Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tuženi AA i BB, oboje iz ..., su roditelji maloletne VV (rođena ...2006. godine). Presudom Osnovnog suda u Leskovcu P2 27/20 od 02.03.2020. godine, njihova maloletna kćerka je poverena ocu na samostalno vršenje roditeljskog prava. Kćerka tuženih se nalazi u statusu deteta bez adekvatnog roditeljskog staranja zbog zanemarivanja, psihičkog i povremenog fizičkog zlostavljanja od strane oca, koji se neposredno starao o njoj sve do juna 2020. godine i napuštanja od strane majke kada je bila uzrasta od 2 do 3 godine. Početkom 2020. godine, otac i brat su nad maloletnom VV izvršili krivično delo nasilje u porodici, primenjujući fizičku silu i verbalne pretnje. Za navedeno delo osuđeni su kaznom zatvora presudom Osnovnog suda u Leskovcu K 69/21 od 03.08.2021. godine, koja je potvrđena presudom Apelacionog suda u Nišu Kž1 911/21 od 22.12.2021. godine. Nakon ovog događaja, maloletna VV se sama obratila Centru za socijalni rad sa zahtevom za smeštaj u hraniteljsku porodicu, pa je centar doneo rešenje od 15.06.2020. godine, kojim ju je smestio u hraniteljsku porodicu, dok joj je rešenjem od 16.06.2020. godine postavio privremenog staratelja, čiju dužnost obavlja hranitelj GG iz ... . Prema izveštajima Centra za socijalni rad Leskovac (od 19.01.2020. godine i 26.07.2022. godine, sa izjašnjenjem na primedbe tuženih od 08.11.2022. godine) stekli su se uslovi za potpuno lišenje roditeljskog prava oba tužena u odnosu na maloletnu VV, s obzirom na to da nemaju kapaciteta da odgovorno obavljaju roditeljsku dužnost, niti da pravilno vaspitavaju i usmeravaju dete, da otac nije ostvario ni jedan kontakt sa maloletnim detetom nakon njenog smeštaja u hraniteljsku porodicu, dok je kontakt majke i deteta bio nekvalitetne prirode i bez razmene emocija. Tužena BB je nakon napuštanja maloletne VV povremeno doprinosila njenom izdržavanju. U poslednjem razgovoru u prostorijama Centra za socijalni rad, maloletna VV je izjavila da se trenutno oseća bezbrižno i spokojno i da aktuelno ne želi da se vraća u porodicu oca.

Polazeći od ovako utvrđenog stanja, nižestepeni sudovi su primenom materijalnog prava iz odredaba člana 6. stav 1., člana 12. stav 1. i člana 81. stav 1. i stav 3. tačke 3. i 5. u vezi člana 60. Porodičnog zakona, usvojili tužbeni zahteva za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženih u odnosu na njihovu maloletnu ćerku. Pri tome, drugostepeni sud je u pobijanoj odluci, prihvatajući u svemu pravnu argumentaciju prvostepenog suda, dao jasne, potpune i pravilne razloge koje prihvata i revizijski sud.

Prema Porodičnom zakonu svako je dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta (član 6. stav 1.); država ima obavezu da preduzima sve potrebne mere za zaštitu deteta od zanemarivanja, od fizičkog, seksualnog i emocionalnog zlostavljanja te od svake vrste eksploatacije (stav 2.); država ima obavezu da poštuje, štiti i unapređuje prava deteta (stav 3.). Roditeljsko pravo pripada majci i ocu zajedno (član 7. stav 1.). Zabranjena je zloupoteba roditeljskog prava (član 7. stav 1.). Poslove zaštite porodice, pomoći porodici, starateljstva, u smislu ovog zakona, vrši Centar za socijalni rad kao organ starateljstva (član 12. stav 1.); Dete ima pravo da živi sa roditeljima i pravo da se roditelji o njemu staraju pre svih drugih (član 60. stav 1.); Pravo deteta da živi sa roditeljima može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (stav 2.); Sud može doneti odluku o odvajanju deteta od roditelja ako postoji razlozi da se roditelj potpuno ili delimično liši roditeljskog prava ili u slučaju nasilja u porodici (stav 3.).

Porodični zakon propisuje da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava (član 81. stav 1.). Roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava: ako je napustio dete (stav 3. tačka 1.); ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi (stav 3. tačka 3.) i ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava (stav 3. tačka 5.). Sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelja svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete (stav 4.).

Prema odredbi člana 264. stav 2. Porodičnog zakona, tužbu za lišenje roditeljskog prava, kao jednu od tužbi za zaštitu prava deteta (član 263. stavovi 1. i 2.) mogu podneti: dete, drugi roditelj, javni tužilac i organ starateljstva. Pravo i dužnost da obaveste javnog tužioca ili organ starateljstva o razlozima za lišenje roditeljskog prava imaju sve dečije, zdravstvene i obrazovne ustanove ili ustanove socijalne zaštite, pravosudni i drugi državni organi, udruženja i građani (stav 4.). U sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta (član 266. stav 1.). Ako sud utvrdi da u sporu za zaštitu prava deteta ili u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava stranka dete koje je sposobno da formira svoje mišljenje, dužan je shodno stavu 3. ovog člana : 1) da se stara da dete blagovremeno dobije sva obaveštenja koja su mu potrebna; 2) da dozvoli detetu da neposredno izrazi svoje mišljenje i da mišljenju deteta posveti dužnu pažnju u skladu sa godinama i zrelošću deteta; 3) da mišljenje deteta utvrdi na način i na mestu koji je u skladu sa njegovim godinama i zrelošću, osim ako bi to očigledno bilo u suprotnosti sa najboljim interesom deteta. Pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili u vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima (član 270.).

Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a u svakom slučaju elementi za procenu najboljeg interesa deteta obuhvataju između ostalog mišljenje deteta, očuvanje porodične sredine i održavanje odnosa, ali i zdravlje, briga, zaštita i sigurnost deteta. Saglasno odredbama Porodičnog zakona i odgovarajućim normama međunarodnog prava, pre svega Konvencijom o pravima deteta, svako dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih uslova za pravilan rast i razvoj, pravo na obrazovanje u skladu sa sposobnostima, željama i sklonostima, pravo na odmor i slobodno vreme, kao i na igru i rekreaciju koja odgovara njegovom uzrastu, i ova prava deteta su u korelaciji sa obavezama roditelja da mu, u skladu sa svojim mogućnostima, obezbede uslove za ostvarivanje tih prava.

Suprotno navodima revizije, Vrhovni sud nalazi da su nižestepeni sudovi odluku o potpunom lišenju roditeljskog prava tuženih u odnosu na njihovu maloletnu ćerku doneli rukovodeći se pre svega najboljim interesom deteta, a ne željom tuženih da vrše roditeljsko pravo. U konkretnom slučaju, pre donošenja odluke o potpunom lišenju roditeljskog prava, saslušani su tuženi (koji nisu sporili u svojim iskazima da nije bilo kontakta sa njihovom maloletnom ćerkom nakon stavljanja pod starateljsto, odnosno da nije bilo adekvatnog kontakta pravdajući se neukošću), pribavljeno je mišljenje maloletnog deteta stranaka (posredstvom Centra za socijalni rad) shodno članu 266. Porodičnog zakona, (tada uzrasta od 15 godina) koje se izjasnilo da se trenutno oseća bezbrižno i spokojno i da ne želi da se vraća u porodicu oca, pribavljen je nalaz i stručno mišljenje nadležnog organa starateljstva shodno članu 270. ovog zakona (prema mestu prebivališta roditelja i maloletnog deteta), pouzdano su utvrđene sve relevantne činjenice u pogledu podobnosti tuženih da vrše roditeljsko pravo.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja prema kojem tuženi kao roditelji nemaju kapaciteta da odgovorno obavljaju roditeljsku dužnost, niti da pravilno vaspitavaju i usmeravaju dete, da je otac osuđen presudom Osnovnog suda u Leskovcu K 69/21 od 03.08.2021. godine (pravnosnažana 22.12.2021. godine) zbog krivičnog dela nasilja u porodici izvršenog upravo prema maloletnoj kćerki početkom 2020. godine (primena fizičke sile i verbalnih pretnji), koja se zbog takvog ponašanja oca (ali i brata) sa kojim je živela od rođenja, sama obratila Centru za socijalni rad radi zaštite, da otac nakon njenog smeštanja u hraniteljsku porodicu nije ostvario ni jedan kontakt sa njom, a da je majka napustila maloletnu kćerku u uzrastu kada je imala 2 do 3 godine, da se o o njoj od tada nije adekvatno starala, niti je preuzela staranje o njoj još od njene treće godine života, osim povremenih novčanih davanja, da nakon smešataja maloletne kćerke stranaka u hraniteljsku porodicu kontakt između nje i majke bio nekvalitetne prirode i bez razmena emocija, što sve zajedno potvrđuje odsustvo elementarne brige tuženih za svoje maloletno dete, pravilno su nižestepeni sudovi zaključili da se ovakvo ponašanje tuženih može smatrati grubim zanemarivanjem dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, ocenivši da su ispunjeni uslovi da oba tužena budu potpuno lišena roditeljskog prava propisanih članom 81. stav 1. i stav 3. tačke 3. i 5. Porodičnog zakona. U odnosu na tuženu, po oceni Vrhovnog suda, imajući u vidu uzrast u kome je bila maloletna kćerka stranaka u vreme kada je majka napustila (2-3 godine) stiču se i elementi grubog zanemarivanja dužnosti iz sadržine roditeljskog prava iz član 81. stav 3. tačka 1. Porodičnog zakona (napuštanje deteta).

Iz navedenih razloha Vrhovni sud je primenom člana 414. ZPP odlučio kao u izreci ove presude.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić