U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jasminke Stanojević, predsednika veća, Biserke Živanović i Spomenke Zarić, članova veća, u parnici tužilaca AA iz ..., Republika ... i BB iz ..., Republika ..., čiji je zajednički punomoćnik Vesko Jovićević, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstva pravde, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Beograd, radi naknade rehabilitacione štete, odlučujući o reviziji tužilaca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 6112/19 od 15.10.2020. godine, na sednici održanoj 12.05.2022. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilaca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 6112/19 od 15.10.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 643/16 od 17.10.2018. godine, stavom prvim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev tužioca AA i obavezana je tužena da tužiocu AA na ime rehabilitacionog obeštećenja - naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove isplati iznos od 1.500.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca AA kojim je tražio da se obaveže tužena da tužiocu na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove isplati iznos od još 3.500.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate kao neosnovan. Stavom trećim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca BB iz ..., kojim je tražio da se obaveže tužena da ovom tužiocu na ime rehabilitacionog obeštećenja - naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove isplati iznos od 5.000.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate. Stavom četvrtim izreke, odbijen je zahtev tužilaca AA i BB, kojim su tražili da se obaveže tužena da tužiocima na ime nakade materijalne štete isplati, na ime obavljenog, a neplaćenog rada u redovno radno vreme iznos od 7.728.000,00 dinara, na ime obavljenog a neplaćenog prekovremenog rada iznos od 11.109.000,00 dinara, na ime razlike u platama iznos od 10.080.000,00 dinara, na ime gubitka penzije iznos od 2.530.566,66 dinara i na ime razlike u penzijama iznos od 4.450.666,66 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate kao neosnovan. Stavom petim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev tužilaca kojim su tražili da se obaveže tužena da tužiocima na ime pretrpljenog straha isplati ukupan iznos od 10.000.000,00 dinara, svakom od tužilaca po 5.000.000.00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate. Stavom šestim izreke, obavezana je tužena da tužiocu AA na ime naknade troškova postupka isplati iznos od 65.250,00 dinara. Stavom sedmim izreke, oslobođeni su tužioci obaveze plaćanja sudskih taksi.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 6112/19 od 15.10.2020. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilaca i tuženih i potvrđena prvostepena presuda u delu stava prvog izreke kojim je obavezana tužena da tužiocu AA iz ..., na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove isplati iznos od 800.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate, u stavu četvrtom i šestom izreke. Stavom drugim izreke, preinačena je prvostepena presuda u delu stava prvog izreke pa je odbijen zahtev tužioca AA iz ..., za isplatu rehabilitaconog obeštećenja iznosa od još 700.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 17.10.2018. godine do isplate kao neosnovan.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku, („Službeni glasnik RS“ br. 77/11... 54/14) pa je utvrdio da je revizija neosnovana.

U postupku nisu učinjene bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a ni u postupku pred drugostepenim sudom nije došlo do propusta u primeni ili do pogrešne primene koje od odredaba ovog zakona, pa nema ni povrede iz člana 374. stav 1. ZPP na koju se revizijom neosnovano ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Zaječaru Reh 23/12 od 11.03.2014. godine usvojen je zahtev za rehabilitaciju sada pok. VV bišeg iz ... rođenog ....1902. godine u ..., Opština ..., Republika ... i utvrđeno da su administrativne odluke kojim je imenovani kažnjen kaznom društveno korisnog rada u trajanju od 24+12 meseci ništave od trenutka njihovog donošenja i da su ništave sve njihove pravne posledice, da se rehabilitovano lice VV smatra neosuđivanim, a vreme trajanja izvršene kazne smatra se neosnovanim lišenjem slobode. Tužilac AA rođen 1943. godine je sin, a tužilac BB rođen ...1983. godine je unuk pokojnog VV. Pokojni VV je kaznu društveno korisnog rada u trajanju od 24+12 meseci izdržavao na Golom Otoku u periodu od 12.10.1949. godine do 31.05.1952. godine gde je proveo ukupno 2 godine 7 meseci i 19 dana. Po izlasku na slobodu izolovao se od porodice i od ostatka društva jer je bio potpuno izmenjene ličnosti, hladan i sumnjičav, ponekad nasilan prema porodici koja je živela u strahu od njega, budući da se ponašao kao da nije imao porodicu, a to je bila posledica njegovog boravka na Golom Otoku. Nakon dve ili tri godine provedene sa porodicom na opisani način otišao je u Srbiju i više se nije vraćao u ... . Nakon lišenja slobode VV njegova supruga je ostala da živi sa četvoro dece, od kojih je tužilac AA rođen 1943. godine u trenutku hapšenja oca bio star šest godina. Morali su sa primorja da se presele u kuću u selu koja je bila izolovana, napuštena, nisu imali komšije, a kako majka tužioca AA nije bila zaposlena nisu imali novca ni da se prehrane. Zbog uhapšenog oca tužiočeva porodica je bila potpuno izolovana od ostatka društva, a kako je tužilac rastao, sve je teže podnosio to što je smatran sinom velikog izdajnika budući da su se tako prema njegovoj porodici i njemu odnosile i vlast i društvo. Porodici VV nije bilo poznato dve godine od njegovog hapšenja šta se sa njim dogodilo da bi nakon toga bili obavešteni da je dobro. Odlazak oca na Goli Otok trajno ih je sve obeležio. Tužilac BB unuk sada pokojnog VV, je rođen u ... 1983. godine od oca GG i majke DD.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja pravilno je i po oceni Vrhovnog kasacionog suda nižestepenim presudama primenjeno materijalno pravo iz člana 21, 26. u vezi člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ broj 92/11) kada je utvrđeno da je osnovan tužbeni zahtev samo tužioca AA, kao sina rehabilitovanog lica, a kome sa druge strane pripada samo pravo na naknadu nematerijalne štete, a ne i materijalne, dok je takođe pravilno odbijen u celosti tužbeni zahtev BB, jer ne spada u krug lica koja imaju pravo na traženu naknadu. Vrhovni kasacioni sud zaključuje i da su neosnovani revizijski navodi o pogrešnoj primeni materijalnog prava kod određivanja visine pravične novčane naknade tražene nematerijalne štete.

Tužbeni zahtev tužilaca zasniva se na odredbama Zakona o rehabilitaciji („Sl. glasnik RS“, broj 92/2011). Ovim Zakonom propisani su uslovi za rehabilitaciju, krug lica aktivno legitimisan za podnošenje zahteva za rehabilitaciju, kao i uslovi i krug lica legitimisan za ostvarenje prava na vraćanje imovine odnosno obeštećenje za tu imovinu i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Odredbom člana 21. istog zakona predviđena su prava drugih lica. Prema odredbi stava 1. tog člana, lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje u skladu sa odredbom člana 26. stav 3. ovog zakona. Posebno je odredbom stava 2. istog zakonskog člana predviđeno da pravo na rehabilitaciono obeštećenje imaju i bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća i sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica, u skladu sa odredbom člana 26. stav 4. ovog zakona.

Pravo na rehabilitaciono obeštećenje regulisano je odredbama člana 26. Zakona o rehabilitaciji. Odredbom stava 3. istog člana je posebno propisano da rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prema odredbi člana 26. stav 4. istog zakona, lica iz člana 21. stav 2. (bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica) imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Citirane odredbe kojima je regulisana materija prava rehabilitovanog i drugih lica uključujući i pravo na rehabilitaciono obeštećenje, kako to pravilno zaključuje drugostepeni sud, upućuje na zaključak da pravo na naknadu nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove zbog zbog lišenja slobode u smislu člana 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji pripada samo rehabilitovanom licu i licu iz člana 7. tačka 5. tog zakona, što je u ovom slučaju tužilac AA, dok pravo na naknadu ovog vida nematerijalne štete ne pripada tužiocu BB jer on ne spada u krug lica koji imaju pravo na rehabilitaciono obeštećenje predviđenih odredbom člana 26. Zakona o rehabilitaciji.

Polazeći od citiranih odredbi koje pravilno tumače nižestepeni sudovi i po oceni ovoga suda pravo na naknadu materijalne štete zbog povrede prava i sloboda ima samo rehabilitovano lice koje je bilo u životu u momentu stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji. Imajući u vidu da je tužiočev otac preminuo pre stupanja na snagu ovog zakona njegovi zakonski naslednici, pa i tužilac, to pravo nemaju. Imajući u vidu da je tužiočev otac preminuo pre stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji, to se kao pravna posledica rehabilitacije koja je propisana članom 3. tog zakona ne može smatrati da je rehabilitovano lice za života steklo imovinsko pravo za naknadu materijalne štete pa stoga to pravo ne ulazi u njegovu zaostavštinu i ne može da bude predmet nasleđivanja. To bi mogao da bude predmet nasleđivanja jedino u slučaju da je posebnim propisom ili posebnom odredbom Zakona o rehabilitaciji propisano da se po stupanju navedenog zakona i po pravnosnažnosti rešenja o rehabilitaciji pravo na naknadu štete smatra imovinskim pravom rehabilitovanog lica i da ulazi u njegovu zaostavštinu i da može biti predmet nasleđivanja, a kako to nije slučaj to ni pravo na naknadu materijalne štete u vidu rehabilitacionog obeštećenja ne pripada tužiocu AA jer to nije propisano ni Zakonom o rehabilitaciji niti on spada u krug lica koji to pravo mogu ostvarivati prema odredbi člana 26. Zakona o rehabilitaciji.

Takođe uzimajući u obzir sve navedene činjenice, kao i cilj kome je naknada nematerijalne štete služi (član 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima), iznos dosuđen pobijanom drugostepenom odlukom na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove pravilno je i adekvatno odmeren, jer i po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda predstavlja pravičnu naknadu tražene nematerijalne štete. Naime, pravična naknada nematerijalne štete kao oblik otklanjanja štetnih posledica, s obzirom da restitucija po prirodi stvari nije moguća, sastoji se u isplati sume novce kao satisfakciji za pretrpljenu nematerijalnu štetu da bi se kod oštećenog uspostavila psihička i emotivna ravnoteža koja je postojala pre štetnog događaja u meri u kojoj je to moguće, a za pretrpljene patnje i duševne bolove koje je trpeo. Pri tome pravična novčana naknada ne sme biti cilj već mora biti sredstvo za ublažabanje pretrpljene nematerijalne štete, a ne sme pogodovati ni težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodnom svrhom u smislu podsticanja lukrativnih motiva ili komercijalizacije ličnih dobara. Imajući ovo u vidu Vrhovni kasacioni sud zaključuje da je drugostepeni sud pravilno cenio sve relevantne, utvrđene činjenice koje utiču na odmeravanje visine naknade, shodno članu 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima uzimajući u obzir starost tužioca u vreme pritvaranja oca, intenzitet i dužinu trajanja duševnih bolova i vreme proteklo od nastanka uzroka koji je doveo do ovakvih posledica, vreme proteklo od prestanka duševnih bolova pa osnovano nalazi da pravična novčana naknada tužiocu na ime rehabilitacione naknade u vidu pretrpljenih duševnih bolova predstavlja iznos od 800.000,00 dinara. Preko dosuđenog iznosa na ime naknade ovog vida nematerijalne štete tužbeni zahtev je neosnovan jer dosuđivanje u većem iznosu ne bi odgovaralo značaju povređenog dobra i cilju kome naknada služi što je značajno kod određivanja visine naknade nematerijalne štete na osnovu člana 200. stav 2. ZOO, a što i reviziju tužilaca čini neosnovanom. Naknada ovog vida nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove po osnovu prava na rehabilitaciono obeštećenje dosuđuje se shodno svim utvrđenim relevantnim činjenicama i okolnostima konkretnog slučaja uzimajući u obzir intenzitet i trajanje duševnih bolova vodeći računa o značaju povređenog dobra, te je naknada u konkretnom slučaju pravilno odmerena.

Na osnovu iznetog primenom člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Jasminka Stanojević,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić