U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jelice Bojanić Kerkez, predsednika veća, Vesne Stanković i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., selo ..., čiji je punomoćnik Stevan Karastojković, advokat iz ..., Opština ..., protiv tužene Republike Srbije, Vlada Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Beograd, radi sticanja bez osnova, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 6419/21 od 25.01.2023. godine, u sednici veća održanoj dana 21.12.2023. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 6419/21 od 25.01.2023. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P 66421/20 od 01.06.2021. godine, obavezana je tužena da tužilji na ime sticanja bez osnova isplati iznos od 915.149,02 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 25.07.2011. godine do isplate, kao i da joj nadoknadi parnične troškove u iznosu od 2.100,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Tužilja je oslobođena plaćanja sudskih taksi.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 6419/21 od 25.01.2023. godine, preinačena je prvostepena presuda tako što je odbijen tužbeni zahtev navedene sadržine, te je tužilja obavezana da tuženoj na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 24.000,00 dinara i na ime troškova drugostepenog postupka iznos od 22.500,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila posebnu reviziju, radi ujednačavanja sudske prakse, razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa ili pravnih pitanja u interesu ravnopravnosti građana i potrebe novog tumačenja prava.

Revizija je dozvoljena po odredbi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 10/23), pa je Vrhovni sud ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP i utvrdio da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, sporno potraživanje predstavlja iznos koji je pravnosnažnom presudom od 22.03.2011. godine obavezano društveno preduzeće „Preševo“, kao poslodavac, da tužilji, zaposlenoj, isplati na ime naknade zarade. Poslodavac tužilje poslovao je sredstvima u društvenoj svojini. Tužilja je na osnovu označene pravnosnažne presude, kao izvršne isprave pokrenula izvršni postupak, koji je prekinut rešenjem Osnovnog suda u Bujanovcu I 2663/11 od 27.04.2012. godine, iz razloga što je rešenjem Privrednog suda u Leskovcu od 22.11.2011. godine otvoren stečajni postupak nad poslodavcem tužilje zbog trajnije nesposobnosti za plaćanje. Tim rešenjem konstatovano je da ne postoji pravni interes poverilaca i stečajnog dužnika za sprovođenje postupka, zaključen je stečajni postupak i konstatovano da imovina stečajnog dužnika nakon pravnosnažnosti rešenja prelazi u svojinu Republike Srbije. Na osnovu tog rešenja, poslodavac tužilje brisan je iz Registra privrednih subjekata dana 21.03.2012. godine. Izvršni postupak za namirenje potraživanja tužilje obustavljen je rešenjem Osnovnog suda u Bujanovcu I 2663/2011 od 23.04.2019. godine.

Prvostepeni sud sa polazištem na navedene činjenice i odluku Ustavnog suda broj 71/12 od 25.07.2012. godine, kojom su proglašene neustavnim odredbe člana 13. stav 3. i članova 150. – 154. Zakona o stečaju, usvaja postavljeni tužbeni zahtev. U razlozima ove odluke navodi se da je imovina poslodavca tužilje prešla na osnovu rešenja stečajnog suda od 22.12.2011. godine na tuženu državu, te tužilja zbog te odluke, za koju je kasnije otpao zakonski osnov, nije namirila svoje potraživanje iz radnog odnosa. Istovremeno, tužena je odgovorna za sprovođenje pravnosnažne i izvršne presude koju je tužilja ishodovala prema društvenom preduzeću u skladu sa članom 6. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, te člana 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava, kao i članova 58. i 22. stav 1. Ustava Republike Srbije.

Drugostepeni sud ne prihvata kao pravilnu primenu materijalnog prava, na kojoj je prvostepeni sud zasnovao odluku. Ovo iz razloga što nisu uzete u obzir odredbe članova 61. i 62. Zakona o Ustavnom sudu, po kojima predlog za izmenu konačnog ili pravnosnažnog pojedinačnog akta donetog na osnovu zakona ili drugog opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom može da se podnese u roku od šest meseci od dana objavljivanja odluke, ako dostavljanja pojedinačnog akta do podnošenja predloga ili inicijative za pokretanje postupka nije proteklo više od dve godine; a za slučaj utvrđenja da se izmenom pojedinačnog akta ne mogu otkloniti posledice nastale usled primene opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom, Ustavni sud može odrediti da se ove posledice otklone povraćajem u pređašnje stanje, naknadom štete ili na drugi način. U konkretnom slučaju, odluka Ustavnog suda kojom su kao neustavne kasirane odredbe člana 13. stav 3. i članova 150. – 154. Zakona o stečaju, na osnovu kojih je doneto sporno rešenje Privrednog suda, stupila je na snagu dana 25.07.2012. godine, nakon pravnosnažnosti rešenja stečajnog suda koja je nastupila dana 21.02.2012. godine. Retroaktivno dejstvo kasatorne odluke Ustavnog suda moglo je biti priznato samo izuzetno, pod uslovima koji su predviđeni zakonom i u postupku propisanom Zakonom o Ustavnom sudu, koji mora biti poštovan od strane redovnih sudova. Tužilja je propustila da podnese zahtev Privrednom sudu u Leskovcu za izmenu odluke od 22.12.2011. godine, pa je stoga neosnovan njen zahtev za otklanjanje štetnih posledica primene kasiranog opšteg akta u vidu obavezivanja tužene na isplatu iznosa dospelih potraživanja prema društvenom preduzeću. Osim toga, drugostepeni sud nalazi da tužena država nema obavezu naknade štete ni u smislu odredbe člana 58. stav 1. Ustava Republike Srbije zbog potpunog ili delimičnog neizvršenja pravnosnažnih i izvršnih sudskih odluka, pošto je pre rešenja Privrednog suda u Leskovcu od 22.12.2011. godine sproveden prethodni stečajni postupak u kome su pozivani poverioci i dužnici da prijave svoja potraživanja. Tužilja nije prijavila svoja potraživanja u stečajnom postupku, za šta je postojao zakonski osnov, što za nju nije predstavljao prekomerni, odnosno pojedinačni teret, pa kao zaposlena nema pravo da joj se dosudi iznos po spornom osnovu.

Po stanovištu Vrhovnog suda, pravilno je drugostepeni sud odlučio kada je postavljeni tužbeni zahtev odbio kao neosnovan.

Odlukom Ustavnog suda koja je objavljena u „Službenom glasniku RS“ br. 71/2012 od 25.07.2012. godine utvrđeno je da odredba člana 13. stav 3. u delu koji glasi „ako po pokriću nastalih troškova preostanu sredstva, ta sredstva se uplaćuju u budžet Republike Srbije“ i odredbe članova 150. – 154. Zakona o stečaju („Službeni glasnik RS“ br. 104/09) nisu u saglasnosti sa Ustavom. Iz obrazloženja ove odluke proizilazi da je razlog njenog donošenja taj što strankama u postupku stečaja nije omogućeno pravo raspravljanja, odnosno što se omogućava „prelaženje“ imovine stečajnog dužnika u svojinu države, pri čemu država ne odgovara za obaveze stečajnog dužnika, ali može stupiti na mesto stečajnog dužnika u parnici koja se vodi po njegovoj tužbi za naplatu potraživanja ili stvari, a da nije ispunjen ni jedan ustavni uslov za oduzimanje imovine predviđen odredbama člana 58. Ustava.

Činjenično je utvrđeno da je prekid izvršnog postupka za namirenje potraživanja tužilje prema poslodavcu određen 27.04.2012. godine i da je taj postupak obustavljen rešenjem suda od 23.04.2019. godine, na osnovu odredbi članova 76. stav 1. tačka 3. i stav 5. Zakona o izvršenju i obezbeđenju („Službeni glasnik RS“ br. 31/2011).

Po navodima revizije, izvršni postupak trajao je sedam godina i šest meseci, za koje vreme tužilja nije namirila svoje potraživanje, pa je stanovište tužilje da je obaveza prešla na državu u skladu sa presudama Kačapor i dr. protiv Srbije (predstavka broj 2269/06), Nikolić – Krstić protiv Srbije (predstavka broj 54195/07), Marinković protiv Srbije (predstavka broj 5353/11), Krndija i dr. protiv Srbije (predstavka broj 30723/09) i Knežević i dr. protiv Srbije (predstavka broj 54787/16).

Izneto stanovište u reviziji Vrhovni sud ne može prihvatiti. Naime, Zakon o izvršenju i obezbeđenju („Službeni glasnik RS“ br. 31/11 ... 109/2013), koji je važio u vreme vođenja izvršnog postupka, propisivao je da se izvršenje određuje i sprovodi na predlog i u korist lica koje u izvršnoj ispravi nije označeno kao izvršni poverilac, ako dokaže javnom ili u skladu sa zakonom overenom ispravom da je potraživanje na njega preneto, ili da je na njega na drugi način prešlo pre ili u toku postupka, a ako nije moguće, prenos ili prelaz potraživanja dokazuje se pravnosnažnom, odnosno konačnom odlukom donetom u parničnom, prekršajnom ili upravnom postupku (član 23. stav 1.); da se odredbe stava 1. shodno primenjuju u slučaju izvršenja protiv lica koje u izvršnoj ispravi nije označeno kao dužnik (član 23. stav 2.).

Tužilja nije pružila podatke da je tražila nastavak prekinutog postupka izvršenja prema Republici Srbiji, a na osnovu rešenja Privrednog suda u Leskovcu St 359/2011 od 22.12.2011. godine, na osnovu kog je izvršeno brisanje poslodavca tužilje iz Registra privrednih društava. Tužilja nije tražila ni da se utvrdi povreda prava na suđenje u razumnom roku u postupku izvršenja koji je po navodima revizije trajao 7 godina i 6 meseci, već je izvršni postupak obustavljen dana 23.04.2019. godine iz razloga što je izvršni dužnik ubrisan iz registra, a nema pravnog sledbenika.

Po Zaključku usvojenom na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda održanoj 02.11.2018. godine, Republika odgovara za materijalnu štetu nastalu zbog potpunog ili delimičnog neizvršenja pravnosnažnih i izvršnih sudskih odluka, odnosno u stečaju utvrđenih potraživanja zaposlenih iz radnog odnosa, koja su bez njihove krivice ostala neizvršena i u postupku stečaja vođenom nad stečajnim dužnikom sa većinskim društvenim ili državnim kapitalom, uz uslov da je prethodno utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku.

Pošto tužilja u konkretnom slučaju nije inicirala postupak za utvrđenje povrede prava na suđenje u razumnom roku u postupku izvršenja koji je trajao preko sedam godina, a taj postupak je obustavljen 2019. godine iz razloga što izvršni dužnik nema pravnog sledbenika, nema odgovornosti tužene Republike Srbije za spornu štetu.

Pravilno je odlučeno i o parničnim troškovima, na osnovu odredbi članova 165. stav 2, 153. stav 1. i 153. ZPP.

Iz iznetih razloga, na osnovu odredbe člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Jelica Bojanić Kerkez,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković