Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnim rešenjem Okružnog suda u Zrenjaninu Reh 3/08 od 21.03.2008. godine, usvojen je zahtev tužioca za rehabilitaciju sada pok. M.N. iz M. i utvrđeno da je rešenjem Narodnog odbora reona Grada Rijeka broj 232/1951 od 28.02.1951. godine, kojom je M.N. iz M. zbog prekršaja iz člana 3. Zakona o javnom redu i miru kažnjen lišavanjem slobode u trajanju od 17 dana i upućen na prevaspitavanje i društveno koristan rad u trajanju od 23 meseca, a koju meru je izdržao na G. o., ništava od trenutka njenog donošenja i da su ništave sve njene posledice. Otac tužioca je rođen ... godine i pohađao je železnički tehnikum u P. gde je protiv njega sproveden postupak od strane UDBE i Hrvatskog javnog tužilaštva Grada P., te je rešenjem Komisije za prekršaje kažnjen na kaznu lišavanja slobode u trajanju od 17 dana i upućen na društveno koristan rad u trajanju od 23 meseca. Uhapšen je 28.02.1951. godine, pušten sa izdržavanja kazne 23.04.1953. godine. Po izlasku sa izdržavanja kazne M.N. oženio se Z.E.N. 1956. ili 1957. godine i u tom braku je rođeno dvoje dece ćerka LJ. ... godine i sin L. ... godine. Po razvodu braka od Z., sada pok. M. se oženio O.A. 02.04.1967. godine i u tom braku je rođen tužilac ... godine, a sa njima u zajedničkom domaćinstvu živela je B.Z., ćerka tužiočeve majke iz prethodnog braka koja je rođena ... godine. Pokojni M.N. izdržavao je kaznu na G. o. gde je bio pshički i fizički maltretiran, a za to vreme nije primao bilo kakvu naknadu za rad, bio je u jako lošem psihofizičkom stanju. Tri meseca po izdržanoj kazni upućen je na poljoprivredno dobro B., a potom po proteku oko 14 meseci po povratku sa izdržavanja kazne, zaposlio se u Preduzeću B. gde je radio od 25.06.1954. godine do 26.09.1970. godine, a potom u N.m. i penzionisan je 26.06.1994. godine. M.N. preminuo je 07.05.2005. godine. Posle njegove smrti tužilac je podneo zahtev za rehabilitaciju i pravnosnažnim rešenjem Okružnog suda u Zrenjaninu od 21.03.2008. godine je rehabilitovan. Tužilac je pre podnošenja tužbe 18.05.2012. godine, podneo zahtev za rehabilitaciono obeštećenje Ministarstvu pravde i državne uprave, Komisiji za rehabilitaciono obeštećenje tražeći naknadu materijalne i nematerijalne štete, ali o tom zahtevu do dana podnošenja tužbe nije odlučeno. Tužbom u ovoj parnici zahtevao je isplatu materijalne štete u vidu izgubljene zarade, za obavljeni a neplaćeni rad, obavljeni a neplaćeni prekovremeni rad, neisplaćenih plata za vreme nezaposlenosti, razlike u visini plate posle štetnog događaja, gubitka penzije i razlike u penziji, gubitka stana kao i nematerijalne štete za psihički bol i strah, u iznosima bliže opredeljenim u izreci prvostepene presude.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja pravilno je i po oceni Vrhovnog kasacionog suda primenjeno materijalno pravo kada je tužbeni zahtev tužioca odbijen a za odluke dati jasni i pravilni razlozi koje u svemu kao osnovane prihvata i ovaj sud.

Tužbeni zahtev tužioca zasniva se na odredbama Zakona o rehabilitaciji („Sl. glasnik RS“, broj 92/2011). Ovim Zakonom propisani su uslovi za rehabilitaciju, krug lica, aktivno legitimisan za podnošenje zahteva za rehabilitaciju kao i uslovi i krug lica legitimisan za ostvarenje prava na vraćanje imovine odnosno obeštećenje za tu imovinu i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Odredbom člana 26. stav 1. tog zakona, propisano je da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Stavom trećim istog člana je propisano da rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5. Zakona (deca lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih i ideoloških razloga lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu Zakona, kao i lica ako je sudska ili administrativna odluka doneta protivno načelima pravne države i opšteprihvaćenim standardima ljudskih prava i sloboda kao i lica koja se smatraju borcima Narodnooslobodilačkog rata, koja su za vreme trajanja povrede prava i sloboda roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja), imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Stavom trećim ovog člana je propisano da lica iz člana 21. stav 2. (bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica), imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Citirane odredbe kojima je regulisana materija prava rehabilitovanog i drugih lica uključujući i pravo na rehabilitaciono obeštećenje, kako to pravilno zaključuju nižestepeni sudovi, upućuju na zaključak da lica iz člana 7. tačka 5. ovog zakona, kao naslednici rehabilitovanog lica, koje je umrlo pre stupanja na snagu zakona nemaju pravo na obeštećenje za materijalnu štetu koju je rehabilitovano lice pretrpelo za vreme neosnovanog i nezakonitog lišenja slobode ili druge povrede prava. Pravilan je zaključak nižestepenih sudova da tužilac kao naslednik rehabilitovanog lica koje je umrlo pre stupanja na snagu ovog zakona nema pravo na rehabilitaciono obeštećenje za nematerijalnu štetu jer to proizilazi iz odredbe člana 7. tačka 5. u vezi člana 21. i 26. Zakona o rehabilitaciji.

Polazeći od citiranih odredbi koje pravilno tumače nižestepeni sudovi i po oceni ovoga suda pravo na naknadu materijalne štete zbog povrede prava i sloboda za (neplaćeni rad, neplaćeni prekovremeni rad, neisplaćena plata za vreme nezaposlenosti, razlika u penziji), ima samo rehabilitovano lice koje je bilo u životu u momentu stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji. Imajući u vidu da je tužiočev otac preminuo nekoliko godina pre stupanja na snagu ovog zakona (2005. godine) njegovi zakonski naslednici pa i tužilac to pravo nema. Isto je i sa pravom na naknadu nematerijalne štete jer to proizilazi iz odredbe člana 21. u vezi člana 26. stav 3. i člana 7. tačka 5. Zakona, jer tužilac ne spada u krug lica navedenih u tački 5. člana 7. Zakona o rehabilitaciji da bi ostvario pravo na naknadu nematerijalne štete.

Neosnovano je pozivanje tužioca u reviziji o pogrešnoj primeni materijalnog prava iz odredaba Zakona o obligacionim odnosima, Zakona o nasleđivanju i Porodičnog zakona, o čemu se Vrhovni kasacioni sud izjasnio u presudi Rev 1427/11 od 23. februara 2012. godine, jer se u tom predmetu radi o drugačijoj činjenično-pravnoj situaciji.

Nema ni povrede odredaba Porodičnog zakona i Zakona o nasleđivanju. Naime, članom 1. stav 2. Zakona o nasleđivanju propisano je da zaostavštinu čine sva nasleđivanju podobna prava koja su ostaviocu pripadala u trenutku smrti. Imajući u vidu da je tužiočev otac preminuo pre stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji, to se kao pravna posledica rehabilitacije koja je propisana članom 3. tog zakona ne može smatrati da je rehabilitovano lice za života steklo imovinsko pravo na naknadu materijalne štete pa stoga to pravo ne ulazi u njegovu zaostavštinu niti može da bude predmet nasleđivanja. To pravo bi moglo da bude predmet nasleđivanja jedino u slučaju da je posebnim propisom ili posebnom odredbom Zakona o rehabilitaciji propisano da se po stupanju navedenog zakona i po pravnosnažnosti rešenja o rehabilitaciji pravo na naknadu štete smatra imovinskim pravom rehabilitovanog lica i da ulazi u njegovu zaostavštinu i da može biti predmet nasleđivanja. Kako to nije slučaj, to ni pravo na naknadu materijalne pa ni pravo na naknadu nematerijalne štete u vidu rehabilitacionog obeštećenja ne pripada tužiocu jer on ne spada u krug lica iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji.

Kako se ni ostalim revizijskim navodima ne dovodi u sumnju pravilnost pobijane presude Vrhovni kasacioni sud je odbio kao neosnovanu reviziju tužioca i odlučio kao u izreci primenom člana 414. stav 1. ZPP.

Predsednik veća - sudija

Vesna Popović,s.r.