Na osnovu ovlašćenja iz člana 404. stav 2. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14) Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za primenu instituta izuzetno dozvoljene revizije, uzimajući u obzir vrstu spora i sadržinu tražene sudske zaštite, način presuđenja i razloge koje su nižestepeni sudovi dali za svoje odluke, zbog potrebe ujednačavanja sudske prakse i razmatranja pravnih pitanja o sticanju prava svojine po osnovu održaja.

Zbog toga je na osnovu člana 404. stav 1. ZPP odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju pravni prethodnik tužilaca, sada pok. GG je po ugovoru o kupoprodaji od 06.03.1992. godine kupio od Mešovitog preduzeća za proizvodnju i trgovinu „DD“ ..., prodavnicu u selu ... sa kp. br. ... na potezu zvanom „...“ u površini od 2 ara upisanu u posedovnom listu broj ... KO .... Po istom ugovoru kupljeno je i zemljište na navedenoj parceli u ukupnoj površini od 299 m2 (računajući i zemljište pod objektom zajedno sa prizemljem objekta). Prethodno je navedenom preduzeću „DD“ Odlukom radničkog saveta Šumskog gazdinstva „ĐĐ“ ... od 03.06.1985. godine odobreno korišćenje zemljišta u društvenoj šumi radi postavljanja montažne prodavnice na kp. br. ... KO ... u površini od 299 m2. Kupac GG je isplatio ugovorenu kupoprodajnu cenu, a nakon toga je u martu mesecu 1992. godine ušao u posed kupljene prodavnice i zemljišta koje je držao sve do svoje smrti 02.02.2015. godine, kada su u državinu stupili njegovi naslednici, ovde tužioci. Parcela je u listu nepokretnosti broj ... KO „...“ upisana kao državna svojina, dok je tuženi JP „Srbija šume“ Beograd korisnik sa udelom 1/1 i ista se sastoji od zemljišta pod zgradom – objektom u površini od 23 m2 i ostalo prirodno neplodno zemljište površine 2,71 ar, a nastala je deobom kp br ... koja je izvršena promenom 7/85 i uknjižena u posedovnom listu broj ... „...“ sa površinom od ukupno 2,99 ari, koji je 25.05.2004. godine prenumerisan u list nepokretnosti broj ... KO ... Na parceli se nalazi objekat ozidan od čvrstog materijala spratnosti: prizemlje i sprat. U vršenju faktičke vlasti i korišćenju predmetne nepokretnosti (objekta u kojem se nalazi prodavnica i zemljišta koje je obuhvaćeno ugovorom) tužioce i njihovog pravnog prethodnika tuženi nisu ometali niti sprečavali, a pored toga predmetna parcela nije ucrtana u mapu „radne karte Gazdinske jedinice Crni Vrh – ...“ što znači da je izvan gazdinskog tretmana, pa nije bilo ni čuvanja niti upozorenja tužiocima da parcelu ne koriste.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da su tužioci kao savesni držaoci, uračunavajući i vreme državine njihovog pravnog prethodnika (od 1992. godine), stekli pravo svojine na predmetnom zemljištu i objektu po osnovu održaja u smislu člana 28. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, jer je od brisanja zabrane sticanja prava svojine održajem na stvari u društvenoj svojini iz člana 29. navedenog zakona (prestao da važi 04. jula 1996. godine) do podnošenja tužbe (14.08.2017. godine) proteklo 20 godina. Tužioci i njihov pravni prethodnik su nepokretnost držali u uverenju da su vlasnici, a tuženi nisu dokazali da su nesavesni držaoci.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda izraženo stanovište nižestepenih sudova, za sada se ne može prihvatiti kao pravilno jer je zasnovano na pogrešnoj primeni materijalnog prava, zbog čega činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno.

Održaj je način sticanja prava svojine po samom zakonu, predviđen članom 20. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa i uređen članovima 28-30 tog zakona. Prema tim odredbama, za sticanje prava svojine održajem na nepokretnosti potrebni su državina i protek određenog vremena, 10 godina za zakonitog i savesnog držaoca, odnosno 20 godina za savesnog držaoca, s tim što se u vreme potrebno za održaj uračunava i vreme za koje su prethodnici sadašnjeg držaoca stvar držali kao savesni i zakoniti držaoci, odnosno kao savesni držaoci.

Državina potrebna za sticanje prava svojine održajem mora biti savesna. Zakon određuje da savesna državina postoji ako držalac ne zna ili ne može znati da stvar koju drži nije njegova (član 72. ZOSPO). Savesna državina postavlja se kao uslov za sticanje prava svojine i kod redovnog i kod vanrednog održaja. Držalac mora biti savestan za sve vreme trajanja održaja. Držalac nije svestan kada se njegova faktička vlast razilazi od pravnog stanja, odnosno ukoliko držalac zna da je prenosilac bio nevlasnik, on će se smatrati nesavesnim držaocem.

U konkretnom slučaju traženo je utvrđenje prava svojine na predmetnoj parceli po osnovu održaja. Osnov državine tužioci dokazuju ugovorom o kupoprodaji od 06.03.1992. godine (koji je pravni prethodnik tužilaca zaključio sa Preduzećem „DD“) i čiji je predmet bila prodavnica u prizemlju objekta sa zemljištem na kp. br. ... KO ... Po stanovištu ovoga suda, osnovano se revizijom tuženog dovodi u sumnju pravilnost primenjenog materijalnog prava, u situaciji kada se nižestepeni sudovi nisu bavili pravnim značajem činjenice da je postojeći objekat (izgrađen bez dozvole) ozidan od čvrstog materijala i sastoji se od prizemlja i sprata, pri čemu je pre zaključenja ugovora, Šumsko gazdinstvo „ĐĐ“ odobrilo navedenom preduzeću (prodavcu) korišćenje zemljišta u društvenoj šumi radi postavljanja montažne prodavnice.

Prema članu 6. stav 2. Zakona o prometu nepokretnosti („Službeni glasnik SRS“ broj 43/81, 24/85, 28/87, 6/89, 30/89, 40/89 „Službeni glasnik RS“ broj 53/93, 67/93, 48/94) važećem u vreme zaključenja ugovora, prenosom prava svojine na zgradi koja se nalazi na zemljištu u društvenoj svojini, novi sopstvenik stiče pravo da, dok zgrada postoji, koristi zemljište na kome se ona nalazi i zemljište koje je potrebno za njenu redovnu upotrebu, dok je u članu 10. stav 1. propisano da se poljoprivredno i građevinsko zemljište, šuma i šumsko zemljište ne mogu otuđivati iz društvene svojine, ako za poljoprivredno zemljište, šumu i šumsko zemljište zakonom nije drukčije određeno.

Državina je faktičko stanje i objektivno se stiče, uspostavljanjem faktičke vlasti na stvari, a savestan je onaj držalac koji veruje u pravni osnov svoje državine i opravdano smatra da je titular prava čiju sadržinu faktički vrši. U konkretnom slučaju, osnov državine je ugovor čiji je predmet deo objekta i zemljište u društvenoj svojini, pa je izostalo utvrđenje ko je i kada izgradio objekat od čvrstog materijala i ko je držao preostali deo objekta, te od kakvog je značaja sve navedeno za obim i kvalitet državine tužilaca i njihovog pravnog prethodnika u odnosu na predmetnu parcelu. Sledom toga, izostala je ocena sadržine ugovora u celini i statusa izgrađenog objekta i zemljišta u vremenu potrebnom za održaj od čega zavisi savesnost državine, odnosno da li je držalac opravdano smatrao da je titular prava čiju sadržinu faktički vrši.

Zato su nižestepene presude morale biti ukinute, pri čemu se pravno dejstvo izjavljene revizije odnosi i na drugog suparničara – Republiku Srbiju, s obzirom na prirodu ovog materijalnopravnog odnosa (član 210. ZPP). Prvostepeni sud će u ponovnom postupku, razjasniti i utvrditi navedene bitne činjenice i pravilnom primenom materijalnog prava doneti zakonitu odluku.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić