Presudom Višeg suda u Čačku Gžrr 434/21 od 02.06.2022. godine, stavom prvim izreke, preinačena je prvostepena presuda, u usvajajućem delu, tako što je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev, odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove prvostepenog postupka i obavezana tužilja da tuženoj naknadi troškove žalbenog postupka u iznosu od 12.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj, u smislu odredbe člana 404. Zakona o parničnom postupku.

Po oceni Vrhovnog suda, ispunjeni su uslovi za odlučivanje o reviziji tužilje kao o izuzetno dozvoljenoj, u smislu člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS", br. 72/2011…10/2023, u daljem tekstu: ZPP) radi usaglašavanja prakse domaćih sudova u sporovima za naknadu imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku sa odlukama Evropskog suda za ljudska prava i odlukama Ustavnog suda donetih u postupku po ustavnim žalbama poverilaca novčanih potraživanja iz radnog odnosa sa dužnicima protiv kojih se vodi izvršni postupak u kojem je utvrđena povreda prava tužioca na suđenje u razumnom roku (odluke Už 807/2015 od 11.01.2018. godine; Už 8232/2015 od 24.11.2016. godine; Už 8104/2015 od 30.06.2016. godine).

Iz navedenih razloga je, na osnovu člana 404. ZPP, odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužilje osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je, kao izvršni poverilac 16.07.2009. godine podnela predlog za izvršenje protiv izvršnih dužnika „Fabrike reznog alata - FRA“ a.d. Čačak, FRA „Alat za obradu rupe“ d.o.o. Čačak, FRA „Alat i pribori“ d.o.o. Čačak, FRA „Spiralne burgije“ d.o.o. Čačak, FRA „Alat za spoljni navoj“ d.o.o. Čačak, FRA „Alat za unutrašnji navoj“ d.o.o. Čačak, FRA „Proizvodnja mašina“ d.o.o. Čačak i FRA „Termička obrada“ d.o.o. Čačak, radi naplate novčanog potraživanja iz radnog odnosa - zarade, naknade zarade i troškova parničnog i izvršnog postupka, na osnovu pravnosnažne i izvršne presude Opštinskog suda u Čačku P1 42/2009 od 16.04.2009. godine, plenidbom novčanih sredstava sa računa izvršnih dužnika i prenosom istih na račun izvršnog poverioca. Predloženo izvršenje određeno je rešenjem o izvršenju Opštinskog suda u Čačku I 1101/09 od 07.09.2009. godine koje je dostavljeno Narodnoj banci Srbije radi sprovođenja izvršenja, ali nije sprovedeno, jer na računu izvršnih dužnika nije bilo dovoljno novčanih sredstava. Izveštaj NBS dostaljen je punomoćniku izvršnog poverioca 07.12.2009. godine sa nalogom da se izjasni u pogledu promene sredstva izvršenja. Punomoćnik izvršnog poverioca nije postupio po nalogu suda pa je spis arhiviran 01.03.2010. godine. Podneskom od 05.04.2018. godine punomoćnik izvršnog poverioca je predložio da se postupak nastavi. Rešenjem Osnovnog suda u Čačku I 562/18 od 11.04.2018. godine utvrđen je prekid postupka izvršenja u odnosu na izvršne dužnike FRA „Alat za obradu rupe“ d.o.o. Čačak, FRA „Alat i pribori“ d.o.o. Čačak, FRA „Spiralne burgije“ d.o.o. Čačak, FRA „Alat za spoljni navoj“ d.o.o. Čačak, FRA „Alat za unutrašnji navoj“ d.o.o. Čačak, FRA „Proizvodnja mašina“ d.o.o. Čačak i FRA „Termička obrada“ d.o.o. Čačak, jer su prestali da postoje kao pravna lica. Podneskom od 09.08.2019. godine punomoćnik izvršnog poverioca je predožio promenu sredstva izvršenja, tako da se izvršenje, umesto na novčanim sredstvima izvršnih dužnika, sprovede na pokretnim stvarima izršnih dužnika. O navedenom predlogu nije odlučeno. Podneskom od 27.11.2019. godine punomoćnik izvršnog poverioca je označio kao izvršnog dužnika „Fabriku reznih alata - FRA“ a.d. iz Čačka, kao pravnog sledbenika izvršnih dužnika koji su prestali da postoje. Zaključkom od 16.03.2020. godine određeno je da će se nastaviti sprovođenje izvršenja pred javnim izvršiteljem, nakon čega je zaključom predsednika suda od 05.06.2020. godine za javnog izvršitelja određena Milanka Savić iz ..., kojoj su 26.06.2020. godine dostavljeni spisi na sporovođenje, a koja nije preduzela ni jednu izvršnu radnju osim što je 30.06.2020. godine donet zaključak o predujmu na ime naknade za rad izvršitelja.

Pravnosnažnim rešenjem Osnovnog suda u Čačku R4 I 212/18 od 10.07.2018. godine usvojen je prigovor tužilje i utvrđeno da joj je u izvršnom postupku I 562/18 povređeno pravo na suđenje u razumnom roku i naloženo postupajućem sudiji da preduzme sve mere kako bi se izvršni postupak okončao u roku ne dužem od četiri meseca. Izvršni postupak je i dalje u toku, a tužilja svoje potraživanje nije ni delimično naplatila.

Na dan donošenja presude Opštinskog suda u Čačku P1 42/2009 od 16.04.2009. godine „Fabrika reznih alata - FRA“ a.d. iz Čačka je bilo društvo sa većinskim društvenim odnosno državnim kapitalom. Akcijski fond RS je 2009. godine sa svojim akcijama imao učešće od 40,3251% u kapitalu matičnog društva, a PIO fond RS učešće od 9,7909%, a većinski društveni odnosno državni kapital je postojao i u vreme podnošenja predloga za izvršenje na osnovu navedene presude kao izvršne isprave i donošenja rešenja o izvršenju.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenom materijalnog prava iz člana 32. stav 1, 35. stav 2, 58. stav 1. Ustava Republike Srbije , člana 6. stav 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, člana 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, čl. 31. i 32. Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku i člana 172. ZOO ocenio osnovanim zahtev tužilje za naknadu imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u izvršnom postupku pred Osnovnim sudom u Čačku I 562/18 (ranije Opštinski sud u Čačku I 1101/09) u visini neisplaćenog potraživanja zarade, naknade zarade, troškova parničnog i izvršnog postupka, radi čije naplate je određeno izvršenje rešenjem o izvršenju Opštinskog suda u Čačku I 1101/09 od 07.09.2009. godine. Po stanovištu tog suda, donošenjem rešenja kojim je utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku ispunjen je materijalno-pravni uslov za podnošenje tužbe radi naknade materijalne štete protiv tužene države, čija odgovornost za štetu je objektivna.

Drugostepni sud je preinačio prvostepenu presudu i tužbeni zahtev odbio kao neosnovan. Prema datim razlozima, naknada imovinske štete proistekle iz povrede prava na suđenje u razumnom roku nije satisfakcija, već naknada stvarno pretrpljene materijalne štete, pa iako je tužilji zbog dugog trajanja izvršnog postupka, koji nije pravnosnažno okončan, rešenjem Osnovnog suda u Čačku R4I 212/2018 od 10.07.2018. godine utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku, tužilja nije dokazala uzročno-posledičnu vezu između štete čiju naknadu traži i nedelotvornog sudskog postupka, odnosno da je usled povrede prava na suđenje u razumnom roku pretrpela imovinsku štetu i da je ona posledica neadekvatnog postupanja organa tužene za okončanje tog postupka. Tužilja nije dokazala da je izvršni dužnik u vreme pokretanja izvršnog postupka imao dovoljno sredstava u svojoj imovini i da je, poštujući redosled isplate, mogla naplatiti svoje potraživanje da je izvršni sud efikasno postupao i preduzimao delotvorne radnje propisane zakonom, tim pre što je tužilja u predlogu za izvršenje predložila samo jedno sredstvo izvršenja (prenos novčanih sredstava sa računa izvršnih dužnika na račun izvršnog poverioca), koje sud po službenoj dužnosti nije mogao da menja, a koje je tužilja promenila nakon 10 godina od pokretanja izvršnog postupka.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se revizijom tužilje ukazuje da je drugostepeni sud pogrešno primenio materijalno pravo.

Tužilja je donošenjem rešenja kojim je usvojen njen prigovor za ubrzanje izvršnog postupka, saglasno članu 22. Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku stekla pravo na pravično zadovoljenje i pravo da u skladu sa članom 31. stav 1. tog zakona podnese tužbu protiv tužene države za naknadu imovinske štete. Prema članu 31. stav 3. navedenog Zakona, odgovornost tužene Republike Srbije za imovinsku štetu izazvanu povredom prava na suđenje u razumnom roku je objektivna. Objektivna odgovornost za štetu zasniva se na postojanju uzročno-posledične veze između nastale štete i povrede prava na suđenje u razumnom roku.

Evropski sud za ljudska prava je u predmetima u odnosu na Republiku Srbiju izrazio stav da za neisplaćena potraživanja zaposlenih prema društvenim preduzećima i preduzećima sa pretežnim društvenim kapitalom, kao subjekata pod kontrolom države, dosuđena pravnosnažnom sudskom odlukom koja su u izvršnom postupku ostala nenaplaćena duži vremenski period, odgovara Republika Srbija, iz sopstvenih sredstava. Presudama donetim u takvim predmetima Republika Srbija je obavezana da iz sopstvenih sredstava, u roku od tri meseca od njihove pravnosnažnosti, isplati podnosiocima predstavke iznose koji su im dosuđeni pravnosnažnim presudama domaćih sudova I Ustavni sud je, uvažavajući praksu međunarodnih institucija za zaštitu ljudskih prava, odlukama kojima je usvajao ustavnu žalbu zbog povrede prava na imovinu iz člana 58. Ustava Republike Srbije usled nesprovođenja rešenja o izvršenju - prinudne naplate novčanog potraživanja iz radnog odnosa od preduzeća sa većinskim društvenim kapitalom, utvrđivao pravo nosioca ustavne žalbe na naknadu materijalne štete u visini iznosa opredeljenih rešenjem o izvršenju, umanjene za eventualno naplaćene iznose po tom osnovu. Takav stav prihvatio je i revizijski sud u pravnom zaključku od 12.01.2019. godine o odgovornosti Republike Srbije za naknadu materijalne štete zbog neizvršenja pravnosnažnih sudskih odluka o novčanim potraživanjima iz radnog odnosa od preduzeća sa većinskim društvenim ili državnim kapitalom, uz prethodno utvrđenu povredu prava na suđenje u razumnom roku.

U konkretnom slučaju, tužilji je pravnosnažnom i izvršnom presudom Opštinskog suda u Čačku P1 42/2009 od 16.04.2009. godine priznato potraživanje iz radnog odnosa prema preduzeću sa većinskim društvenim (državnim) kapitalom. Izvršni postupak, koji je hitan, započeo je 2009. godine, a nije završen ni nakon utvrđenja 2018. godine da je tužilji u izvršnom postupku povređeno pravo na suđenje u razumnom roku i naloženo sudiji u roku n dužem od 4 meseca preuzme sve potrebne radnje da bi se pristupilo okončanju izvršnog postupka. Iz navedenog proizlazi da organi tužene nisu preduzeli neophodne mere da se potraživanje tužilje prema izvršnom dužniku namiri, pa se ne može prihvatiti kao pravilan zaključak drugostepenog suda da nije dokazana uzročno-posledična veza između štete koju tužilja trpi i neadekvatnog postupanja organa tužene u izvršnom postupku, odnosno da postoji krivica tužilje za neizvršenje pravnosnažne i izvršne presude odnosno naplate potraživanja iz radnog odnosa.

Po oceni Vrhovnog suda, propust izvršnog suda u predmetu Osnovnog suda u Čačku I 562/18 (ranije Opštinski sud u Čačku I 1101/09) da izvrši presudu Opštinskog suda u Čačku P1 42/2009 od 16.04.2009. godine, radi naplate novčanog potraživanja iz radnog odnosa tužilje, kao izvršnog poverioca, protiv izvršnih dužnika, predstavlja povredu prava tužilje na suđenje u razumnom roku, koja povreda je utvrđena, u postupku koji je prethodio ovom, pravnosnažnim rešenjem Osnovnog suda u Čačku R4 I 212/18 od 10.07.2018. godine. Tužena odgovara za dugove preduzeća sa većinskim društvenim (državnim) kapitalom, kakvo je preduzeće „Fabrika reznih alata - FRA“ a.d. iz Čačka, pravni sledbenik izvršnih dužnika, u odnosu na koje tužilja ima novčano potraživanje iz radnog odnosa utvrđeno pravnosnažnom i izvršnom sudskom odlukom. Odgovornost tužene za naknadu imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku je objektivne prirode i proizlazi iz obaveze organa tužene da, u vršenju svojih funkcija, preduzme sve neophodne mere da obezbedi izvršenje pravnosnažne i izvršne presude, što u konkretnom slučaju organi tužene nisu učinili, pa tužilja ni nakon dugogodišnjeg trajanja izvršnog postupka nije naplatila svoje potraživanje iz radnog odnosa. Povreda prava na suđenje u razumnom roku uzrokovala je štetu koju tužilja trpi, pa tužilji usled pretrpljene povrede pripada pravo na naknadu imovinske štete, u visini potraživanja utvrđenog pravnosnažnom i izvršnom ispravom, sa troškovima parničnog i izvršnog postupka, kako je to pravilno ocenio prvostepeni sud. Na taj način tužilji će biti nadoknađena materijalna šteta u skladu sa pravilom sadržanim u članu 185. Zakona o obligacionim odnosima i njeno imovno stanje biti dovedeno u položaj u kojem bi se nalazilo da je izvršni postupak okončan isplatom dosuđenog novčanog potraživanja u razumnom roku.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 416. stav 1.ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Tužilji, prema uspehu u revizijskom postupku, primenom odredbi čl. 153, 154. i 163. ZPP, pripada pravo na naknadu troškova revizijskog postupka u ukupnom iznosu od 79.567,20 dinara i to za sastav revizije u iznosu od 18.000,00 dinara, kao i za sudsku taksu na reviziju u iznosu od 24.626,88 dinara, što ukupno iznosi 36.940,32 dinara, prema važećoj Tarifi o nagradama i naknadama troškova za rad advokata i Taksenoj tarifi iz Zakona o sudskim taksama.

Zbog navedenog primenom člana 165. stav 2. ZPP odlučeno je kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća - sudija

Vesna Subić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić