Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Marine Milanović, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez i Vesne Stanković, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Jovo Popović, advokat iz ..., protiv tužene BB iz ..., čiji je punomoćnik Čeda Ćurčić, advokat iz ..., radi službenosti, odlučujući o reviziji tužioca, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 2582/20 od 24.11.2020. godine, u sednici veća održanoj dana 24.11.2022. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 2582/20 od 24.11.2020. godine i predmet VRAĆA drugostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Gornjem Milanovcu P 197/19 od 01.07.2020. godine, stavom prvim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev da se utvrdi da tužilac ima pravo službenosti prolaza pešice, sa zapregom i traktorom preko parcele tužene kp br. ... KO ... kao povlasnog dobra, do svoje kp br. ... KO ... kao povlasnog dobra, počev od seoskog puta u dužini od 77m, a u širini od 3m, putanjom od metalne ulazne kapije na uglu parcele tužene pa prema severu parcele tužene, do ulaska u šumu tužioca kao povlasne parcele, što bi tužena bila dužna da trpi i omogući nesmetan prolaz. Stavom drugim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev da se tužena obaveže da tužiocu preda u državinu jedan ključ od katanca od ulazne kapije u poslužnu parcelu tužene kp ... KO ... i time omogući nesmetano korišćenje prava službenosti prolaza kroz poslužnu parcelu tužene pešice, zapregom i traktorom, putem iz stava jedan ove presude. Stavom trećim izreke, odbijen je kao neosnovan predlog tužene za određivanje privremene mere zabrane tužiocu prolaženja preko parecele tužene kp ... KO ... zapregom, traktorom ili bilo kojim prevoznim sredstvom radi ulaska u svoju kp ... KO ..., zbog pojave klizišta. Stavom četvrtim izreke, obavezan je tužilac da tuženoj na ime troškova postupka isplati iznos od 241.200,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od izvršnosti presude do isplate.

Apelacioni sud u Kragujevcu, nakon održane rasprave u drugostepenom postupku, doneo je presudu Gž 2582/20 od 24.11.2020. godine kojom je ukinuo navedenu prvostepenu presudu u stavu prvom, drugom i četvrtom izreke i presudio tako što je odbio kao neosnovan tužbeni zahtev za utvrđenje da tužilac ima pravo službenosti prolaza pešice, zapregom i traktorom preko parcele tužene kp br. ... KO ... kao poslužnog dobra, do svoje kp ... KO ... kao povlasnog dobra, počev od seoskog puta putanjom od metalne ulazne kapije na uglu parcele tužene prema severu parcele tužene do ulaska u šumu tužioca na povlasnoj parceli, u dužini od 77m i širini od 3m i da je to tužena dužna da trpi i omogući nesmetani prolaz, te odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev da se tužena obaveže da tužiocu preda u državinu jedan ključ od katanca od ulazne kapije u poslužnu parcelu tužene kp 1826/8 i omogući nesmetano korišćenje prava službenosti prolaza kroz poslužnu parcelu tužene pešice, zapregom i traktorom napred opisanim putem. Obavezan je tužilac da tuženoj naknadi troškove postupka u iznosu od 241.200,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od izvršnosti presude do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešno utvrđenog činjeničnog stanja, bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP učinjene u postupku pred drugostepenim sudom i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija dozvoljena na osnovu člana 403. stav 2. tačka 3, pa je ispitao pobijanu presudu u granicama propisanim članom 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/2011 ... 18/2020), koji se primenjuje na osnovu člana 506. stav 2. istog zakona, i našao da je revizija tužioca osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, na kojem je drugostepeni sud zasnovao pobijanu presudu, otac tužioca je prodao ocu tužene parcelu kat. parc. br. ... pašnjak VI klase površine 0.23.81ha sa objektom koji je predstavljao ciglom ozidanu štalu veličine 10h6m, uz zadržano pravo službenosti prelaska preko prodate parcele zapregom i pešice do svoje šume povrh te parcele, ugovorom o kupoprodaji nepokretnosti od 06.07.1969. godine, sa ispravkom u označavanju broja parcele ugovorom od 08.07.1969. godine. Ugovorom nije definisana trasa službenosti, ali je nesmetano vršena za života tužiljinog oca, od seoskog puta iz pravca kapije ka šumi dužinom celog placa u širini dovoljnoj da prođe zaprega ili traktor do šume na parceli povlasnog dobra, što u suštini i nije sporno, kao ni to da je tužena nakon smrti oca manifestovala protivljenje načinu na koji je tužilac traktorom preko njene parcele izvlačio drva iz svoje šume, što je u daljem rezultiralo promenom katanca na kapiji za ulazak u parcelu.

Imajući u vidu da u ugovoru zaključenom između prethodnika stranaka službenost prolaza preko kp br. 1826/8 nije bila precizno određena, na strani tužioca postoji pravni interes da tužbom traži utvrđenje o vrsti i trasi pružanja službenosti prolaza preko parcele povlasnog dobra.

Za odluku o postavljenom zahtevu merodavno je stanje koje u prirodi postoji. Pri uvidu suda na licu mesta 26.10.2017. godine zajedno sa veštakom konstatovano je da na parceli tužene postoje odroni i tri velika klizišta. Takvo utvrđenje je nalagalo da se razmotri da li traženi obim stvarne službenosti prolaza uživa pravnu zaštitu u smislu člana 56. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa.

Drugostepeni sud je tužbeni zahtev odbio smatrajući da nije jasno i precizno određen, kako u pogledu osnova, tako i sa razloga što ne sadrži preciznije vremenske intervale u godini u kojima se službenost može vršiti u smislu odredbe člana 49. stav 2. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa.

Sa navedenih razloga nije bilo mesta odbijanju tužbenog zahteva o čijoj je osnovanosti, onako kako zahtev glasi, sud mogao da odluči uzimanjem u obzir činjenica o sadržini službenosti prolaza radi izvlačenja drva, kako je po vrsti navedena u ugovoru zaključenom u 1969. godini, a u tužbenom zahtevu opredeljeno tražena po dužini, širini i pravcu pružanja putanje prolaska preko parcele tužene sa pristupom seoskom putu.

Pravno stanovište drugostepenog suda izneto u pobijanoj presudi zasad se ne može prihvatiti, jer nije zasnovano na relevantnom činjeničnom stanju i odgovarajućim pravnim razlozima.

Utvrđeno je da se na parceli tužene u 2014. godini pojavilo klizište koje je zahvatilo 20m uz samu kuću i da je na ovoj parceli koja ima nagib prema seoskom putu došlo do osipanja zemlje i zbog velikih kiša u 2016. godini nastala su i tri nova klizišta. Na koji način klizišta utiču na trasu službenosti ako se od kapije do šume tužioca prolazi traktorom i povratno izvlače drva, nije na jasan način utvrđeno. Naime, nije utvrđeno kojom je trasom ranije vršena službenost prolaza radi izvlačenja drva i da li je u promenjenim okolnostima moguće da se vrši na način naveden u tužbenom zahtevu, zahvatom širine od 3m od kapije, bez rizika po nastanak oštećenja na objektu tužene, pri čemu se spornim javlja pitanje prolaska i okretanja traktora odnosno nerazmotreno pitanje da li je okretanje traktora moguće na takvoj širini putanje službenosti prolaza, bez zahvatanja preostale površine parcele tužene. Ovo zato što sud odlučuje u granicama postavljenog zahteva, u ovom slučaju opredeljenog pravolinijskom putanjom od kapije do šume, u označenoj dužini 77m i širini 3m.

U sporu o službenosti, u vidu treba imati da je odredbom člana 6. stav 2. Zakona o osnovama svojinsko pravnih odnosa propisano da se zabranjuje vršenje prava službenosti protivno cilju zbog koga je ono ustanovljeno ili priznato. U pogledu vršenja stvarne službenosti prolaza, po principu restrikcije, izraženom u odredbi člana 50. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko pravnih odnosa, potrebno je razmotriti da li se svrha radi koje je traženo utvrđenje o pravu službenosti prolaza označenom putanjom može postići na način prolaska pešice i izvlačenja drva iz šume do seoskog puta, bez korišćenja vuče zapregom ili traktorom. Ovo, imajući u vidu da je prolazak pešice obuhvaćen postavljenim tužbenim zahtevom o čijoj osnovanosti odlučuje sud rukovodeći se principom najmanjeg opterećenja za poslužno dobro. Izvan opravdane mere opterećenja dobra drugog, pravo se ne bi moglo ostvariti.

Pri ponovnom odlučivanju, drugostepeni sud će imati u vidu primedbe iznete u ovom rešenju i otkloniti nedostatke na koje je ukazano, te doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Odluka o troškovima postupka je morala biti ukinuta jer je uslovljena ishodom spora.

Predsednik veća – sudija

Marina Milanović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić