Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 158/24 od 20.03.2024. godine, stavom prvim izreke, žalba tužilje je odbijena i prvostepena presuda je potvrđena. Stavom drugim izreke, zahtev tužilje za naknadu troškova žalbenog postupka je odbijen.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, ... 87/18), te je utvrdio da je revizija tužilje osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, parnične stranke su bivši vanbračni partneri, u čijoj zajednici je ...2021. godine rođeno njihovo zajedničko maloletno dete VV. Vanbračna zajednica okončana je nakon porođaja tužilje, pošto se tužilja nije vratila u porodičnu kuću tuženog gde je sa istim do tada živela, već je iz porodilišta otišla u kuću svojih roditelja u neposrednoj blizini, gde i dalje stanuje sa maloletnom kćerkom u odnosu na koju vrši roditeljsko pravo prema pravnosnažnoj presudi Osnovnog suda u Rumi P2 246/22 od 10.10.2022. godine. Ovom pravnosnažnom presudom, s obzirom da je maloletna VV poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, predviđeno je da se lični odnosi maloletnog deteta sa ocem održavaju svakog dana po dva sata u periodu od 16,00 do 18,00 časova, na taj način što bi otac preuzimao maloletno dete na adresi majke, te potom na istom mestu je vraćao. Međutim, s obzirom da je od donošenja ove presude tuženi samo jedanput uspostavio kontakt sa maloletnim detetom (uz obrazloženje da nije mogao da viđa kćerku zbog obaveza na poslu), ta da je nakon toga dete bilo uznemireno, kao i da su kontakt ostvarili još nekoliko puta nakon pokretanja ovog postupka, predlog tužilje bio je da se kontakti odvijaju uz njeno obavezno prisustvo, vikendima u prepodnevnim časovima, dok tuženi najpre nije želeo izmenu odluke, iako kontakt sa detetom nije mogao da ostvaruje s obzirom da je radio u vremenu kada je određeno da se viđaju, ali nakon što je promenio posao i radno vreme, saglasio se da to bude vikendima, ali u poslepodnevnim časovima, izričito odbijajući mogućnost da to bude u tužiljinom prisustvu, pošto mu tužilja neprekidno šalje poruke uznemiravajuće sadržine u kojima mu prebacuje i zadire u njegov privatan život.

Prema mišljenju organa starateljstva, model održavanja ličnih odnosa maloletne VV sa ocem moguće je urediti tako što bi se u početnom periodu od nekoliko meseci, kontakti odvijali svakog vikenda u prisustvu majke, a potom bi se taj model mogao proširiti i na još neke dane u nedelji i bez prisustva majke, ali tek pošto dete sa ocem uspostavi bliske odnose poverenja.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da su ispunjeni uslovi za izmenu prethodne odluke o održavanju ličnih odnosa maloletne VV sa ocem, zbog čega je, s obzirom da je prihvaćeno mišljenje Centra za socijalni rad o tome da odnosi treba da se održavaju vikendima i u prisustvu majke do uspostavljanja odnosa bliskosti i poverenja između deteta i oca, a uzimajući u obzir i vreme koje odgovara tuženom zbog posla, određeno da se lični odnosi održavaju svakog vikenda uz obavezno prisustvo majke u periodu od 17,00 do 19,00 odnosno 16,00 do 18,00 časova, u zavisnosti od vremenskih prilika i dogovora roditelja o mestu održavanja odnosa, uz određenje da će sa njima provoditi vreme u prostoru prilagođenom vremenskim uslovima, a u odsustvu dogovora tuženi će dete preuzimati u parkiću koji se nalazi u neposrednoj blizini njihovih kuća, te će je shodno vremenskim uslovima voditi u igraonicu ili u šetnju po parkiću, kako bi kvalitetno proveli vreme, a nakon četiri meseca počev od pravnosnažnosti presude, u istim terminima, ali bez prisustva majke, te svaki drugi Uskrs, Božić, kao i za dan krsne slave oca.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se revizijom tužilje ukazuje da je odluka o izmeni načina održavanja ličnih odnosa doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Pravni položaj roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo i sa kojim dete ne živi, uređen je Porodičnim zakonom (član 61. i 78. Porodičnog zakona), kao i Konvencijom Ujedinjenih Nacija o pravima deteta, s obzirom da je za pravilan razvoj deteta i njegovo formiranje u zrelu i stabilnu ličnost neophodno prisustvo oba roditelja, na koji način i sam roditelj sa kojim dete ne živi ostvaruje jedan važan deo sadržine svog roditljskog prava. Kao i kada je reč o vršenju roditeljskog prava uopšte, sporazum roditelja o načinu vršenja ovog prava i dužnosti uvek je najbolji. Međutim, u nedostatku roditeljskog sporazuma, o načinu održavanja ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete živi, odlučuje sud. U postupku u sporu za vršenje roditeljskog prava u kojem se odlučuje o održavanju ličnih odnosa maloletnog deteta sa roditeljem sa kojim ne živi, nezavisno od postavljenog zahteva, sud ne uređuje odnose bivših bračnih ili vanbračnih partnera, odnosno roditelja, tako da se model održavanja ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi ne može određivati formulacijom koja bi upućivala da se odlukom uređuju i međusobni odnosi roditelja, odnosno iz koje bi proizlazilo da su roditelji u obavezi da provode zajedničko vreme.

Sud u ovom sporu odluku donosi rukovodeći se uvek najboljim interesom deteta, što je propisano kao dužnost suda, ali i drugih (kolizijskog staratelja, privremenog zastupnika, i drugih organa koji vode postupke ako se ti postupci odnose i na prava deteta), sve ovo saglasno odredbama članova 267. i 268. Porodičnog zakona. Upravo iz tih razloga, pre donošenja odluke o vršenju roditeljskog prava, saglasno odredbi člana 270. PZ, sud ima dužnost da zatraži nalaz i stručno mišljenje o pitanjima o kojima treba da odluči, i to od organa starateljstava, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. U tom smislu, prvostepeni sud pribavio je mišljenje organa starateljstva, prema kojem je, s obzirom da dete nije imalo česte kontakte sa ocem od rođenja, moguće urediti viđanje na taj način što bi se u početom periodu od nekoliko meseci, kontakti odvijali svakog vikenda u prisustvu majke, a nakon tog perioda bi se model mogao proširiti na još neke dane u nedelji, bez prisustva majke, ali tek pošto dete sa ocem uspostavi bliske odnose poverenja. Obrazlažući svoje mišljenje, voditelj slučaja u svom iskazu je naveo da je predloženo da period tokom kojeg bi se kontakti održavali u prisustvu majke traje nekoliko meseci bez preciznog određenja perioda, zbog toga što sami roditelji treba da se izjasne o tome koliko je tačno potrebno da protekne vremena.

Tokom postupka prvostepeni sud rešenjem od 20.02.2023. godine odredio je privremenu meru kojom je do pravnosnažnog okončanja postupka ustanovio privremeni model održavanja ličnih odnosa maloletne VV sa ocem, i to svake subote i nedelje u prepodnevnim satima uz obavezno prisustvo majke. Međutim, prema saglasnim izjavama parničnih stranaka kontakt maloletnog deteta sa ocem nije se uspostavio po ovom modelu, s obzirom da tuženi odbija kontakt sa tužiljom zbog poruka koje dobija od nje putem telefona, koje zadiru u njegovu privatnost. Prema tome, ne samo da nije bilo saglasnosti roditelja u smislu vremenskog određenja perioda prilagođavanja, već je otac tokom postupka bio izričit u tome da sa ćerkom neće održavati odnose u prisustvu majke, i po modelu ustanovljenom privremenom merom nije se ponašao, što je potvrdila i tužilja.

U situaciji kada se odnos između maloletnog deteta i oca nije uspostavio tokom trajanja postupka po modelu određenom privremenom merom, koji je podrazumevao obavezno prisustvo majke, bez obzira na razloge za to i opravdanost istih, odluka kojom se uređuju lični odnosi na način da predviđa period prilagođavanja deteta na prisustvo oca i uspostavljanje bliskih odnosa u prisustvu majke u trajanju od četiri meseca od pravnosnažnosti, iako je već u vreme donošenja odluke jasno da tuženi neće viđati dete u tom periodu od četiri meseca, te da neće na ovaj način doći do zbližavanja tuženog sa kćerkom, nikako ne može predstavljati model koji je u najboljem interesu maloletne VV.

Zbog toga je Vrhovni sud ukinuo nižestepene presude i predmet vratio prvostepenom sudu kako bi utvrdio model održavanja ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem koji je u najboljem interesu maloletnog deteta. Pri tom će imati u vidu da se tuženi, iako je bez svake sumnje najbolji interes maloletnog deteta da međusobni odnosi roditelja budu takvi da oni oko svih bitnih pitanja vezanih za maloletno dete međusobno sarađuju i komuniciraju (što je moguće samo pod uslovom da razdvoje parterski konflikt od roditeljske uloge), odlukom o održavanju ličnih odnosa sa maloletnim detetom nikako ne može prinuditi da održava kontakte i sa tužiljom ako to ne želi, te da je u toj situaciji nužno pronaći model koji će imati isti efekat, a to je da se tuženi zbliži sa kćerkom i zadobije njeno poverenje jer je to u njenom najboljem interesu, a koji model ne bi podrazumevao obavezno prisustvo majke deteta. Zbog toga će razmotriti mogućnost, koristeći pomoć i stručno mišljenja organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje, a rukovodeći se istražnim načelom saglasno odredbi člana 205. Porodičnog zakona, da do uspostavljanja bliskih odnosa deteta sa ocem, kao i odnosa poverenja, odnos maloletnog deteta sa ocem uredi tako da se kontakti odvijaju u konktrolisanim uslovima ( u Centru za socijalni rad) ili u prisustvu osobe koju roditelji zajednički i sporazumno odrede kao osobu od poverenja koja je i sa detetom takav odnos uspostavila, ali i na drugi način za koji se eventualno zaključi da je u najboljem interesu maloletnog deteta.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković