Apelacioni sud u Novom Sadu je, presudom Gž2 381/22 od 14.09.2022. godine, stavom prvim izreke, žalbu delimično usvojio, a delimično odbio, pa je presudu Osnovnog suda u Novom Sadu P2 474/2021 od 24.05.2022. godine, stavom drugim izreke, preinačio tako što je odbio tužbeni zahtev u delu kojim je predloženo obavezivanje tuženog da doprinosi izdržavanju maloletne dece mesečnim iznosima od po 14.000,00 dinara, sa sporednim potraživanjima, za vremenski period od 25.03.2021. godine do 31.01.2022. godine, a stavom trećim izreke, potvrdio u delu kojim je usvojen tužbeni zahtev za samostalno vršenje roditeljskog prava na zajedničkom maloletnom decom stranaka, odluku o načinu održavanja ličnih odnosa između dece i drugog roditelja i o troškovima postupka. Stavom četvrtim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, stavova prvog, drugog, trećeg i četvrtog izreke, tuženi je izjavio blagovremenu reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom odredbe člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 18/20), u vezi odredbe člana 202. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“, br. 18/2005.... 6/2015), i utvrdio da je revizija delimično neosnovana, a delimično nedozvoljena.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti. Bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. Zakona o parničnom postupku, na koju tuženi u reviziji ukazuje nije razlog zbog kog revizija može da se izjavi na osnovu odredbe člana 407. stav 1. tačka 2. istog Zakona.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, u braku parničnih stranaka, zaključenom ...2011. godine, rođene su zajedničke ćerke maloletna VV (...2011. godine) i maloletna GG (...2013. godine). Bračna zajednica je faktički prestala napuštanjem zajedničkog mesta stanovanja od strane tužilje, sa maloletnom decom ...2022. godine, tako što tužilja i deca sada stanuju u stanu oca tužilje u ..., površine 88m2. Tužilja (rođena 1978. godine), je po zanimanju diplomirani ..., zaposlena, sa mesečnim prihodima od 66.000,00 dinara. Tuženi (rođen 1973. godine) je po zanimanju diplomirani ..., zaposlen i ostvaruje mesečne prihode od 77.000,00 dinara, a od imovine poseduje stan u ..., koji je stekao u braku sa tužiljom i za koji plaća rate kredita od 27.000,00 dinara Takođe poseduje i nekoliko parcela u ... . Deca pohađaju osnovnu školu, a njihove mesečne potrebe iznose po 23.500,00 dinara. Na osnovu nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad Grada Novog Sada sledi da su parnične stranke, kao roditelji i kao ličnosti, dijametralno suprotni i nekompantibilne strukture. Sukobi i neslaganja su vremenom poprimili drastične razmere zbog „borbe“ za vlasništvo nad stanom, zbog koje su ostali pod istim krovom, a što je drastično uticalo na kvalitet staranja o deci. Procena je da nema nasilja zbog kog bi ocu bili zabranjeni kontakti sa decom, kao ni da nema straha dece u odnosu na oca. Sa druge strane, majka se složila i sama procenila da je u interesu dece da imaju kontakte sa ocem, pa je nakon obavljanjenog razgovora sa oba roditelja, organ starateljstva procenio da je u najboljem interesu dece da se povere majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, a da kontakte sa ocem ostvaruju na sledeći način: svakog drugog vikenda od petka nakon završetka nastave pa do nedelje u 16 časova; letnji raspust da provode sa ocem prvih 15 dana jula i prvih 15 dana avgusta meseca, a zimski raspust parnim godinama od početka raspusta pa do 06. januara provodili bi sa ocem, a ostatak sa majkom, neparnim obrnuto; rođendane roditelja bi deca provodila sa roditeljem čiji je tog dana rođendan, a dečje rođendane će roditelji organizovati naizmenično; državne i verske praznike provodiće kod oba roditelja naizmenično; a porodičnu slavu oca će provoditi sa ocem. Povodom prijave oca da majka vrši nasilje nad decom, organ starateljstva je dopunio svoje mišljenje ukazujući da je otac dece upućen gde i kako da prijavi nasilje nad decom, dok taj organ, u razgovoru sa devojčicama nije konstatovao tragove nasilja, fizičkog a ni psihičkog. Tokom razgovora sa decom nisu prepoznati indikatori koji bi ukazivali na instruisanost od strane majke, devojčice su bile opuštene, saradljive, međusobno su se dopunjavale. Njihov iskaz obiluje nizom detalja, opisa čulnog iskustva i fizičkih manifestacija neprijatnosti, dok facijalna ekspresija na adekvatan način prati verbalizaciju. Iz tih razloga, takav postupak oca organ starateljstva smatra malicioznim i zlonamernim, te je, kao takav, u suprotnosti sa činjenjem u najboljem interesu dece.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su utvrdili da će nad maloletnom decom parničnih stranaka, majka samostalno vršiti roditeljsko pravo i da će njihovo prebivalište biti na adresi majke, a da će se lični odnosi dece i oca odvijati na način predložen od strane Centra za socijalni rad, primenom odredbe člana 41, 61. stav 1, 77. stav 3, 154. stav 1, 160. i 162. stav 3. Porodičnog zakona. Pri odlučivanju, nižestepeni sudovi su se vodili izveštajem Centra za socijalni rad čija je procena da nasilja u porodici nije bilo, a da je prijavljivanje nasilja od strane tuženog maliciozan i zlonameran akt u suprotnosti sa činjenjem u najboljem interesu dece, posebno imajući u vidu činjenicu da nije dovedena u pitanje podobnost majke za vršenje roditeljskog prava.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, nižestepeni sudovi su, pri odlučivanju o vršenju roditeljskog prava i održavanju ličnih kontakata dece sa roditeljem koji ne vrši roditeljsko pravo, pravilno primenili materijalno pravo.

Odredbom člana 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta (Zakon o ratifikaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima deteta „Službeni list SRFJ“-Međunarodni ugovori broj 15/90 i „Službeni list SRJ“-Međunarodni ugovori broj 4/96 i 2/97), propisano je da u svim aktivnostima koje se tiču dece, od primarnog značaja su interesi deteta, bez obzira na to da li ga sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Države članice se obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preuzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere (stav 2). Odredbom člana 8. stav 1. Konvencije, propisano je se države članice se obavezuju da poštuju pravo deteta na očuvanje svog identiteta, uključujući državljanstvo, ime i porodične veze, kako je to priznato zakonom, bez nezakonitog mešanja. Na osnovu odredbe člana 9. stav 3. Konvencije, pravo je deteta odvojenog od jednog ili oba roditelja da redovno održava lične odnose i neposredne kontakte sa oba roditelja, osim ako je to u suprotnosti sa najboljim interesom deteta.

Porodičnim zakonom je propisano i to: da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koja se tiču deteta (član 6. stav 1.); da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi (član 61. stav 1.); da to pravo može biti ograničeno samo sudskom odluku kada je to u najboljem interesu deteta (član 61. stav 2.); da dete koje je sposobno da formira svoje mišljenje ima pravo slobodnog izražavanja tog mišljenja (član 65. stav 1.); da dete ima pravo da blagovremeno dobija sva obaveštenja koja su mu potrebna za formiranje svog mišljenja (član 65. stav 2.). Roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo na odredbe člana 78. stav 3. Porodičnog zakona. U sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava, sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta, na osnovu odredbe člana 266. stav 1. istog zakona. Pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju, odnosno lišenju roditeljskog prava, sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima, na osnovu odredbe člana 270. Porodičnog zakona.

Najbolji interes maloletnog deteta je pravni standard koji se ceni prema okolnostima svakog slučaja a elementi za procenu, između ostalog su: uzrast i pol deteta, želje i osećanja deteta s obzirom na uzrast i zrelost; potrebe deteta i to: vaspitne, potrebe stanovanja, ishrane, odevanja, zdravstvene brige i drugo, kao i sposobnost roditelja da zadovolji utvrđene potrebe. Postupanje u skladu sa najboljim interesom deteta je donošenje odluke na način na koji bi to dete za sebe učinilo, kada bi za to bilo sposobno.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, nižestepeni sudovi su, u konkretnom slučaju, pravilno ocenili elemente za procenu najboljeg interesa deteta, nakon pribavljanja nalaza Centra za socijalni rad, primenom odredbe člana 270. Porodičnog zakona i njegove pravilne ocene. Imajući u vidu da je organ starateljstva procenio da je u najboljem intresu dece da se povere majci na samostalno vršenje roditeljskog prava i da nema nasilja zbog kojeg bi ocu bili zabranjeni kontakti sa decom, dok je prijava oca za nasilje nad decom od strane majke ocenjena malicioznom i zlonamernom, protivno najboljem interesu dece, sledi da je odluka nižestepenih sudova o samostalnom vršenju roditeljskog prava od strane majke i održavanju ličnih odnosa dece sa ocem, doneta u njihovom najboljem interesu, u svemu na način propisan odredbom člana 6. stav 1. i 266. stav 1. Porodičnog zakona.

Neosnovani su navodi revizije tuženog da činjenica od presudne važnosti i to da li u konkretnom slučaju bilo nasilja nad decom od strane majke ili nije, nije utvrđena. Suprotno tim navodima revizije, u postupku je utvrđeno da nasilja prema deci od strane majke nije bilo. Deca sa majkom žive od faktičkog prekida zajednice života i ne postoji izmenjeno ponašanje dece u odnosu na majku, pri čemu nije bilo razloga za sumnju u kompetentnost i objektivnost ovog nalaza. Tokom razgovora sa decom nisu prepoznati indikatori koji bi ukazivali na instruisanost od strane majke pošto su devojčice bile opuštene, saradljive i međusobno su se dopunjavale, pa je postupak tuženog pri prijavljivanju nasilja nad decom ocenjen kao maliciozan i zlonameran, te, kao takav, u suprostnosti sa činjenjem u najboljem interesu dece.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku, odlučio kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao dozvoljenost revizije tuženog izjavljene protiv preinačujućeg dela pobijane presude u smislu odredbe člana 410. stav 2. tačka 4. Zakona o parničnom postupku i zaključio da tuženi nema pravni interes za podnošenje revizije protiv dela pravnosnažne presude u kom je u parnici uspeo delimičnim odbijanjem tužbenog zahteva tužilje za izdržavanje maloletne dece.

Iz tog razloga, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u stavu drugom izreke doneo primenom odredbe člana 413. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća – sudija

Dobrila Strajina, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić