposrednija kada je sa ocem bez prisustva majke, da ispoljava emocije i bliskost sa njim. Takođe, uočeno je da tokom susreta izlazi u hodnik i pita majku da li je ljuta, pa se vraća ocu i izgovara da nikada neće doći kod njega zato što je majka rekla da ih je isterao iz kuće i uglavnom ponavlja ono što je čula, terminologijom odraslih. Ocenjeno je da to ne predstavlja otpor koji dete ispoljava prema ocu zbog toga što oca nije prihvatila, već da je u pitanju reakcija na dodatno opterećujuću situaciju u tom periodu, česte izloženosti lekarskim pregledima, a da prema ocu ima emocionalno autentičan pozitivan stav. U svakom slučaju, opisano ponašanje pokazatelj je opterećenosti deteta na uzrastu kada ono nije sposobno da slobodno formira sopstveno mišljenje.

Kod iznetog, neupitno je u najboljem interesu mal. VV da održava učestalije kontakte sa ocem, pa i da noći kod oca, kako bi se na taj način očuvala i dalje razvijala uspostavljena emocionalna povezanost i privrženosti između oca i ćerke, jer je to bitno za njenu dobrobit i razvoj njene ličnosti. Roditelj ima dužnost da postupa na način kojim se štiti dobrobit deteta i doprinosi pravilnom razvoju ličnosti deteta. Psihosocijalnom razvoju ličnosti deteta na predškolskom uzrastu, prvenstveno doprinosi roditelj koji samostalno vrši roditeljsko pravo. Taj roditelj je u prilici da kontinuirano vrši vaspitni uticaj na dete, u svakodnevnom životu sa njim. U tome očekuje se od roditelja da vrši isključivo pozitivistički uticaj na dete predškolskog uzrasta, kao i da vaspitava dete da poštuje i prihvati svoje bliske srodnike sa obe strane. Detetu treba obezbediti optimalne uslove za razvoj. Ono treba da bude rasterećeno i pošteđeno netrpeljivosti i međuroditeljskih konfliktnih odnosa. U savesnom vršenju roditeljskih prava i dužnosti, stranke su dužne da odgovarajućim pristupom pomognu zajedničkom detetu da se u punom obimu koristi svojim pravima. Afirmacija prava deteta je cilj kome se imaju podrediti sva druga prava i subjektivna osećanja odraslih.

Članom 61. stav 1. Porodičnog zakona, propisano da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi. U pravu koje mu pripada, dete ne sme biti uskraćeno.

Roditeljsko pravo je lično pravo roditelja, ali se vrši isključivo u najboljem interesu deteta. Prava i dužnosti koje čine sadržinu roditeljskog prava vrši roditelj kome je dete povereno, ali se time drugi roditelj, koji ne živi sa detetom, u konkretnom slučaju otac, ne sme lišiti roditeljskog prava, osim ukoliko to nije uređeno u sudskom ili drugom postupku. Nižestepeni sudovi su prilikom odlučivanja vodili računa o zaštiti interesa deteta u smislu člana 266. stav 1. Porodičnog zakona i člana 3. Konvencije o pravima deteta, koju je naša zemlja ratifikovala 1999. godine.

Pobijana odluka o održavanju ličnih odnosa deteta sa ocem doneta je pravilnom primenom materijalnog prava i to odredbe člana 61. stav 1. Porodičnog zakona, kojom je propisano da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi, odnosno članom 78. stav 3. istog Zakona, koji predviđa pravo i dužnost roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo da sa detetom održava lične odnose. Način održavanja ličnih odnosa uređen je u skladu sa predlogom organa starateljstva. Predložen i usvojen način održavanja ličnih odnosa deteta i oca primeren je postojećim prilikama i usklađen sa uzrastom deteta i njenim sadašnjim razvojnim potrebama.

Iz navedenih razloga odlučeno je kao u izreci presude, na osnovu člana 414. stavi 1. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Božidar Vujičić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić