Republika Srbija
VRHOVNI SUD
Rev 17189/2024
17.10.2024. godina
Beograd
Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dobrile Strajina, predsednika veća, Dragane Mirosavljević i Gordane Komnenić, članova veća, u parnici tužilaca mlt. AA, koju zastupa privremeni staratelj BB i VV iz ..., čiji je punomoćnik Milina Dorić, advokat iz ..., protiv tužene GG iz ..., čiji je punomoćnik Slavko Pereski, advokat iz ..., radi zaštite od nasilja u porodici i lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 78/24 od 17.04.2024. godine, u sednici veća održanoj 17.10.2024. godine, doneo je
R E Š E NJ E
UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 78/24 od 17.04.2024. godine i presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1397/22 od 24.11.2023. godine i predmet VRAĆA prvostepenom sudu na ponovno suđenje.
O b r a z l o ž e nj e
Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1397/22 od 24.11.2023. godine, odbijen je kao neosnovan precizirani tužbeni zahtev da se tužena liši roditeljskog prava u odnosu na mlt. AA, da se zabrani tuženoj da se približava tužilji maloletnoj AA na udaljenosti manjoj od 100 metara, da se zabrani tuženoj da dalje uznemirava, tuče nogama, grebe noktima, udara po glavi, tuče štapom i vrši svako dalje nasilje fizičko i psihičko prema maloletnoj AA, da se zabrani tuženoj svaka dalja komunikacija sa maloletnom AA, da se maloletna AA poveri ocu VV na samostalno vršenje roditeljskog prava i obaveže tužena da snosi troškove postupka sa zakonskom zateznom kamatom od dana pravnosnažnosti. Predlog tužilje u pogledu određivanja privremene mere da se zabrani tuženoj da se približava maloletnoj AA na udaljenosti manjoj od 200 metara, da se zabrani tuženoj da dalje uznemirava, tuče, grebe, udara i vrši svako dalje nasilje prema maloletnoj AA, da se zabrani tuženoj svaka dalja komunikacija sa maloletnom AA, da se mlt. AA poveri ocu VV na samostalno vršenje roditeljskog prava, da privremena mera ostaje na snazi do pravnosnažnog okončanja postupka i da žalba na privremenu meru ne odlaže izvršenje, odbijen je. Obavezan je tužilac da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka u visini od 279.000,00 dinara.
Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 78/24 od 17.04.2024. godine, stavom prvim izreke, žalba tužioca je odbijena, a prvostepena presuda potvrđena. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova žalbenog postupka.
Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.
Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...10/23), Vrhovni sud je našao da je revizija osnovana.
U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti. Navodi revizije da je učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 9. ZPP nije propisana kao revizijski razlog u smislu člana 407. ZPP.
Prema utvrđenom činjeničnom stanju, mlt. AA je rođena ...2020. godine, tokom trajanja vanbračne zajednice VV i GG. Vanbračna zajednica je trajala do kraja 2020. godine. Maloletna AA živi sa majkom u kući na adresi u ... u ulici ... broj .. . Tužilac VV je od 19.11.2021. godine podnosio PS Temerin i CSR Temerin više obaveštenja sa sumnjom na zanemarivanje deteta AA od strane majke GG, sa konstatacijom ovih organa da ne postoje znakovi zanemarivanja maloletnog deteta od strane majke. Tužilac je 15.06.2022. godine u Domu zdravlja prijavio sumnju na zlostavljanje i zanemarivanje deteta, gde je dobio uput za Dečju bolnicu i tužilac je 17.06.2022. godine odveo dete u Dečju bolnicu, kojom prilikom je prema obaveštenju pedagoga Instituta bio izuzetno neprijatan, a dete traumatizovano i konstantno u plaču. Tužilac je 24.06.2022. godine ponovo bio na pregledu sa detetom i tražio uput za Dečju bolnicu, a u večernjim satima sa detetom došao u PS Temerin. Dežurni stručni radnik je po pozivu policijskog službenika izašao na intervenciju, ali razgovor sa detetom nije mogao biti obavljen. S obzirom da tužilac često odvodi dete na pregled u Dom zdravlja, tužena je pred Centrom za socijalni rad Temerin podnela zahtev za korektivni nadzor u odnosu na oca deteta. Tužena je u dva navrata podnela krivičnu prijavu za nasilje u porodici, 03.12.2021. i 25.02.2022. godine protiv VV. Tuženoj su od strane PS Temerin 14.09.2022. godine izrečene hitne mere privremene zabrane da kontaktira mlt. AA, a po prijavi VV za nasilje u porodici. Rešenjem Osnovnog suda u Novom Sadu NP 861/22 odbijen je predlog za produženje hitne mere, jer na osnovu prikupljenog ne proizlaze dokazi koji bi bili takvog kvaliteta da bi ukazivali da postoji neposredna opasnost od nasilja u porodici. Po isteku hitnih mera tužilac dete nije vratio majci zbog čega je naredbom OJT Novi Sad naloženo tužiocu da dete preda majci. Tužena se obratila Centru 19.09.2022. godine i navela da dete ima osip po koži i bubuljice, kao i modricu koja prolazi, a koji su nastali dok je boravila kod oca u toku više od dva dana. Centar za socijalni rad Temerin je ukazao na mogućnost postojanja produženih i nerešenih partnerskih konflikata, što može da se manifestuje preko deteta od strane oba roditelja i predloženo je psihijatrisko veštačenje oba roditelja. Prema nalazu i mišljenju veštaka i otac i majka su roditeljski podobni, s tim što je roditeljska motivisanost oca opterećena ličnim osujećenjima i nerazrešenim konfliktima na relaciji sa majkom deteta. Dete pokazuje potpuno prihvatanje oba roditelja. Maloletna AA boluje od kožnog oboljenja tipa atopijskog dermatitisa koje se ispoljava kroz crvenilo na koži, hrapavost i perutanje kože. Kod bebe se promene najčešće javljaju simetrično na licu, telu, rukama i nogama, s tim što je pelenska regija najčešće pošteđena. Konstatovane oguljotine kože mogle su nastati zbog češanja koje je uslovljeno kožnim oboljenjem, a ostale povrede u vidu krvnih podliva su nastale po opštem mehanizmu udara, sudara ili pada. Konkretan uzrok nastanka svake od povreda koje su navedene nije mogao biti utvrđen jer nema dokaza o konkretnom delovanju mehaničke sile.
Kod utvrđenog, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev jer predložene mere zaštite nasilja u porodici nisu opravdane i svrsishodne budući da iz izvedenih dokaza ne proizlazi da postoji rizik po bezbednost deteta u smislu člana 197. Porodičnog zakona, pa nije osnovan ni zahtev da se tužena kao majka shodno članu 81. Porodičnog zakona liši roditeljskog prava.
Po oceni Vrhovnog suda zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje je ostalo nepotpuno utvrđeno.
Prema članu 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta (Zakon o ratifikaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima deteta „Službeni list SFRJ“ – Međunarodni ugovori broj 15/90 i „Službeni list SRJ“ – Međunarodni ugovori broj 4/96 i 2/97) u svim aktivnostima koje se tiču dece, bez obzira da li ih preduzimaju javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela, najbolji interesi deteta biće od prvenstvenog značaja. Države članice se obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preduzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere (stav 2.). Ova obaveza je preuzeta članom 6. stav 1. Porodičnog zakona kojim je propisano da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta.
Roditeljsko pravo je izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. U sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta i odluka suda mora biti zasnovana na oceni najboljeg interesa deteta koji je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti u konkretnom slučaju. Pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima (član 270. Porodičnog zakona).
Prema članu 81. stav 1. Porodičnog zakona, roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava, pri čemu su u stavu drugom i trećem navedeni primeri zloupotrebe prava iz sadržine roditeljskog prava i grubog zanemarivanja dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. Prema članu 82. istog zakona roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava.
Nasilje u porodici definisano je članom 197. Porodičnog zakona, tako što je u stavu prvom određeno da se pod nasiljem u porodici podrazumeva ponašanje kojim jedan član porodice ugrožava telesni integritet, duševno zdravlje ili spokojstvo drugog člana porodice, dok su u stavu drugom navedeni karakteristični vidovi nasilja u porodici koji se u praksi najčešće ispoljavaju uz određenje da se nasiljem u porodici smatra svako drsko, bezobzirno i zlonamerno ponašanje koje jedan član porodice ispoljava prema drugom članu porodice. Prema članu 198. stav 1. tog zakona protiv člana porodice koji vrši nasilje može se odrediti jedna ili više mera zaštite od nasilja u porodici, kojima se privremeno zabranjuje ili ograničava održavanje ličnih odnosa sa drugim članovima porodice.
U konkretnom slučaju, nadležni organ starateljstva je ukazao na potrebu procene roditeljskih kapaciteta i Komisija veštaka sastavljena od profesor dr Zoran Ćirić, neuropsihijatar, mr sci. med. dr Olga Milojković, neuropsihijatar i Marina Pančić, spec. medicinske pshilogije se izjasnila na okolnost stanja duševnog zdravlja oba roditelja mal. AA, karakteristike ličnosti roditelja, roditeljskih kompetentnosti i psihološke strukture roditelja, kao i da li dete autentično ukazuje na zlostavljanje i zanemarivanje. Iako to nije bio predmet veštačenja sagledani su i podaci o određenim povredama deteta i upoređeni sa nalazom veštaka prof dr Pilije, specijaliste za sudsku medicinu. Konstatovane su mehaničke i jedna fizička povreda kod deteta, kao i određene kožne promene netraumatskog porekla, s tim što se opšti mehanizam nastanaka i uzrok istih ne može utvrditi. Ukazali su da preciznije i detaljnije sudsko-medicinsko mišljenje (od prof dr Miodraga Zdravkovića koji je određen rešenjem o veštačenju za sudsko- medicinska pitanja) može biti dostavljeno sudu ukoliko se rešenje o veštačenju proširi i na ove okolnosti koje nisu svrstane u zadatak veštačenja. Međutim, i pored navedene konstatacije u nalazu i konstatovanih mehaničkih i fizičkih povreda izostalo je dalje razjašenje nastanka i uzroka povreda kod deteta, pa i razjašnjenje crvenila na koži deteta u predelu pelenske regije, koja najčešće nije pogođena atopijskim dermatitisom. U kontekstu navednog izostala je primena istražnog načela u odnosu na konstatovane povrede kod maloletnog deteta, način održavanja higijene deteta od strane oba roditelja i zavisno od toga da li je eventualno došlo do zloupotrebe prava ili grubog zanemarivanja dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.
U ponovnom postupku, prvostepeni sud će, primenjujući istražno načelo razjasniti uzrok i mehanizam povreda kod deteta imajući u vidu i konstataciju iz nalaza Komisije veštaka da preciznije i detaljnije sudsko-medicinsko mišljenje može dati lekar odgovarajuće struke naveden u samom nalazu, uslovi u kojima dete odrasta i način održavanja higijene deteta, pa će doneti novu na zakonu zasnovanu odluku.
Iz iznetih razloga, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP odlučeno je kao u izreci.
Predsednik veća – sudija
Dobrila Strajina s.r.
Za tačnost otpravka
Zamenik upravitelja pisarnice
Milanka Ranković