U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, po prekidu vanbračne zajednice svojih roditelja (otac VV i majka GG), pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Somboru P2 429/15 od 14.08.2015. godine mal. BB (rođena ...2014. godine u ...) poverena im je na zajedničko vršenje roditeljskog prava, uz uređivanje načina održavanja ličnih odnosa sa ocem i određivanja visine njegove obaveze da doprinosi njenom izdržavanju. Rešenjem Centra za socijalni rad Sombor od 01.03.2017. godine uvedena je mera korektivnog nadzora roditeljima zbog uzajamnog prijavljivanja, između ostalog, i za nasilje nad mal. ćerkom BB i njenog higijenskog zanemarivanja, kao i prijave majke protiv oca zbog nedavanja izdržavanja. Pre podnošenja tužbe u ovoj pravnoj stvari, mal. BB je živela u domaćinstvu sa majkom, očuhom i bratom po majci (rođen ...2019. godine). Centru za socijalni rad Sombor podneta je prijava protiv majke za nasilje nad mal. BB od strane njene bake po majci (29.07.2019. godine), uz dostavljanje video snimka nasilja i fotografija. Obaveštena je policija, koja je sa stručnom službom Centra za socijalni rad, preuzela dete iz domaćinstva majke. Usledila je i prijava Centru oca mal. BB i njegove vanbračne partnerke protiv majke, uz dostavljanje video snimka nasilja od 05.06.2019. godine i fotografije. Na video snimku nasilja koje je dostavila baka po majci (sačinjenom od strane mal. sestre po majci), vidi se uznemirujući sadržaj, između ostlog, mal. BB koja neprestano vrišti i plače, dok se na fotografijama vide povrede na njenom telu. Mal. BB je odvedena na lekarski pregled, gde joj je konstatovano mnoštvo ogrebotina i krvnih podliva na telu (nos, uho, koža lumbalne regije, desna i leva nadlaktica, desna podlaktica, koža glutealne regije, zadnja strana leve butine, kao i koža donjih ekstremiteta). Na video snimku koji su dostavili otac mal. BB i njegova vanbračna partnerke (sačinjenom od strane same majke i dostavljenog vanbračnoj partnerki detetovog oca), takođe se vidi uznemirujući sadržaj, između ostalog i to da je povod za vikanje majke na dete i pretnje „muharicom“ u toku noći bilo „uzimanje bombona od strane deteta i pijenje čokoladnog mleka“, dok su na fotografijama vidljive masnice po telu deteta u vidu plavih fleka i podliva po rukama i debelom mesu. Nakon ovoga, mal. BB je izmeštena kod svoje bake po majci, a potom smeštena u hraniteljsku porodicu gde se i sada nalazi (na osnovu rešenja CSR Sombor od 30.07.2019. godine). Presudom Osnovnog suda u Somboru P2 490/22 od 13.05.2022. godine (koja je u tom delu postala pravnosnažna), otac mal. BB je lišen roditeljskog prava u odnosu na nju. Presudom Osnovnog suda u Somboru K 650/20 od 17.05.2021. godine (koja je tokom postupka postala pravnosnažna), tužena i njen vanbračni partner DD oglašeni su krivim za krivično delo nasilje u porodici iz člana 194. stav 3. u vezi stava 1. Krivičnog zakonika izvršeno na štetu mal. BB i izrečena im je mera bezbednosti zabrane približavanja i komunikacije sa njom u trajanju od 3 godine od dana pravnosnažnosti presude.

Prema izveštajima Centra za socijalni rad Apatin od 13.12.2021. godine i 18.01.2023. godine, trenutno fizičko i psihičko stanje mal. BB u hraniteljskoj porodici (u mestu ..., kod ...) je stabilno. Majka se u početku javljala voditelju slučaja i tražila informaciju o detetu (poslednji put 30.08.2019. godine). Kod majke je prisutna želja za uspostavljanjem kontakata sa detetom i povratka u porodicu, što želi i dete. Roditeljska podobnost majke je snižena, sklona je primeni autoritativnog vaspitnog stila i nastojala je da detetu nametne neprikosnoveni roditeljski autoritet putem fizičkog i psihičkog nasilja. Prema mišljenju Centra, u konkretnom slučaju nije se radilo samo o primeni nedozvoljene fizičke kazne u disciplinovanju deteta (kako je to majka tvrdila), već o ponovljenom nasilnom ponašanju o čemu postoji lekarski nalaz, snimci, izjave deteta (da je majka tukla „muvaricom“, a očuh „limenom šipkom“, zaključavanju u sobu i dr.) i svedoka. Nakon izvršene opservacije, predloženo je da se majka u potpunosti liši roditeljskog prava u odnosu na mal. ćerku. Veštačenjem preko preko tima sudskih veštaka Kliničkog centra Vojvodina od 25.10.2023. godine, datog na osnovu pregleda video zapisa, fotografija, uvida u krivičnu presudu i dr., utvrđeno je da se mal. BB integrisala u hraniteljsku porodicu i u užu socijalnu sredinu u kojoj boravi, da hranitelji za nju imaju ulogu supstituta roditeljskih figura, da su njene razvojne potrebe adekvatno zadovoljene, da je zadovoljna hraniteljima, oseća se emocionalno prihvaćenom, te je došlo do napretka na planu njene emocionalne stabilizacije. Sada ima nepunih deset godina, ide u drugi razred osnovne škole, uključujući i produženi boravak (gde uradi domaće zadatke), pohađa vanastavne aktivnosti. Spava sa hraniteljicom jer se boji da spava sama i uvek mora da bude upaljeno svetlo. Nedostaju joj majka i brat. Oca ne želi da viđa jer smatra da opet pije. Nastoji da okolnosti pod kojima je živela kod majke prikaže u socijalno poželjnom svetlu, ispoljavajući razvojno očekivanu želju da živi sa majkom. Usled toga izbegava razgovor na neke teme, inicijalno negira da su je majka i očuh tukli, a u daljem toku razgovora teži da nasilno ponašanje majke minimizira i da ga racionalizuje. U pogledu psihičkog statusa prisutna je deficit pažnje i hiperaktivnost, a intelektualno funkcionisanje je ispod prosečnih intelektualnih sposobnosti. Majka (koja je 1997. godište, završene osnovne škole i dva razreda srednje frizerske škole, nezaposlena, sa još jednim mal. detetom, aktuelno u vanbračnoj zajednici) - ne negira da je mal. ćerku (kada je bila u uzrastu od četiri godine) tukla tzv. „muvaricom“ zbog toga što je pravila razne „gluposti“, što pravda nedostatkom roditeljskih veština u to vreme. Tvrdi da voli ćerku. Prema mišljenju komisije veštaka, majka je u svom roditeljskom funkcionisanju primenjivala odlike autoritarnog vaspitnog stila, emocionalno i fizički je bila nasilna prema detetu, zanemarivala je njegove razvojne potrebe, te aktuelno, sem na verbalnom planu, nije pokazala inicijativu, niti se angažovala na unapređenju svojih roditeljskih kompetencija i veština, niti je u osnovi korigovala svoje stavove prema maladaptivnom ponašanju deteta. Kod majke se u celini gledano evidentira uredan psihički status. Komisija veštaka je bila mišljenja da majka (koja ima još jedno mal. dete-sina iz kasnije zasnovane vanbračne zajednice) nema sposobnosti da obavlja roditeljske dužnosti i da nije podobna da vrši roditeljsko pravo nad mal. ćerkom.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su smatrali da su ispunjeni zakonski uslovi za potpuno lišenje roditeljskog prava tužene u odnosu na njenu maloletnu ćerku BB. Prvostepeni sud se, pozvao na članove 67., 68. i 82. stavovi 1., 2. i, 4. Porodičnog zakona, imajući u vidu da je tužena priznala da je fizički kažnjavala dete, što je potkrepljeno i video zapisima, fotografijama i medicinskom dokumentacijom o povredama deteta, smatrajući da nije najbolji interes deteta takvo ponašanje majke (vikanje, deranje, udaranje, šamaranje i neadekvatno kažnjavanje), koje se pri tom ponavljalo više puta, niti život u takvoj porodici, imajući u vidu i da su pravonosnažnom sudskom odlukom tužena i njen vanbračni partner oglašeni krivom za krivično delo nasilje u porodici i da imaju zabranu kontaktiranja sa mal. BB u periodu od tri godine po pravnosnažnosti iste. Prilikom donošenja odluke rukovodio se nalazom i mišljenjem tima veštaka Kliničkog centra Vojvodine prema kojem je tužena u svom roditeljskom funkcionisanju primenjivala odlike autoritativnog vaspitnog sistema, emocionalno i fizički bila nasilna prema mal. ćerki, a nije pokazala inicijativu niti se angažovala na unapređenje svojih roditeljskih kompetencija, niti je korigovala u osnovi svoje stavove prema ponašanju ćerke, te nema sposobnosti da obavlja roditeljske dužnosti, niti je sposobna da vrši roditeljsko pravo prema njoj. Imao je u vidu i da je dete, za razliku od stanja u periodu boravka u domaćinstvu majke (kada nije išlo u vrtić, nije razlikovala osnovne boje, niti pojedine životinje), sada zdravo dete, ide redovno u školu, čita, piše, druži se sa vršnjacima, nije zapuštena edukativno ni higijenski, dobija svu potrebnu pažnju i staranje potrebno detetu tog uzrasta.

Drugostepeni sud je, pozivajući se na član 81. stav 1. Porodičnog zakona, izneo i dodatnu argumentaciju da tužena, izuzev na verbalnom nivou, nije pokazala inicijativu za održavanje kontakata, nije iskazivala interesovanje za ćerku, niti je stekla uvid u njene potrebe i navike, kao i probleme u odrastanju, što ukazuje na očigledno odsustvo želje da sa detetom održava lične odnose ili da na bilo koji način učestvuje u njenom odrastanju i vaspitanju, budući da je brigu o njoj prepustila najpre svojoj majci, a potom i službama socijalne zaštite.

Nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava usvojili tužbeni zahtev za potpuno lišenje roditeljskog prava tužene u odnosu na mal. ćerku.

Porodičnim zakonom, propisano je da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta (član 6. stav 1.); država ima obavezu da preduzima sve potrebne mere za zaštitu deteta od zanemarivanja, od fizičkog, seksualnog i emocionalnog zlostavljanja te od svake vrste eksploatacije (stav 2.). Roditeljsko pravo izvedeno je iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta (član 67.).

Roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava (član 81. stav 1.). Prema stavu 2. istog člana, roditelj zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava: 1.ako fizički, seksualno ili emocionalno zlostavlja dete; 2. ako izrabljuje dete sileći ga na preterani rad, ili na rad koji ugrožava moral, zdravlje ili obrazovanje deteta, odnosno na rad koji je zabranjen zakonom; 3. ako podstiče dete na vršenje krivičnih dela; 4. ako navikava dete na odavanje rđavim sklonostima; 5. ako na drugi način zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava. Prema stavu 3.istog člana, roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava: 1.ako je napustio dete; 2. ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi; 3. ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi; 4. ako s namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koje se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika; 5. ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.

Prema članu 266. stav 1. Porodičnog zakona, sud je dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta kad odlučuje u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vrrenje odnosno lišenje roditeljskog prava.

U konkretnom slučaju, mal. BB je u uzrastu od nepunih pet godina bila izložena različitim oblicima psiho - fizičkog nasilja od strane majke i očuha (sa kojim majka i sada živi u vanbračnoj zajednici), koje se ponavljalo, zbog čega su pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Somboru K 650/20 od 17.05.2021. godine oboje osuđeni za krivično delo nasilje u porodici, uz meru zabrane približavanja mal. BB tri godine od pravnosnažnosti presude. Suprotno navodima revizije, nasilje kojem je mal. BB bila izložena u toj životnoj dobi odrazilo se na njeno ukupno psiho- fizičko stanje jer je pronađena sa vidnim ozledama i podlivima po celom telu, bez poznavanja nekih od osnovnih pojmova koje bi trebalo da poznaje dete tog uzrasta, aktuelno i sada ima strah da spava sama i sa ugašenim svetlom, što ukazuje na duže zanemarivanje njenih razvojnih i emocionalnih potreba od strane majke sa kojom je živela, ali i nepreduzimanje mera od strane majke u cilju reuspostavljanja odnosa sa njom i korigovanja svojih stavova u pogledu primene vaspitnih metoda u vidu fizičkog kažnjavanja mal. kćerke i upućivanja pretnji da će i ubuduće biti kažnjena na isti način (putem „muharice“), zbog toga što je ponašanje deteta po njenoj subjektivnoj proceni bilo neprihvatljivo (u slučaju zabeleženom kamerom od strane same tužene mal. BB je jela bombone i pila čokoladno mleko bez dozvole). Osim toga, tužena nije sprečila vršenje fizičkog nasilja nad mal. kćerkom u istom uzrasnom dobu deteta od strane svog vanbračnog partnera.

Ovakvo ponašanje tužene u odnosu na mal. kćerku, suprotno navodima revizije, predstavlja vid grube zloupotrebe roditeljskog prava iz člana 81. stav 1. tačka 2. Porodičnog zakona (fizičko, seksualno ili emocionalno zlostavljanje deteta) i vid grubog zanemarivanja dužnosti iz sadržine roditeljskog prava iz člana 81. stav 1. tačka 3. ovog zakona (izbegavanje održavanja ličnih odnosa sa detetom sa kojim ne živi) i tačka 5. (na drugi način grubo zanemarivanje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava). O aktuelnom psiho-fizičkom statusu deteta, pored Centra za socijalni rad Apatin, izjasnila se i komisija veštaka Kliničkog centra Vojvodine, koje je bez sumnje znatno poboljšano u odnosu na period života sa majkom i očuhom, pri čemu su uzeli u obzir i to da kod deteta postoji čežnja za majkom, uz minimiziranje svega onog što je proživelo dok je živelo u zajedničkom domaćinstvu sa majkom i očuhom, ali uz jasan stav da dete u ovom trenutku, u ovom uzrastnom dobu ne može da proceni svoj najbolji interes i da majka nema nema sposobnosti da obavlja roditeljske dužnosti, niti je sposobna da vrši roditeljsko pravo prema mal. ćerki. Kod iznetog, i po oceni Vrhovnog suda, ispunjeni su uslovi za potpuno lišenje roditeljskog prava tužene nad mal. ćerkom BB što je, imajući u vidu sve okolnosti ovog slučaja, u njenom najboljem interesu.

Suprotno navodima revizije, drugostepeni sud je pravilno ocenio da u postupanju prvostepenog suda nije bio propusta jer je nakon donošenja ukidnog rešenja Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 395/22 od 21.09.2022. godine, postupajući po nalogu ovog suda, na okolnost sposobnosti tužene da obavlja roditeljske dužnosti, njene podobnosti da vrši roditeljsko pravo nad mal. ćerkom BB pribavio mišljenje najbližeg Centra za socijalni rad (CSR Apatin), te doneo rešenje P2 2490/22 od 13.03.2023. godine kojim je odredio dopunsko veštačenje preko Instituta za mentalno zdravlje - Kabinet za sudsku psihijatriju, iz razloga što prilikom davanja osnovnog nalaza nije imao u vidu sve činjenice, pre svega video snimak, potom i osuđujuću krivičnu presudu. Kako se navedeni Institut izjasnio da nije u mogućnosti da postupi po dopunskom rešenju i za to naveo opravdane razloge, prvostepeni sud je veštačenje na prethodno navedene okolnosti poverio Kliničkom centru Vojvodine, koji je pri sačinjavanju nalaza, imao u vidu celokupnu dokumentaciju iz spisa, ali naročito nalaz i mišljenje Centra za socijalni rad Apatin, pravnosnažnu osuđujuću krivičnu presudu K 650/20 od 17.05.2021. godine i sadržaj priloženih CD-a. Dakle, i CSR Apatin i KCV bili su saglasni da je tuženu potrebno lištiti roditeljskog prava. Kako su veštaci Kliničkog centra Vojvodine udovoljili zadatku veštačenja, odgovorili na sve primedbe tužene i svoj nalaz odbranili, pravilno je utvrđeno da tužena nema sposobnosti da obavlja roditeljske dužnosti i da nije podobna da vrši roditeljsko pravo nad mal. ćerkom, zbog čega je u potpunosti lišena roditeljskog prava. Pored toga, drugostepeni sud je prihvatio argumentaciju prvostepenog suda za odbijanje zahteva tužene za izvođenje dokaza veštačenjem preko druge institucije, s obzirom na to da je nalaz i mišljenje komisije Kliničkog centra Vojvodine u celosti prihvatio kao dat u skladu sa pravilima struke.

I navodi revizije kojima se ukazuje na to da je nejasno kako je tužena podobna da vrši roditeljsko pravo u odnosu na jedno dete (sina), a nije u odnosu na drugo dete (ćerku) su bez uticaja na drugačiju odluku u ovoj pravnoj stvari. Tokom postupka utvrđeno je da je tužena samo u odnosu na mal. ćerku ispoljavala nasilje i zanemarivanje, koja je od strane Centra za socijalni rad i policije pronađena u zapuštenom stanju, sa vidnim podlivima po celom telu. Propust prvostepenog suda da se u odluci pozove na zakonski razlog za potpuno lišenje roditeljskog prava otklonjen je drugostepenom presudom, pri čemu su oba suda imala u vidu razloge koji se odnose na potpuno lišenje roditeljskog prava iz člana 81. stav 1. Porodičnog zakona. Ukazivanje u reviziji na to da tužena nije bila u mogućnosti da traži više kontakata sa mal. ćerkom zbog zabrane prilaska nije od uticaja jer je kao roditelj imala mogućnost da se pismeno obraća nadležnom Centru za socijalni rad i da traži da je izveštava o stanju ćerke, kao i da ćerki na drugi način, bez neposrednog kontakta, stavi do znanja da želi kontakt sa njom (slanjem čestitki, pisama, igračaka i na druge prihvatljive načine).

Iz navedenih razloga Vrhovni sud je na osnovu člana 414. ZPP odlučio kao u izreci ove presude.

Predsednik veća - sudija

Mirjana Andrijašević, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković